ང་ཚོ་ག་སྒྲིག་ཡིན་ནམ། ཁྱེད་རང་ག་སྒྲིག་ཚར་སོང་ངམ། ལགས་སོ།

Are we ready to get, well. Are you ready? Okay.

ལགས་འོང་།

Yes.

སྔ་དྲོ་བདེ་ལེགས། ང་ཚོ་ད་ལྟ་ཝི་ཇི་ཉི་ཡ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་མི་རིགས་ནག་པོའི་ལྟེ་གནས་ཁང་ལ་ཡོད་རེད། ང་འདིར་དེ་རིང་སྔ་དྲོ་སྨན་པ་ཕུན་ཚོགས་མཉམ་དུ་ཡོད། ང་ཚོས་དེ་རིང་རྩ་བརྟག་གི་སྐོར་ལ་དྲི་བ་དྲིས་ལན་བྱེད་ཀྱི་ཡིན།

Good morning. We're at the University of Virginia Black Center. And I'm here this morning with Dr. Phuntsok. We're gonna be doing an interview on pulse diagnosis.

སྨན་པ་ཕུན་ཚོགས་ལགས། ཁྱེད་རང་གིས་ཤར་ཕྱོགས་སྨན་ལུགས་གང་ལག་ལེན་བསྟར་གྱི་ཡོད་དམ།

Dr. Phuntsok, which style of oriental medicine do you practice?

བོད་ཀྱི་གསོ་རིགས་ལམ་ལུགས།

Tibetan Medicine.

ལགས་སོ།

Okay.

བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གསོ་བ་རིག་པ།

Tibetan Traditional Medicine.

ལགས་སོ། ཁྱེད་རང་གི་སློབ་གཉེར་དང་བྱེད་བཟོ་གང་འདྲ་ཡིན་ནམ།

All right. And what is your training and style?

ང་བོད་ནང་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་ཡིན། ཐོག་མར་ལོ་གསུམ་དང་། དེ་ནས་རང་ཉིད་ལ་ཆབ་སྲིད་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་འཕྲད་ནས། རྒྱ་གར་ལ་བཙན་བྱོལ་དུ་འགྲོ་དགོས་བྱུང་སོང་། དེ་ནས་བཞུགས་སྒར་རྡ་རམ་སར་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་སློབ་གཉེར་ལོ་ལྔ་བྱས་ཡིན།

I trained in Tibet. Beginning three years. And then I got problem. Because political problem. And then I escaped to India. I studied for five years in India, Dharamsala.

ལཱ་སེ།

Okay.

བོད་སྨན་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་པའི་སྐབས་ལ། ཁྱེད་ཀྱིས་དམིགས་སུ་བཀར་ནས་སྨན་གྱི་ཆ་ཤས་ཤིག་གི་སྐོར་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ཡོད་དམ། དཔེར་ན་ཨ་རིར་ཆ་མཚོན་ན། སྨན་པ་འགའ་ཤས་ཀྱིས་ནང་གི་གཟུགས་པོའི་ཆ་ཤས་སྐོར་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་པ་དང་། ནང་གི་དབང་པོའི་སྨན་བཅོས་ལ་སོགས་པའི་གནས་གང་རུང་ཞིག་ལ་དམིགས་སུ་བཀར་ནས་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

And do you have a focus when you were in school studying the medicine? Like here in the United States, the doctors may focus on internal medicine, oncology, or different area.

ལགས་འོ། ཡིན་ནའི་མི་འདྲ། ང་ཚོར་ལམ་ལུགས་མི་འདྲ་བ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་བོད་ཀྱི་སྨན་པ་ཚོས་སློབ་གཉེར་བྱེད་དགོས་ཀྱི་ཡོད། དེའི་ནང་ནང་གི་གཟུགས་པོའི་ཆ་ཤས་གཅིག་པོ་མ་རེད་ལ། གཟུགས་ཕུང་ཆགས་རིམ་སྐོར་ཙམ་མ་རེད། དེ་བཞིན་སྨན་སྦྱོར་རིག་པའི་སྐོར་གཅིག་པུ་མ་རེད། ཚང་མ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དགོས་ཀྱི་ཡོད།

Yes. Then difference. We have a different system, which is Tibetan doctor's to have to study, not only internal. Not only anatomy, not only pharmacology. Have to study everything.

ལགས་སོ།

Okay.

དེ་དག་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ཚར་བའི་རྗེས་སུའང་གནས་གཅིག་ལ་རིགས་གཅིག་རྐང་འཛིན་གྱི་སློབ་སྦྱོང་མེད།

So after that there's, even there's no specialization.

ཁྱེད་ཀྱིས་སློབ་གཉེར་ཚར་བའི་རྗེས་ལ་རེད་པས།

After you finish yours?

ལགས་འོང་། ཁྱེད་ཀྱིས་སློབ་སྦྱོང་ཚར་བའི་རྗེས་ལ། ད་དུང་མུ་མཐུད་ནས་དེ་ལས་མང་བ་དང་ཚད་མཚོའི་སློབ་སྦྱོང་བྱ་རྒྱུ་ཡོད།

Yeah, after finishing, if you study more then you have more, ah, more, more higher teaching.

ལགས་སོ།

Okay.

རིགས་གཅིག་རྐང་འཛིན་མེད།

There's no specialize.

ཁྱེད་ཀྱི་གསོ་རིག་གི་ལག་ལེན་དེ་ཉམས་ལེན་བྱེད་དགོས་དོན་གང་ཡིན་ནམ།

And why do you to practice this particular style?

ཨོའོ། ངས། གང་འདྲ་སེ་འགྲེལ་བརྗོད་བྱེད་དགོས་སམ། རེད། བོད་ཀྱི་སྨན་པས་རྟག་དཔྱད་འདྲ་མིན་བྱེད་ཀྱི་རེད། དེ་དག་ནང་རྩ་རྟག་དཔྱད་དང་། གཅིན་པ་རྟག་དཔྱད། གདོང་དང་ལུས་ཀྱི་ཡན་ལག་རྟག་དཔྱད། མིག་དང་། ལྕེ། སྣ། ལ་སོགས་པའི་དབང་པོ་རྟག་དཔྱད་དང་། དེ་བཞིན་སྐྲ་མདོག་ལ་སོགས་པ་ལ་རྟག་ཞིབ་གནང་གི་རེད།

Oh, I ... practice style. Is a, how can I say? Yeah, Tibetan doctors do the diagnosis. These are, pulse diagnosis, urine analysis, and also see faces and arms whatever, and then eyes and, tongue whatever, nose, hair color, whatever. Skin color and eyebrow whatever. Everything.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

འོན་ཀྱང་། གཅིན་པ་རྟག་དཔྱད་དང་རྩ་བརྟག་གཉིས་ནི་གཙོ་བོ་རེད།

But main diagnosis is urine analysis and pulse diagnosis.

ཁྱེད་ལ་དབྱིངས་སླེབས་དགོས་དོན་གང་ཡིན་ནམ།

What attracted you to this particular style?

དྲི་བ་དེ་གང་ཟེར་གྱི་ཡོད་རེད་ཟེར་ན། ཁྱེད་ཀྱིས་ཕྱི་ལུགས་སྨན་གྱི་སློབ་སྦྱོང་ཚབ་ཏུ་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་འདམ་ག་བྱེད་དགོས་དོན་གང་རེད།

Means why did you choose Tibetan medicine and not western medicines?

ཡང་ན་ཨཱ་ཡུ་ལྦེ་ཌིག

Or Ayurveda, yeah.

རྒྱུ་མཚན་དང་པོ་དེ་གང་རེད་ཟེར་ན། ངའི་གནས་སྟངས་ངོས་ནས་བཤད་ན། ང་བྱིས་པའི་སྐབས་སུ་ཚེ་རབས་ལས་རྩིས་བསྐོར་ཡོད།

That is we, number one, my situation is when I was a small kid, we do a horoscope, horoscope.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

དེའི་ནང་ང་གྲྭ་པ་བྱེད་དགོས་གསུངས་ཡོད།

Says that I supposed to be a monk.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

གང་ཡིན་ཟེར་ན། དེ་ལྟར་མ་བྱས་ན་མི་ཚེའི་ནང་ལ་བར་ཆད་ཡོང་གི་རེད་ཞེས་བཤད་ཡོད། ང་གྲྭ་པ་བྱེད་ཐུབ་མེད་པས་བྱས་ཙང་འདམ་ག་གཉིས་པ་ཞིག་ཡོད་རེད། ངས་ཤེས་བྱ་གང་རུང་ཞིག་སྦྱངས་ནས་མི་གཞན་ལ་ཕན་ཐོགས་བྱེད་རྒྱུ་དེ་རེད།

Because otherwise post I will have a big problem in life. Says that. And then I couldn't be that so there is a second choice. You need to learn something, help people.

བོད་ནང་དུ་འདམ་ག་གཞན་མེད། གང་ཡིན་ཟེར་ན་རྒྱ་གཞུང་དང་འབྲེལ་བ་ཡག་པོ་མེད། བྱས་ཙང་ངས་བོད་སྨན་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་ཡིན།

So then in Tibet, there's no other choice. Even then we are not good with the Chinese government. So I just learned Tibetan medicine.

ལགས་སོ།

Okay.

ང་ལ་འདམ་ག་གཞན་མེད་པས། བྱས་ཙང་ངས་བོད་སྨན་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་ཡིན།

I have no choice do another thing. So I did that.

ཁྱེད་ཀྱིས་དགེ་རྒན་སུ་སུ་བསྟེན་ཡོད་དམ།

And who were your teachers?

ངའི་དགེ་རྒན་དང་པོ་དེ་ནི་ངའི་ཨ་ཞང་རེད། ཁོང་ང་ཚོའི་ལུང་པའི་ནང་སྐད་གྲགས་ཡོད་པའི་སྨན་པ་ཞིག་རེད།

My first teacher in Tibet, my uncle. He's a great Tibetan doctor in my hometown.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

ཁོང་གི་མཚན་ལ་ཡེ་ཤེས་ཟེར་གྱི་ཡོད། དེ་ནས་ང་ལ་ཡང་དགེ་རྒན་གཞན་ཞིག་ཡོད། དེ་ནི་དགེ་རྒན་གཉིས་པ་དེ་རེད། ཁོང་གི་མཚན་ལ་མཆི་མེད་རྒྱལ་མཚན་ཟེར་གྱི་ཡོད། ཁོང་ནི་བསྟན་འཛིན་རིན་པོ་ཆེའི་ཕལ་ཆེར་ཨ་ཞང་རེད། ཁོང་ནི་བོན་གྱི་སྲོལ་རྒྱུན་སྨན་པ་ཞིག་རེད།

His name is Yeshi. And then there is another teacher too. That is my second teacher. He is Chemi Gyaltsen, which (who) is Tenzin Rinpoche's maybe uncle. He is a Bön traditional doctor.

ཁྱེད་ཀྱི་དགེ་རྒན་དང་པོ་སྟེ། ཁྱེད་ཀྱི་ཨ་ཞང་ལགས་དང་མཉམ་དུ་ཁྱེད་ཀྱིས་ལོ་ག་ཚོད་རིང་ལ་ཁོང་དུ་དྲུང་དུ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ཡོད་དམ། དེ་གང་འདྲ་བྱས་ནས་འགོ་ཚུགས་བྱས་ཡོད། བརྒྱུད་རིམ་ཞིག་གསུང་རོགས་གནང་།

So with your first teacher, with your uncle, how many years did you work with him? Can you tell me how that started, you know, how you started that process?

ཨཱ། ངས་བོད་སྨན་སློབ་སྦྱོང་མ་བྱས་སྔོན་ལ་ངས་རང་གི་ཨ་ཞང་མཉམ་དུ་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་ཡིན། ངའི་བསམ་པར་ཕལ་ཆེར་ལོ་གཅིག་གམ་གཉིས་ཙམ་རིང་བོད་ཡིག་སློབ་སྦྱོང་བྱས། གང་ཡིན་ཟེར་ན་དེ་དུས་ང་ལོ་ཆུང་ཆུང་རེད།

Uh, I learned Tibetan medicine in, before that time, I studied with my uncle Tibetan language. I think a year or two years something like that. Since that time I was young.

དེའི་རྗེས་ལ་ཨ་ཞང་གིས་ང་ཁོང་དང་མཉམ་དུ་ཁྲིད་ནས་སྨན་རྩ་བརྐོ་བ་དང་། སྨན་བཟོ་བ་སོགས་གནང་གི་ཡོད། ཁོང་རང་ཉིད་ཀྱི་སྨན་བཟོ་ས་ཞིག་ཡོད། དེ་བཞིན་ཁོང་གིས་ང་ལ་སྨན་གཞུང་སློབ་ཁྲིད་གནང་། དེའི་མིང་ལ། གསོ་རིག་ཟིན་བྲིས་ཆེད་བསྡུས། ཟེར་གྱི་ཡོད།

And after that, my uncle brings me, collected herbs, and also making herbs like it. There is his own pharmacy is there. And then, by the way, he teaches me the textbook, and the name is Zindri Chédü, Sorik Zindri Chédü (Compilation of Medical Notes).

དེ་ནི་ང་ཚོར་ཡོད་པའི་རྒྱུད་བཞི་མ་རེད། གཞུང་དེའི་ནང་དུ་ཆོས་ཀྱི་གནད་དོན་རིགས་གང་ཡང་མེད། གང་ལགས་ཟེར་ན། རྒྱ་གཞུང་གིས་ནང་དོན་དེ་རིགས་མེད་པ་བཟོས་ཡོད། བྱས་ཙང་ནས་ཐོག་མར་རྩ་དཔྱད་སྦྱངས་པ་ཡིན། ཁོང་ཚོས་རྩ་དཔྱད་དང་གཅིན་པ་རྟག་དཔྱད་སློབ་ཁྲིད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

That is not our Four Tantras that is there. Inside not religious thing, because the government took out. So I learned that first pulse diagnosis. They are teaching pulse diagnosis and urine analysis.

ཁོང་ཚོས་སློབ་ཁྲིད་མ་བྱས་སྔོན་ནས་ངས་རྩ་དཔྱད་དང་། གཅིན་པ་རྟག་དཔྱད་ཀྱི་གཞུང་དེ་དག་བློ་འཛིན་བྱེད་དགོས་ཀྱི་ཡོད། ངས་དེ་ཕལ་ཆེར་ལོ་གཅིག་ཙམ་རིང་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་ཡིན། དེའི་རྗེས་ལ་ཁོང་གིས་ང་ལ་ལོ་གཅིག་གམ་ཡང་ན་གཉིས་ཀྱི་རིང་ལ་སློབ་ཁྲིད་གནང་། ཕལ་ཆེ་བ་ལས་ཀ་བྱེད་རྒྱུ་རེད། དེ་ནི་གཙོ་བོ་སྨན་བཟོ་རྒྱུ་དེ་རེད། དེ་རྗེས་ང་ལ་རྒྱ་གཞུང་གི་དཀའ་ངལ་འོག་ལ་ཚུད།

And before they teach, I need to memorize pulse diagnosis and urine analysis. I did that I think a year. And after that he teach me for another two years. And mostly work. Make pharmacy, pills like these things. And then some problem with the Chinese government.

ཁྱེད་ཨ་ཞང་མཉམ་དུ་ལས་ཀ་བྱེད་དུས་ཁྱེད་རང་དེ་དུས་ལོ་ག་ཚོད་རེད་དམ།

How old are you when you started working with your uncle?

ལོ་གཉིས།

Two years.

ཁྱེད་རང་ལོ་གཉིས་རེད་པས།

You were two years old?

ཨོའོ།

Oh.

སྨན་གྱི་སློབ་སྦྱོང་ཆེད་དུ་ཁྱེད་ཀྱིས་སྐད་ཡིག་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དུས་ཁྱེད་རང་ལོ་ག་ཚོད་རེད་དམ།

How old were you when you started learning language for the medicine?

ང་དེ་དུས་ལོ་བཅོ་ལྔ་ལ་སླེབས་ཡོད།

I was fifteen years old.

ལགས་སོ། བྱས་ན་ཕལ་ཆེ་བ་ངག་རྒྱུན་གྱི་ཐོག་ནས་སློབ་ཁྲིད་བྱས་པའི་སྨན་ལུགས་རེད་དམ། ངག་ཐོག་ནས་ཚིག་གཞན་ཐོག་མར་གསུངས་པ་ཞིག་རེད་དམ། གོང་དུ་ཁྱེད་ཀྱིས་དཔེ་ཆ་ཞིག་ཡོད་རེད་གསུངས་སོང་། གཞུང་དེ་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་གི་ཚད་ལྡན་གྱི་གཞུང་ཞིག་རེད་དམ།

Okay. So was most of them is oral traditional medicines? Were most of them orally translated in another word? You said you had a textbook. Is it a classic in Tibetan Medicine?

རེད། ཡིན་ནའི་དེ་རྒྱུད་བཞི་མ་རེད། བོད་ཀྱི་ཤར་ཕྱོགས་སུ་སྔ་མོའི་དུས་སུ་གྲགས་ཅན་གྱི་བླ་མ་སི་ཏུ་རིན་པོ་ཆེ་ཞུ་བ་ཞིག་ཡོད། ཁོང་ནི་སྙན་གྲགས་ཅན་གྱི་སྨན་པ་ཞིག་ཀྱང་རེད། ཁོང་ལོ་སྟོང་ཕྲག་གཅིག་གི་གོང་ལ་བྱུང་བའི་བླ་མ་ཞིག་རེད། རེད། ལོ་སྟོང་ཕྲག་གཅིག་གི་གོང་ལ་རེད། ཁོང་གིས་རང་ཉིད་ཀྱི་སྨན་གཞུང་ཞིག་ལྗགས་རྩོམ་གནང་ཡོད།

Yes that is not root tantra, root Four Tantras. That is, yeah. In Tibet, eastern Tibet, there is a um, in the ancient time great Sidu Rinpoche. He made, uh, he was a famous doctor since ninety, not ninety. Since one thousand, I think one thousand years. Yeah, one thousand years and he made his own textbook.

སྨན་གཞུང་དེ་གཞི་བཅོལ་ས་ནི་རྒྱུད་བཞི་རེད། ཁོང་གིས་རང་ཉིད་ཀྱི་སྨན་གཞུང་གསར་པ་ཞིག་ལྗགས་རྩོམ་གནང་ཡོད། སྐབས་དེ་དུས་དེའི་ནང་དུ་ཟིན་བྲིས་ཆེད་བསྡུས་ནང་དུ་ཆོས་ཀྱི་ཆ་མང་པོ་ཡོད། འོན་ཀྱང་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་སྐབས་ལ་ཆོས་ཀྱི་ཆ་ཤས་ཆ་ཚང་མེད་པ་བཟོས་ཡོད། ལྷག་མ་སྨན་བཅོས་དང་འབྲེལ་བའི་ཆ་ཤས་མ་གཏོགས་བཞག་མེད།

And the base is Four Tantras. He made, you know, separate new one. And, during that time, in the Zindri Chédü has the religious things. But then after that, after the Cultural Revolution, they took out the religious things. Everything, just a few of only techniques. Technicians.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

དེ་མིན་གཞན་དག་མེད།

Otherwise there is nothing.

ཁྱེད་ཀྱི་ཨ་ཞང་གི་ངོས་ནས་གཞུང་དེའི་ནང་དུ་ཡོད་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཆ་ཤས་རྣམས་མེད་པ་བཟོས་ཡོད་ཀྱང་ཁྱེད་ལ་སློབ་ཁྲིད་གནང་ཡོད་དམ།

Um, did your uncle passed on you the spiritual part of the medicinal, even though it wasn't in that textbook?

འོ། ངའི་ཨ་ཤང་ལགས་ཁོང་སྨན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད་ཁོང་དགེ་འདུན་པ་ཞིག་ཀྱང་རེད། ཁོང་གིས་ང་མ་བོད་སྨན་སློབ་ཁྲིད་གནང་བ་ཙམ་མ་ཟད། ཉིན་མ་གཅིག་པ་ཕལ་ཆེར་ཆུ་ཚོད་གཅིག་ཙམ་གྱི་རིང་ལ་སྨན་བཟོ་བ་དང་། དེ་དུས་འཕྲུལ་ཆས་རིགས་མེད་པ་ཁྱེད་ཀྱིས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར་རེད། བྱས་ཙང་ཁྱེད་ཀྱིས་ལག་པས་བརྡུངས་ཞིབ་ཞིབ་བཟོ་བ་སོགས་བྱས་ནས་བཟོ་དགོས་ཀྱི་ཡོད།

Yeah, my uncle, actually my uncle was not only doctor, he is a monk. And he teach me not only medicine. Once a day, I think you have spent there. One hour or so. We make pill, you know, grind and not there is no machines. You have to make, and also you know.

དེ་དུས་ངའི་ཨ་ཞང་གིས་མཉམ་དུ་སྨན་འཚག་པ་ལ་སོགས་བྱེད་པ་དང་། ང་ཚོ་སློབ་ཕྲུག་གསུམ་ལ་སྨན་གྱི་སློབ་ཁྲིད་གནང་གི་ཡོད། ངས་དྲན་གསོས་པ་ཞིག་ནི་གུ་རུ་རིན་པོ་ཆེའི་ལོ་རྒྱུས་རེད།

And during that time, my uncle also, you know sieve, sieve the herbs. And by the way, he teach us. We have three students, teach us. First I remember Guru Rinpoche's history.

དེ་ཕལ་ཆེར་ཟླ་བ་གསུམ་གྱི་ནང་ལ་ཚར་སོང་། དེའི་རྗེས་ལ་ཁོང་གིས་ང་ཚོར་སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པའི་མཛད་རྣམ་སྐོར་གསུངས་གནང་བྱུང་།

And then the finishing, I think in three months. And after that, he teach, teach us Buddha's story.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

དེ་ནི་ཉིན་མ་རེར་ཆུ་ཚོད་རེ་དང་། དེ་ནས་ཉིང་གུང་གི་དུས་སུ་ཆུ་ཚོད་གཅིག་གམ་གཉིས། སྐབས་རེ་ཆུ་ཚོད་གསུམ་གྱི་རིང་ལ་ཁོང་གིས་ང་ཚོར་བོད་སྨན་སློབ་ཁྲིད་གནང་གི་ཡོད། དཔེར་ན་རྩ་དཔྱད་ལ་སོགས་པ།

Just one hour, one hour, once a day. And then, after that, like an afternoon, I think one or two hours, sometimes three hours, sometimes one hour. He teaching Tibetan medicine, how to pulse diagnosis, these things.

ཡང་སྐབས་རེ་ཁོང་གིས་བོད་ཀྱི་སྨན་པ་གྲགས་ཅན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་གསུངས་གནང་གི་ཡོད།

And sometimes he teach us Tibetan, famous doctors' histories.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

གཡུ་ཐོག་གསར་མ་དང་རྙིང་མའི་སྐོར་དང་། སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར་ལ་སོགས་པ་ལྟ་བུ། བོད་ནང་དུ་གྲགས་ཅན་སྨན་པ་མང་པོ་ཡོད།

And Yutok, and Yutok Sarma and Nyingma. Dési Sang gyé. There are many famous doctors.

ཁྱེད་རང་གི་དགེ་རྒན་གཉིས་པའི་དྲུང་ནས་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་པའི་ཆེད་དུ་ཁྱེད་ཀྱིས་ཁོང་གི་གནས་སུ་བསྐྱོད་ནས་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་དམ། ཡང་ན་ཁོང་ཁྱེད་རང་གནས་ཡུལ་གྲོང་རྡལ་དུ་ཡོད།

Your second teacher, did you go somewhere to study with him or was he also in your same town?

གྲོང་རྡལ་གཅིག་པ་རེད།

Same town.

ལགས་སོ། ཁོང་དང་ཁྱེད་འབྲེལ་བ་དེ་ཐོག་མར་གང་འདྲ་སེ་བྱས་ནས་བྱུང་བ་རེད།

Okay. And how did you connect up with that teacher?

ངའི་ཨ་ཞང་ང་དང་མཉམ་དུ་བཞུགས་ཀྱི་ཡོད། ངའི་ཕ་མ་དང་མཉམ་དུ། ང་ཚོའི་ལུང་པའི་ནང་ལ་བུ་སྤུན་རྣམས་ཁྱིམ་ཚང་དུ་བསྡད་པ་དང་། བུ་མོ་ཁྱིམ་ནས་ཐོན་གྱི་ཡོད། སྐྱེས་པ་གཞང་དང་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ནས།

Ah, my uncle lived with me. Live with my parents. Because our country, people, brother or whatever, sister never live at home. They go to marry another like a guy.

བུ་སྤུན་རྣམས་མཉམ་དུ་བསྡད་པ་དང་། སྐབས་རེ་བུ་སྤུན་གཉིས་གསུམ་གྱིས་སྐྱེས་དམན་གཅིག་ལེན་གྱི་ཡོད། ཡིན་ནའང་ངའི་ཨ་ཞང་ཁོང་ནི་གྲྭ་པ་རེད། ཁོང་ཆང་ས་རྒྱག་མྱོང་མེད།

And brothers live together and then some time two brothers, three brothers, marry one woman, like that. But my uncle was a monk, he never married.

ཁོང་ང་ཚོ་དང་མཉམ་དུ་བཞུགས་སྔོན་ལ། དེ་ཡང་༡༩༥༩སྔོན་ལ་ཁོང་དགོན་པར་བཞུགས་ཀྱི་ཡོད། དེ་ནས་ཁྱེད་ཀྱིས་མཁྱེན་གསལ་སྔར་གྲྭ་སར་སྡོད་འཇུག་མེད་པས། ཁོང་ཁྱིམ་དུ་བསྐྱར་ལོག་གནང་ནས་ང་ཚོ་དང་མཉམ་དུ་བཞུགས།

And but still living at home because, before he lives, since before, before 1959, he lived in the monastery. And then, you know, not allowed to live there and then he came back. Lived with us.

བྱས་ཙང་ཁོང་གིས་བོད་སྨན་ཉམས་ལེན་གནང་བ་དང་ཆབས་ཅིག་ཏུ་སློབ་ཕྲུག་ལ་སློབ་སྟོན་ཡང་གནང་།

So he practiced these things and teach another thing, and students too.

ཁྱེད་ཀྱི་ཨ་ཞང་ལགས་ཀྱི་དགེ་རྒན་སུ་རེད་དམ།

Who was your uncle's teacher?

ངའི་ཨ་ཞང་གི་རྒན་ལགས་ཁོང་ནི་ས་སྐྱ་ནས་རེད། བོད་ཀྱི་ནང་ཆོས་ནང་ཆོས་ལུགས་ཆེན་པོ་བཞི་ཡོད། བྱས་ཙང་ས་སྐྱ་ནི་དེའི་ནང་ནས་གཅིག་རེད། ཁོང་གི་མཚན་ལ་མཁྱེན་བརྩེ་རིན་པོ་ཆེ། མཚན་ཆ་ཚང་ལ་འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེ་རིན་པོ་ཆེ་ཞུ་གི་ཡོད། ཁོང་ངའི་ཨ་ཞང་གི་རྒན་ལགས་རེད།

My uncle's teacher was a Sakya, another sect, like Sakya. Sakya. There is a Tibetan Buddhism has four different sects. So Sakya, Sakya sect, there is a famous, Khyentsé Rinpoché. Jamyang Khyentsé Rinpoché. He was his (uncle) teacher.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

ཁོང་ལ་ད་དུང་དགེ་རྒན་གཞན་ཞིག་ཡོད། ཁྱོན་དགེ་རྒན་གཉིས་ཡོད། འོན་ཀྱང་གཙོ་བོ་དེ་ནི་འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེ་རིན་པོ་ཆེ་རེད།

He has another teacher, two. His main teacher was Jamyang Khyentsé Rinpoché.

ཁྱེད་རང་དགེ་རྒན་གཉིས་པ་ཞིག་ཡོད་རེད་པ། ཁོང་གི་དྲུང་དུ་ཁྱེད་ཀྱི་ཨ་ཞང་གིས་ཁྱེད་བཏང་བ་རེད་དམ། ཡང་ན་གང་འདྲ་སེ་རེད། ཁྱེད་ཀྱིས་ཁོང་གང་འདྲ་བྱས་ནས་རྙེད་ཐུབ་ཡོད་དམ། ཡང་ན་ཁོང་གིས་ཁྱེད་རང་རྙེད་ནས་ཁྱེད་ཀྱིས་བོད་སྨན་སློབ་སྦྱོང་གི་གནས་རིམ་གཉིས་འགྲོ་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད་དམ།

And the second teacher that you have, how did you, did your uncle sent you to him? How did you find him or how he find you to go to your next stage of medical training?

ཁྱེད་ཀྱིས་ཟེར་ན།

You mean?

ཁྱེད་རང་གིས་ཁྱེད་ལ་དགེ་རྒན་གཉིས་ཡོད་གསུངས་སོང་། དགེ་རྒན་དང་པོ་དེ་ཁྱེད་ཀྱི་ཨ་ཞང་དང་དེ་ནས་དགེ་རྒན་གཞན་ཞིག

You said that you have two teachers. First your uncle and another teacher.

ཨོའོ། དགེ་རྒན་གཞན་པ་དེ།

Oh, other teachers?

དགེ་རྒན་གཞན་པ་དེ།

Other teachers.

དགེ་རྒན་གཉིས་པ་དེའི་མཚན་ལ་དབང་རྒྱལ་ཞུ་གི་ཡོད། ཁོང་ནི་བོན་གྱི་སྨན་པ་གྲགས་ཅན་ཞིག་རེད། ཁོང་ང་ཚོ་དང་མཉམ་དུ་ཕྱག་ལས་གནང་ཡོད། གང་ཡིན་ཟེར་ན། རྒྱ་གཞུང་གིས་ལས་འཆར་གསར་པ་མཉམ་སྟོན་སྨན་ཁང་ཟེར་བ་ཞིག་འགོ་ཚུགས་བྱས་ཡོད།

Other teachers, his teacher was there is, Wang gyel. One Bön traditional great doctor. He's his (uncle) teacher. So because he worked with us and the Chinese, they made a new program, there's uh, Nyamtön Menkhang.

སྨན་པ་དེ་ཚོ་ལ་མིང་ཞིག་ཡོད་རེད། དེ་ནི་ཕྱི་སྐྱོད་ཡི་ཧྲང་(རྒྱ་སྐད་བོད་སྐད་ནང་སྨན་པ་) དེ་ནི་བོད་སྐད་ནང་དུ་སྨན་པ་རྐང་རྗེན་མ་ཟེར་གྱི་ཡོད། དེ་ནི་ཁོང་ཚོས་བཤད་ཡག་གི་ལྷམ་མེད་པའི་སྨན་པ་རྐང་རྗེན་མ་ཟེར་གྱི་ཡོད།

There is, the doctors are, called the name, Chikyö Yihrang (barefoot doctors), which is Menpa Kangjenma which is like a, they said, you know, without shoes.

སྨན་པ་རྐང་རྗེན་མ།

Barefoot doctors.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

ལཱ་སེ།

Yeah.

ཁོང་ཚོས་དེ་ལྟར་ལབ་གྱི་ཡོད། ང་ཚོ་མཉམ་དུ་བསྡད་ནས་ལས་ཀ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཁོང་ཚོ་མཉམ་དུ་ལས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ངས་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དུས། ཁོང་ངའི་དགེ་རྒན་རེད།

They said that, so we live and work together. And then they work together. When I study, he was my teacher too.

ལགས་སོ།

Okay.

འོ།

Yeah.

ཁྱེད་ཀྱིས་ལག་བསྟར་བྱས་པའི་བོད་ཀྱི་སྨན་ལུགས་དེ་ཁྱེད་ལ་ཐོག་མར་ངོ་སྤྲོད་གནང་དུས་ཡང་ན་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དུས་དང་ད་ལྟ་བར་ལ་འགྱུར་ལྡོག་གང་སོང་ཡོད་དམ། ཚིག་གཞན་ཞིག་བེད་སྤྱོད་བྱས་པ་ཡིན་ན།

In that particular style or the way that you practice, how has that changed since you were first introduced to it or you first learned it? In other words,

བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ལ་ཁྱེད་ཆུང་ཆུང་སྐབས་ནས་ད་ལྟའི་བར་ལ་འགྱུར་ལྡོག་གང་བྱུང་ཡོད།

How does Tibetan medicine change when you were small until now?

ཨོའོ། ངའི་མི་ཚེའི་ནང་ལ་འགྱུར་ལྡོག་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད། འགྱུར་ལྡོག་མང་པ་ཡོད། ངའི་ཕ་ཡུལ་ལ་སྨན་རིལ་བུ་དེ་ཙམ་མང་པོ་བཟོ་གི་མེད། ཁོང་ཚོས་ཞིབ་ཞིབ་བཟོ་གི་ཡོད། དེ་ཡང་དེ་ཙམ་མང་པོ་བཟོ་གི་མེད། ནད་པ་ཚོར་རྟག་དཔྱད་བྱས་ནས་དེ་རྗེས་སྨན་གྱི་ཕྱེ་མ་བཟོས་ནས་ཁོང་ཚོར་སྤྲོད་ཀྱི་ཡོད།

Oh, change, in my life changed a lot. Changed a lot. Actually, in my hometown, they don't make too many pills. They only make powder. And the powder not really lot. See patient and then make powder and then give them.

ནད་པ་རེ་རེར་ལ་སྨན་སྦྱོར་མི་འདྲ་བ་ཞིག་དགོས་ཡོད། རྒྱུ་མཚན་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་མང་པོ་བཟོ་གི་མེད། དེ་ནས་ནད་པ་ལ་རྟག་དཔྱད་བྱས་ནས་སྨན་བཅོས་བྱེད་དུས་ཆ་སྙོམ་པོ་ཡོང་བ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

Then don't make, every individual patient need a different formula. So that's why they don't make. And then, they also, when see patient, there is treatment. Making balance.

Whatever treatment has a stage. First stage and second stage, third stage like that. You know, steps, step by step. And then, I back, I came to India. Then changed a lot. Because they making pills, every. Every medicine, ever herbs. Making pills. Because powder can't live longer.

སྨན་བཅོས་རིགས་གང་འདྲི་ཞིག་ཡིན་ཡང་རིམ་པ་བྱས་ནས་འགྲོ་དགོས་ཀྱི་ཡོད། རིམ་པ་དང་པོ་དང་། རིམ་པ་གཉིས་པ། རིམ་པ་གསུམ་པ་སེ་བྱས་ནས་འགྲོ་དགོས་ཀྱི་ཡོད། ཁྱེད་ཀྱིས་མཁྱེན་གསལ་རེད། དེ་ནས་ང་རྒྱ་གར་ལ་སླེབས་རྗེས་འགྱུར་ལྡོག་ཆེན་པོ་བྱུང་སོང་། གང་ཡིན་ཟེར་ན་ཁོང་ཚོས་སྨན་ཚང་མའི་རིལ་བུ་བཟོ་གི་ཡོད། གང་ཡིན་ཟེར་ན་ཞིབ་ཞིབ་ཡིན་ན་ཡུན་རིང་པོར་གནས་ཐུབ་ཀྱི་མེད།

དེ་ནས་རིལ་བུ་ཕོན་ཆེན་པོ་བཟོ་དགོས་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་། གང་ཡིན་ཟེར་ན་སྨན་ཁང་གི་ཡན་ལག་མང་པོ་ཡོད། དེ་འདྲ་སོང་ཙང་སྨན་རྩ་ཡང་མང་པོ་དགོས་ཀྱི་ཡོད། གཞན་འདང་ངེས་ཀྱི་མཁོ་སྤྲོད་བྱེད་ཐུབ་མེད། དེ་ནས་རྒྱ་གར་ནང་དུ་བོད་སྨན་ལ་རྒྱ་གར་བ་ཚོས་དོ་སྣང་ཤུགས་ཆེན་པོ་གནང་གི་ཡོད།

And then need too many, many, pills. Because there are too many branch clinics. And then need many, many herbs. Otherwise, not enough to give. Then in India, Indians are very interested in Tibetan medicine.

ཁོང་ཚོས་ནད་པ་རེ་རེར་དམིགས་པའི་སྨན་བཟོ་ཐུབ་ཀྱི་མེད་ཀྱང་སྨན་ཞིག་ཡོད། དེ་ནི་འགྱུར་ལྡོག་དང་པོ་དེ་རེད། དེ་ནས་འགྱུར་ལྡོག་གཉིས་པ་དེ་ནི་ཁོང་ཚོས་རིམ་པ་བྱས་ནས་སྨན་བཅོས་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་མེད། གང་ཡིན་ཟེར་ན་ནད་པ་སྨན་ཁང་དུ་སྡོད་ཀྱི་མེད། བྱས་ཙང་བོད་ཀྱི་སྨན་པ་ཚོས་དེ་ལྟར་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་མེད།

And then even they can't make every individual formula; there is one formula. And so that's the number one. And number two, they changed also not step by step. Because the patient cannot live in the clinic. Tibetan, Tibetan doctors, can't take care of this thing.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

ཐོག་མར་སྨན་སྤྲོད་དུས་བདུན་ཕྲག་གཅིག་ནས་གཉིས་ཀྱི་རིང་པ་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཐུབ་པའི་སྨན་སྤྲོད་ཀྱི་ཡོད། བདུན་ཕྲག་གཅིག་གི་སྨན་སྤྲོད་དགོས་ཀྱི་ཡོད་ན་དེང་སང་བདུན་ཕྲག་གཉིས་ཙམ་གྱི་སྨན་སྔོན་ནས་སྤྲད་ཀྱི་ཡོད།

So giving, like a, beginning time, giving seven, ah, one to two weeks' pills. And that I think suppose to, actually, supposed to give like one week in one time. And they are giving two weeks like.

ཡང་བསྐྱར་འགྱུར་ལྡོག་སོང་ནས་ནད་པ་རེ་རེར་ཟླ་བ་གཅིག་གི་སྨན་སྔོན་ནས་སྤྲོད་ཀྱི་ཡོད།

Now again changed that every patient taking one month's pills. One month, first like that.

དཔེ་རེད།

Goodness!

འགྱུར་ལྡོག་གཞན་ཞིག་ནི་ངས་ཁ་སྔོན་ཁྱེད་ལ་གསུངས་པ་དེ་རེད། ནད་པ་ཚོས་རང་གི་ལག་པ་ཁོ་ན་སྟོན་པ་ལས་ནད་གང་ཡོད་པ་འགྲེལ་བརྗོད་བྱེད་ཀྱི་མེད། སྨན་པ་ཚོས་ཆ་ཚང་ཤེས་ཐུབ་པ་བྱེད་དགོས།

And, another change that is yesterday I told you and patient just showing their hands. They don't explain any illness. Doctors have to know everything that.

སྔ་མོའི་དུས་ལ་དེ་ལྟར་བྱེད་ཀྱི་མེད། བྱས་ཙང་དེ་ཡང་འགྱུར་ལྡོག་ཞིག་རེད། དེ་མིན་གལ་སྲིད་ཁྱེད་ཀྱིས་ནད་པར་སྐད་ཆ་དྲིས་པ་ཡིན་ན། ནད་པའི་ངོས་ནས་ཁྱེད་ལ་ཡིད་ཆེས་མེད་པ་ཡོང་གི་ཡོད། དེ་དག་ནི་འགྱུར་ལྡོག་རེད།

In the ancient time, they don't do. This changed. Otherwise, if you asking something, and patient not believing in you, those are changed.

རེད། འགྱུར་ལྡོག་མང་པོ་བྱུང་ཡོད། གནས་འགའ་ཤས་ལ་འགྱུར་ལྡོག་ཆེན་པོ་སོང་ཡོད། ང་ཚོའི་འཕར་རྩ་དེ་དག་ཁྱེད་ཀྱིས་ལག་བསྟར་བྱེད་བཞིན་པའི་སྨན་ལུགས་དང་འབྲེལ་བ་གང་འདྲ་སེ་ཡོད་དམ།

Yeah, there's a lot of changes and some pretty fundamental changes too. How our pulses involved in the style of medicine you that practice?

བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ནང་གསུང་གི་ཡོད་རེད།

How to use in Tibetan medicine?

ཨོའོ།

Oh.

དེ་སྨན་པ་ཚོའི་ངོས་ནས་བཤད་ན་གལ་ཆེན་པོ་ཆགས་ཀྱི་ཡོད་དམ།

Is it very important for doctors to practice?

ཨོའོ།

Oh.

རྩ་དཔྱད་ངའི་བསམ་པར་ཐུན་མོང་གི་ཉམས་ལེན་ཞིག་རེད། ཨེ་ཤ་ཡའི་ནང་ལ་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་སྨན་ལུགས་གཙོ་བོ་གསུམ་ཡོད་རེད། དེ་དག་ནི་ཨ་ཡུ་ལྦེ་རྡ། ཀྲུང་ཡི། (རྒྱའི་སྨན་ལུགས།) དེ་ནས་བོད་སྨན་ཡང་ན་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་རེད།

Pulse diagnosis, I think, everybody does. I mean in Asia, three famous traditional medicine, Ayurveda, Trungyi (traditional Chinese medicine) and Tibetan medicines or Bömen.

ཨཱ།

Uh.

བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ། དེ་དག་ཚང་མས་རྩ་དཔྱད་ལག་བསྟར་གནང་གི་ཡོད། འོན་ཀྱང་འགྱུར་བ་ཕྲན་བུ་ཡོད། གཞི་རྩའི་ངོས་ནས་བཤད་ན་རྒྱ་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གསོ་རིག་ནང་དུ་རྩ་དཔྱད་བྱེད་ལུགས་དེ་གྲུབ་ཆ་མི་འདྲ་བ་ཞིག་ལ་བརྟེན་ནས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

Bö kyi sowa rikpa. So every system do pulse diagnosis. But a little bit different. And basically, I know that Trungyi do that pulse diagnosis, like a, through like a different element.

རེད།

Right.

Different element.

གྲུབ་ཆ་འདྲ་གི་མ་རེད།

རེད། ཀྲུང་ཡི་ཟེར་ན་རྒྱ་ལུགས་སྨན་བཅོས་རེད།

Right. That tryngyi is Chinese.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

ལགས་སོ། ད་ག་རེད།

Okay, correct. Yes.

ཁོང་ཚོས་ཡང་རླུང་མཁྲིས་བད་ཀན་གསུམ་བྱེད་ཀྱི་མེད། ཁོང་ཚོས་གཙོ་བོ་ཚ་གྲང་དཔྱད་ཀྱི་ཡོད། དེ་ནི་ཁོང་ཚོས་ཟེར་བའི་ཆི་ཟེར་ཡག་དེ་རེད། དེ་ནི་གཅིག་རེད།

And they also don't do three humors. Just they do hot and cold. Either like, they called qi, just one of them.

ལགས་སོ།

Right.

བྱས་ཙང་དེ་དག་འདྲ་གི་མ་རེད་གང་ཡིན་ཟེར་ན་རྩ་བ་འདྲ་གི་མ་རེད། དེ་འདྲ་སོང་སང་རྩ་དཔྱད་ཡང་མི་འདྲ། རྒྱ་གར་བ་ཚོས་རླུང་མཁྲིས་བད་ཀན་གསུམ་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ནང་བཞིན་ལག་ལེན་བསྟར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཡིན་ནའང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆ་ནས་འདྲ་གི་མ་རེད། ཁོང་ཚོ་ལམ་མི་འདྲ་བ་ཞིག་ལག་བསྟར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། རྩ་དབུ་མ་ལ་སོགས་པ་ལྟ་བུ། དེ་བཞིན་ལྟ་གྲུབ་ལ་སོགས་པ།

So those are different because that the root different. So pulse diagnosis different too. And the Indian, they do three humors, also they do, same elements the Tibetan doing. But different religion. They do a different ways center channel, whatever those are. Uma, those things. And also philosophical things.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

དེ་བཞིན་བོད་པ་ཚོས་གྲུབ་ཆ་གཉིས་ལ་ལག་ལེན་བསྟར་གྱི་ཡོད། དེ་ཚོ་འདྲ་གི་མ་རེད།

Also Tibetans do both of elements. That those are different.

གྲུབ་ཆ་གཉིས་ཟེར་ན་གང་ཟེར་གྱི་ཡོད་དམ།

What do you mean by that? Do both elements...

ང་ཚོས་རྒྱ་དཀར་ནག་གཉིས་ཀའི་ལམ་ལུགས་ལག་ལེན་བསྟར་གྱི་ཡོད།

Like Chinese system, India system, both we do.

རེད་པ། ངས་གྲུབ་ཆ་དེ་གཉིས་སྐོར་ལ་སྐད་ཆ་འདྲི་རྒྱུ་ཡིན། ངས་ཁ་སང་ཁྱེད་ཀྱི་གཏམ་བཤད་ཉན་པ་ཡིན། བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ནང་གྲུབ་ཆ་གང་དང་གང་ཡོད་དམ། དཔེར་ན་སྨན་རྩ་དང་། མེ། རླུང་། ཆུ། ཤིང་ལ་སོགས་འདྲ་པོ།

Right. I am going to ask about the elements. I was listening in your discussion yesterday. What elements does the Tibetan medicines cover? Like herbs, fire, wind, water, wood?

མ་རེད།

No.

མ་རེད་པས། བྱས་ན་གང་རེད།

No, which one do they?

བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ནང་རྩིས་ཀྱི་ཐོག་ནས་བཤད་ན་ས་དང་། ཆུ། རླུང་། ནམ་མཁའ། མེ་ཚུད་ཡོད།

Tibetan medicines do element astronomically, do earth, water, and wind, and space, and fire.

ལགས་སོ། རྒྱའི་གསོ་རིག་དང་ཉི་ཧོང་གི་གསོ་རིག་ནང་དུ་འཕར་རྩ་རྣམས་གྲུབ་ཆ་དེ་དག་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་རེད།

Okay. So in Chinese medicines, and in Japanese medicines, the pulses are related to these elements on the wrist.

ག་གི

Which?

འཕར་རྩ།

The pulses,

རེད་པ།

Uh-huh.

འཕར་རྩ་རྣམས་གྲུབ་ཆ་དེ་དག་དང་དབང་པོ་དང་འབྲེལ་བའི་ལག་རྩ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་རེད།

are related to the elements and the organs on the wrist.

རེད་པ།

Uh-huh.

བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ནང་དུའང་དེ་ལྟར་རེད་དམ།

Is that's same in Tibetan medicines?

གྲུབ་ཆ། ང་ཚོས་ཆགས་པ། སྒྲིབ་པ་ལ་སོགས་པ་ཚང་མ་གྲུབ་ཆར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

The element, element is, we believing element is chakpa, drip-pa. Everything is element.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

ངས་ཟེར་ན་འགོ་མཇུག

I mean being (beginning) and finishing.

འགོ་མཇུག་རེད་པས།

Beginning and ending?

རེད།

Uh-huh.

འོ།

Yeah.

གྲུབ་ཆ་བརྒྱུད་ནས། བཤད་མི་དགོས་པ་ལྟར། དེ་དག་རྩ་དཔྱད་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་རེད།

That, through the element. Of course, related with the pulse diagnosis.

འོ།

Yeah.

ཡིན་ནའང་རྩ་དཔྱད་ནི་ལུས་ཀྱི་དབང་པོ་ཁག་དེ་འབྲེལ་བ་ཤུགས་ཆེན་ཡོད།

But pulse diagnosis is more related with organs.

ལཱ་སེ། རེད་པ།

Okay, right.

བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ལམ་ལུགས་ནང་འཕར་རྩ་ག་ཚོད་ཡོད་དམ།

In the Tibetan system, how many pulses are involved?

ཁྱོན་དབང་པོ་བཅུ་གཉིས་ལུས་ཀྱིགནས་མི་འདྲ་བ་ཁག་ལ་ཡོད།

There are twelve organs, different places.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

གནས་ས་མི་འདྲ་བ་རེད། ངས་ཟེར་ན་མི་འདྲ་བ། གནས་འདི་དང་འདི་འདྲ་བ་ལྟ་བུ། དབང་པོ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་གནས་ས་མི་འདྲ། གཞི་རྩའི་ཐོག་ནས་བཤད་ན་ཁྱོན་བསྡོམས་འཕར་རྩ་བཅུ་གཉིས་ཡོད། ཚ་བ་དྲུག་དང་གྲང་བ་དྲུག་ཡོད། དེ་དག་གཙོ་བོ་རེད།

That is just different places. I mean different, you know, this place, this place, this place. That is the different, twelve organs placed. But basically, six hot pulses and six cold pulses. Shapes. Different shapes. That is the main, main of the hot and cold.

ལགས་སེ། བྱས་ན་ང་ཚོས་དེ་དག་རྒྱ་ལུགས་ནང་ཡོད་པའི་ཡིང་དང་ཡང་ཡིན་པ་ངོས་འཛིན་བྱས་ན་འགྲིག་གི་རེད་དམ། ཡིང་ཟེར་ན་གྲང་པོ་དང་། ཡང་ཟེར་ན་ཚ་པོ།

Okay. So could we translate that to Ying and Yang? The Ying being the cold and Yang being the hot?

ཕལ་ཆེར་འགྲིག

Maybe.

ཨཱ།

Uh.

བོད་པ་ཚོས་ཐ་སྙད་དེ་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་མེད།

They don't use that terminology.

ཁོང་ཚོས་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་མེད་པ་རེད།

They don't use that.

ཡིང་དང་ཡང་ཟེར་བ་དེ་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་མེད། ཡིང་ཡང་ཟེར་བ་དེ་ཁྱེད་ཀྱིས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར་ལམ་ལུགས་མི་འདྲ་བ་ཞིག་རེད།

Not Ying and Yang. Ying Yang is you know, different traditional.

ལགས་སོ། ང་ཚོས་ཁ་སང་དེ་བྱས་ཚར་ཡོད། ཡིན་ནའང་དེ་རིང་པར་ལེན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་སོང་ཙང་བསྐྱར་ཟློས་བྱེད་ཀྱི་ཡིན། ཁྱེད་ཀྱིས་ལག་པའི་འཕར་རྩ་རེ་རེ་བཞིན་ངོ་སྤྲོད་གནང་རོགས། འཕར་རྩ་རེ་དབང་པོ་གང་དང་འབྲེལ་ཡོད་པ་དང་། གནས་ས། ལག་པ་གཉིས་ཡོད་པ་སོང་ཙང་སྔོན་ལ་ང་ཚོས་ལག་པ་གཡོན་མ་ནས་འགོ་ཚུགས་བྱེད་ཀྱི་ཡིན། ཁྱེད་ཀྱིས་སྔོན་ལ་ང་ལ་འཕར་རྩ་རྣམས་མིག་སྟོན་རོགས་གནང་།

Okay. I know we went over this yesterday, but when you get this on tape today. Could you go over on each particular wrist? What organ is at each pulse? Location. And there is two, let's just start with the left arm. Okay. First position would you locate the pulse for me?

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

ངས་འདི་ཕར་ཕུད་ཀྱི་ཡིན། ཁྱེད་ཀྱིས་ངའི་ལག་པའི་སྒང་ལ་གནོན་ཤུགས་གང་བེད་སྤྱོད་བྱས་ནས་འཕར་རྩ་རྣམས་ཀྱི་གནས་ཡུལ་ངོ་སྤྲོད་གནང་རོགས། འཕར་རྩ་གང་གི་གནས་ཚིགས་ངེས་པ་བྱེད་ཡོད་དམ།

Take this off and demonstrate to me on my arm what pressure you would use to locate these pulses. And which pulses you are locating?

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

ཁྱེད་ཀྱིས་ཁྱེད་རང་གི་མཛུབ་མོ་འདིར་བཞག་དུས།

At the time you are putting your fingers there.

ང་ཚོས་སྲོལ་རྒྱུན་ནང་འདི་འདྲ་བྱེད་ཀྱི་རེད།

We do traditional way.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

ནད་པའི་ལག་ལ་འདི་འདྲ་སེ་དགོས་རེད།

Patient hands need like that.

ལགས་སོ།

Okay.

དེ་ནས་གཟུགས་པོ་སྲོང་པོ་དགོས་རེད། དེ་ནས་ནད་པའི་ངོས་ནས་ལག་པ་གཡོན་མ་སྟོན་དགོས་པ་དང་། སྨན་པའི་ངོས་ནས་ལག་པ་གཡས་པས་རྩ་དཔྱད་བྱེད་ཀྱི་རེད།

And body to straight. And then patient need to show first left hand. And doctor need to use right hand.

ལགས་སོ།

Okay.

ཐོག་མར་འདའི་མཁྲིག་མའི་གཉེར་མ་དང་པོ། ལག་སྟེ་གཉེར་མ་དང་པོ་འདི་ལ་ཟེར་གྱི་ཡོད།

First you look at the trilmé nyerma dangpo, this first line on the wrist.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

འདི་ནས་འདི་བར་དུ་ཁྱེད་ཀྱིས་འདི་ལ་བལྟ་དགོས། འདི་འདྲ་སེ་བྱས་ནས།

And from here to here, you have to look at your this. So almost like this.

ད་ག་རེད། ལགས་སོ།

Correct. Okay.

རེད་པ། གནས་འདི་ལ་རེད། ང་ཚོས་འདའི་ཡ་རུས་ཁོག་སྡོམ་པོ་ཟེར་གྱི་ཡོད།

Correct. This is place, we say here is a rü khok dom po, which is one of the big bones.

སི་ཊེ་ལོར་བྱ་རིམ།

Styloid process.

འོ།

Uh-huh.

འོ།

Yeah.

འདིའི་འོག་ལ་མཛུབ་མོ་བཞག་ས་དེ་ཡོད།

Down there is this tson, pointing finger place.

གནས་དང་པོ།

First position?

ལགས་འོང་།

Uh-huh.

འཕར་རྩ་དང་པོ་གནས།

First pulse position.

ལགས་འོང་།

Uh-huh.

གལ་སྲིད་ཁྱེད་ཀྱིས་རང་མཛུབ་མོ་ཕར་འཁྱེར་ནས།

Now if you take your fingers,

ལགས་འོང་།

Uh-huh.

སི་ཊེ་ལོར་བྱ་རིམ་ལག་བསྟར་བྱས་པ་ཡིན་ན། ཁྱེད་ཀྱིས་འདིའི་འོག་ཏུ་མར་སྒྲིལ་གྱི་ཡོད་དམ།

And you take a styloid process, do you roll it right underneath there?

མ་རེད། མ་རེད།

No. No.

མ་རེད་པས། ལགས་སོ།

No. No. Okay.

དེ་ལྟར་བྱེད་ཀྱི་མེད། ཁྱེད་ཀྱིས་འདིར་བཞག་དགོས།

I don't. Just you place here.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

འདི་འདྲ་སེ་འགུལ་མ་རུང་།

Don't moving like that.

ལགས་སོ།

Okay.

དམ་པོ་མིན་པ།

Don't too much tight.

རེད་པ།

Right.

ཡང་འདི་འདྲ་སེ་ཤུགས་ཆེན་པོ་མིན་པ།

Don't too much, like this.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

འདི་འདའི་རེད། དེ་འདའི་རེད། དེ་ནས་འདི་འདའི་རེད།

Just, this is here. This is here. This is here.

ལགས་སོ།

Okay.

དེ་ནས་ལག་པའི་པགས་པ་ཐུག་ཙམ་བྱས་ནས་གཏིང་རིང་པོ་མིན་པ།

And then, this is touch only skin. Not too deep.

རུས་ཁོག་ལ་མ་ཐུག་པ་བྱས།

Not to the bone.

འོ།

Yeah.

འོ།

Yeah.

དེ་ནས་འདི་ཤ་གནད་སྒང་ལ་བཞག་དགོས།

And this is on the muscle.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

གཏིང་རིང་པོ་མིན་པ། པགས་པ་གཅིག་པུ་ལ་ཐུགས་ཙམ་དགོས།

Not very deep. But then only skin.

ལགས་སོ།

Okay.

འདི་ལ་ཏོག་ཙམ་ཤུགས་ཅུང་ཆེ་ཙམ་དགོས། གང་ཡིན་ཟེར་ན་རྩ་འདི་ནི་ལ་ཕུག་གི་བཟོ་ལྟ་འདྲ་པོ་ཡོད་ཟེར། གཙོ་བོ་དེ་གང་རེད་ཟེར་ན་རྩ་དེ་གཏིང་ལ་ཡོད།

And this is, a little bit more. Because pulse is says that shape of the radish, which is, main thing is that. pulse goes inside.

རེད་པ།

Right.

འདི་འདྲ་སེ།

Like that.

ཨ་ལས།

I see.

རྒྱུ་མཚན་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ཁྱེད་ཀྱིས་འདི་ལྟར་བྱེད་དགོས།

That's why you have to do that.

ལགས་སོ།

Okay.

གལ་སྲིད་ཁྱེད་ཀྱིས་དེ་ལྟར་བྱས་པ་ཡིན་ན། ཁྱེད་ཀྱིས་ག་གི་ཤུགས་ཆེ་བ་ཡོད་པ་དང་། ག་གི་ཤུགས་ཆུང་བ་ཡོད་མེད་ཤེས་ཀྱི་མ་རེད། དེ་འདྲ་སོང་ཙང་ཁྱེད་ཀྱིས་གནོན་ཤུགས་རན་པོ་ཞིག་རྒྱག་དགོས།

And if you do like that, you can feel, but you don't know which is weaker, which is stronger. That is why you have to pressure right way.

ལགས་སོ།

Okay.

འདི་འདྲ་སེ།

Like this.

དེ་འདྲ་བྱེད་དུས་ངས་གང་ཚོར་གྱི་འདུག་ཟེར་ན། མུ་མཐུད་རོགས་གནང་། གནས་དང་པོ་ལ་གནོན་ཤུགས་ཆུང་ཤོས་དང་། གནས་གཉིས་ལ་གནོན་ཤུགས་འབྲིང་། གནས་གསུམ་པ་གནོན་ཤུགས་ཆེ་ཤོས་ཡོད་པ་ཚོར་གྱི་འདུག

So what I am feeling is, leave, continue. gradation of pressure from the first beginning is the lightest, second position little heavier, and the third position is the heaviest.

ངས་ལབ་ན་འདི་རེད།

I said that.

འོ།

Yeah.

འདི་པགས་པའི་སྒང་ལ་བྱས།

This is on skin.

རེད་པ།

Right.

དང་པོ་འདའི།

First one.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

གནས་འདི་པགས་པ་བྱས། གནས་གཉིས་པ་དེ་ཤ་གནས་ལ།

Position is skin. And second positioned on muscle.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

དེ་ནས་གནས་གསུམ་པ་དེ།

And third one positioning,

གཏིང་རིང་ཙམ་རེད་དམ།

Deeper?

གཏིང་རིང་ཙམ། རུས་པའི་སྒང་ལ་ཡོད་པ་འདྲ་པོ།

Deeper like, think like on the bone.

ལགས་སོ།

Okay.

འདི་ནི་རྩ་དཔྱད་ཏག་ཏག་བྱེད་སྟངས་རེད།

That is the right pulse diagnosis.

འོ། ཁྱེད་ཀྱི་མཛུབ་མོ་ངའི་ལག་པའི་སྒང་ལ་བཞག་པའི་སྐབས་ལ་གནས་དང་པོ་དེ་གང་རེད་དམ། ཁྱེད་ཀྱིས་ལུས་ཀྱི་དབང་པོ་གང་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་དམ།

Yeah. What is the first position when you put your fingers on me? What is, what organs are you checking?

སྨན་གཞུང་ནང་་དུ། །ཚོན་གྱི་འོག་ཏུ་སྙིང་དང་རྒྱུ་མའི་རྩ། ཞེས་གསུངས་ཡོད། ཁ་སང་ངས་ཁྱེད་ལ་སྙིང་དང་རྒྱུ་མའི་སྐོར་ལ་བཤད་པ་དེ་རེད།

We say, "Tsön gyi ok tu nying dang gyu mé tsa." Yesterday I told you heart and small intestine.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

སྙིང་། སྒང་འདི་སྙིང་བྱས། འོག་འདི་རྒྱུ་མ། །ཀན་གྱི་འོག་ཏུ་མཆེར་པ་ཕོ་བའི་རྩ། འདི་ནི་མཆེར་པ་རེད། འཆེར་པའི་འཕར་རྩ། དེ་ནས་འོག་ཏུ་ཕོ་བའམ་ལྟོ་བ་རེད།

Heart, upper is heart. Lower is small intestines. And then, Ken gyi ok tu cher pa powé tsa. which is spleen, or pulse speen. And the lower is powa, which is the stomach.

།ཆག་གི་འོག་ཏུ་མཁལ་གཡོན་བསམ་སེ་བརྟག དེའི་དོན་ནི་སྒང་ལ་མཁལ་མ་གཡོན་མ་དང་། འོག་ཏུ་ཁམས་དམར་གྱི་སྣོད་རེད། བྱས་ཙང་ཁྱེད་ཀྱིས་དེ་ལྟར་བྱེད་པའི་སྐབས་ལ་དེ་ཚོ་ཚོར་ཐུབ་པ་བྱེད་དགོས།

Chak gi ok tu khel yön sam sé tak, which is upper is right kidney, and lower is the ovary. So you need to feel when you do, you know, this way.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

འཕར་རྩ་ཕྱོགས་གཅིག་ལ་རྒྱུགས་པ་དང་། གཞན་ཞིག་ནས་ཐོན་གྱི་ཡོད། ཁྱེད་ཀྱིས་བརྟག་དུས་ཚོར་ཐུབ། འདིའི་གནས་ལ་་ཉམས་མྱོང་ངེས་པར་དུ་དགོས།

And then pulses one way. Goes one way. But when you feel, you can feel different. But you need experience.

རེད་པ། ངས་སྐད་ཆ་འདྲི་་་

Yes. I was going to ask ...

རྩ་ནི་མགར་མཁན་གྱི་ལག་པ་འདྲ།

Otherwise we said that, Tsa ni gar khen gyi lak pa dra.

འདི་གང་ཟེར་གྱི་ཡོད་དམ།

What is that?

རྩ་ནི་མགར་མཁན་གྱི་ལག་པ་འདྲ། དེའི་གོ་དོན་ནི་རྩ་དཔྱད་བྱེད་དུས་སྒྲ་སྙན་གཏོང་བ་བཞིན་རེད།

"Tsa ni gar khen gyi lak pa dra", which is in pulse diagnosis, is same as guitar.

ཨོའོ། སྒྲ་སྙན་གཏོང་བ་བཞིན།

Oh, playing the guitar.

སྒྲ་སྙན་གཏོང་བ།

Playing the guitar.

ལགས་སོ།

Yeah.

འོ་ཡག ཁྱེད་ཀྱིས་ད་ལྟ་ངའི་ལག་པ་གཡས་པའི་འཕར་རྩ་ལ་གཟིགས་རོགས་གནང་།

Okay. Would you do my right arm now? My pulse.

གཡས་པ་ལ་ལྟ་སྟངས་གཅིག་པ་རེད། འདི་པགས་པའི་སྒང་ལ་བཞག་དགོས། འདི་ཤ་གནད་སྒང་ལ་བཞག་དོགས། དེ་ནས་ལག་ཐིག་དང་པོར་ཨིན་ཆ་གཅིག་གི་སར་བཞག་དགོས།

Yeah right, the same way, this is on skin, this is on muscle, and this is on, and same way from first ring to one inch, your inch.

ལགས་སོ།

Right.

དེ་གནས་གནས་འདི་རང་རེད། རུས་པ་ཆེན་པོ་ཡོད་ས་འདི།

And then that is the right place, big bone.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

རུས་པ་ཆེན་པོ་འདིའི་འོག་ལ། དེ་ནས་འདི་ལྟར་བྱེད་དགོས། ཚོན་གྱི་འོག་ཏུ་གློ་བ། འདི་ནི་གློ་བ་དང་ལོང་ག་རེད། དེ་ནས་མཆིན་པ་དང་མཁྲིས་སྣོད། དེའི་རྗེས་ལ་མཁལ་མ་གཡོན་པ་འདི་དང་། གཅིན་སྣོད་དང་འབྲེལ་བའི་རྩ་བརྟག་དགོས།

And below the big bone. And do this, tsön gyi ok tu lowa, which is lung and large intestine. And then chinpa which is liver and gallbladder. And left kidney and urinary bladder. Do this.

ལགས་སོ།

Okay.

འདི་ནས་ཁྱེད་ཀྱིས་འཕར་རྩ་བརྟག་ཐུབ། ཡང་འདི་ནས་ཁྱེད་ཀྱིས་འཕར་རྩ་བརྟག་ཐུབ།

And you can read pulse here. You can read pulse here.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

འོན་ཀྱང་དེ་དག་ནི། འདི་ནི་ཐག་ཉེ་དྲགས་པ་དང་། འདི་ཡང་ཐག་ཉེ་དྲགས་ཡོད། འདི་ཡང་ཐག་རིང་དྲགས་ཡོད། བྱས་ཙང་འདི་གནས་རན་ཤོས་རེད།

But those are, this is too close, this is too close, and then this too far. So this is the right place.

ལགས་སོ།

Okay.

འོན་ཀྱང་མི་འགའ་ཤས་ཀྱི་འདི་འདྲ་སེ་བྱས་ནས་རྩ་དཔྱད་གནང་མཁན་ཡང་ཡོད།

But some people pulse diagnosis like that. This way too.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

གང་ཡིན་ཟེར་ན། ཁྱེད་ཀྱིས་ལག་པའི་མཛུབ་མོ་གང་ཚོར་བ་རྣོན་པ་ཡོད་པ་དེ་བེད་སྤྱོད་བྱས་ན་འགྲིག་གི་ཡོད། འོན་ཀྱང་གཙོ་བོ་དེ་སྒྲིག་གཞི་མི་ནོར་བ་བྱེད་དགོས།

Because you can use which ever hand fingers sensitive, best finger you can use. But the main thing is rules you have to keep. Right way.

ཨམ། ཁྱེད་ཀྱིས་རྩ་ལྟ་སྟངས་ཀྱི་སློབ་གཉེར་བྱེད་ཚུལ་སྐོར་གསུང་རོགས་གནང་།

Um, tell me about your training to learn to read pulses.

ངས་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་སྐོར་གྱི་སློབ་གཉེར་བྱེད་འགོ་ཚུགས་དུས་ནས་རྩ་དཔྱད་སྐོར་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་ཡིན།

I read and trained to read pulse at the beginning of my Tibetan medicines study.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

དེ་ཡང་ངའི་ཨ་ཞང་སྨན་པ་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་དྲུང་ནས་སྦྱངས།

And with my uncle, doctor Yeshi.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

དེ་དུས་ངས་རྩ་དཔྱད་དང་གཅིན་པ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་ཕྱོགས་དང་འབྲེལ་བའི་གཞུང་བློ་འཛིན་བྱེད་ཡག་འགོ་ཚུགས་བྱས། དེ་ནས་ཁོང་གིས་ང་ལ་ཟིན་བྲིས་ཆེད་བསྡུས་ཀྱི་སྐོར་ལ་སློབ་ཁྲིད་གནང་། འོན་ཀྱང་ངས་མུ་མཐུད་ཐུབ་མ་སོང་། ཁྱེད་ཀྱི་མཁྱེན་གསལ་ལྟར་ང་རྒྱ་གར་དུ་འགྲོ་དགོས་བྱུང་ཡོད། རྒྱ་གར་ནང་དུ་ཡོད་དུས་ངས་རྒྱུད་བཞི་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དགོས་བྱུང་། རྒྱུད་བཞི་འགོ་ནས་མཇུག་བར་སློབ་སློབ་བྱས། བྱས་ཙང་དེ་ནི་སློབ་སྦྱོང་དངོས་དེ་རེད།

And that time I start memorize pulse diagnosis and urine analysis things. And then he teach me those two and another like Zindri Chédü later. Then I couldn't finish it, you know. And then, when I was in India, then I need to study from roots tantra, you know, Four Tantras, from beginning to end. So that is the real study.

ཁྱེད་ཀྱི་རྩ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་དུས་ཚོར་བ་དངོས་དེ་གང་འདྲ་ཞིག་འདུག་གམ།

When you feel the pulse what do you actually feel underneath your fingers? What do you feel like?

ཨོའོ། ཚོར་བ། གལ་སྲིད་ངས་ལུས་ཀྱི་དབང་པོ་ཞིག་ལ། འཕར་རྩ་ནི་སྦུབས་གདོང་འདྲ་པོ་རེད་པ།

Oh, feeling, see, if I see an organ, organ, organ the, pulse like that, pulse one, one pipe.

རེད།

Correct.

འོན་ཀྱང་གལ་སྲིད་ཁྱེད་ཀྱིས་མ་ནོར་བའི་ཐོག་ནས་པགས་པ། ཤ་གནད། ཡང་ན་གང་རུང་ལ་རྩ་དཔྱད་སྐབས་གནོན་ཤུགས་སྤྲོད་ན་ནང་གི་རྒྱགས་འགྲོས་མི་འདྲ་བ་ཞིག་ཡོང་གི་རེད། དེ་འདྲ་སོང་ཙང་ཁྱེད་ཀྱིས་གནས་གང་ལ་འཕར་ཤུགས་སྐྱོ་པོ་ཡོད་པ་དང་ཤུགས་ཆེན་པོ་ཤེས་ཐུབ།

But if you, you know, right way, you know, on the skin, muscle, whatever you pushing like that, and then inside the movement, the rhythm comes different way. That is why you can feel which place is weaker, which place is higher.

ཁྱེད་ཀྱིས་ཚོར་ཐུབ་ཀྱི་རེད། འོན་ཀྱང་སྔོན་ལ་ཁྱེད་ཀྱིས་གྲངས་ཀ་རྒྱག་དགོས། དབུགས་ཡར་ལྔ་རྔུབ་པ་དང་། མར་ལྔ་རྔུབ་དགོས། དེ་བར་ལ་འཕར་ཐེངས་ལྔ་ཡོད་ན་རྒྱུན་ལྡན་རེད། དྲུག་ཡོད་ན་དྲོད་ཏིག་ཙམ་མང་དྲགས་པ་རེད། གལ་སྲིད་གསུམ་བཞི་ཡོད་ན་ཏིག་ཙམ་གྲང་དྲགས་ཡོད། དེ་ནི་གོམ་པ་དང་པོ་དེ་རེད།

You can feel. But first you need to count. Five different, five inhales and out-hales (exhale). Between that pulse if pulse five times. That is a normal pulse. If six, that is little bit more heat. If three or four, that is more little bit cold. And that is the first stage.

ལཱ་སེ།

Uh-huh.

གོམ་པ་གཉིས་པར་ཁྱེད་ཀྱིས་ལུས་ཀྱི་དབང་པོ་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་དགོས། དབང་པོ་གང་སྐྱོ་པོ་ཡང་ན་གནས་སྟངས་གང་ཡོད་མེད་བརྟག་དགོས། འདི་ནི་གོམ་པ་གཉིས་པ་དེ་རེད།

And second step is you need to read that, organs, which place is weaker, which place higher, whatever, these things. That is the second stage.

ཁྱེད་ཀྱིས་དབང་པོ་གང་ཤུགས་ཆེ་བའམ་ཡང་ཆུང་བ་ཡོད་མེད་ཤེས་ཐུབ་བམ། དཔེར་ན་ཁྱེད་ཀྱི་ལྟོ་བ་མི་བདེ་བ་ཡོད་ན།

How do you tell which organ is higher or which is lower? Let's say you are feeling stomach in the spleen.

ལགས་འོ།

Uh-huh.

གནས་གཉིས་པ་འདི་འདའི་བྱས།

And second position here.

ལགས་འོ།

Uh-huh.

ཁྱེད་ཀྱིས་འཕར་རྩ་ག་གི་ཤུགས་ཆེ་བ་ཡོད་པ་ཚོར་ཐུབ། དབང་པོ་ངེས་ཅན་དང་འབྲེལ་བའི་ཐོག་ནས། ཡང་ན། འཇམ་པོ་ཡོད་པ་ཡང་ན་རྩུབ་པོ་ཡོད་པ། གང་ལ་རྟེན་ནས་ཁྱེད་ཀྱིས་དབང་པོའི་གནས་སྟངས་ལེགས་ཉེས་ཤེས་ཐུབ་བམ།

How do you feel is one is a stronger pulse, that particular organ, or is it maybe smoother or maybe jagged? What are you feeling to determine that organ is stronger than the coupled organ of the other organ has that same position?

རྩ་དཔྱད་བྱེད་དུས། དཔེར་ན་ཆ་བཞག་ན། གལ་སྲིད་སྙིང་དང་འབྲེལ་བའི་རྩ་ལ་སྐྱོན། དེ་ཡང་ཤུགས་ཆེ་ཆུང་གི་ཁྱད་པར་ཡོད་པ་ལྟ་བུ།

See, when read the pulse, organ like a, for example, if heart pulse is has something problem, could be too strong, too stronger than another pulse.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

སྙིང་སྐྱོ་པོ་ཡོད་པ་དང་། དེའི་འཕར་རྩ་གཞན་ལས་སྐྱོ་བ་ཡོད་སྲིད། ཡང་ན་གཞན་དང་བསྡུར་ན་རྩུབ་པོ་ཡོད་སྲིད། དེ་འདྲ་སེ་བྱས་བརྟག་དགོས།

Could be too weak. Weaker than another pulse. Could be too rough, you know, like this.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

གཞན་དང་བསྡུར་ནས་བཤད་ཀྱི་ཡོད། བྱས་ཙང་དབྱིབས་འདྲ་མིན་ཡོད། དབྱིབས་མི་འདྲ་བ་གཙོ་བོ་བཅུ་གཉིས་ཡོད།

Than another pulse. Many different shapes. Like a, there is a six, uh, twelve different shapes, main shapes.

དབྱིབས་མི་འདྲ་བ་གཙོ་བོ་བཅུ་གཉིས་ཡོད་པ་དེ་དག་གང་རེད་དམ།

What are those twelve main shapes?

ཤུགས་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་དང་། མགྱོགས་པོ། མཐུག་པོ། དམ་པོ་ལ་སོགས་པ་འདི་འདྲས་རེད།

It is too strong, too faster, and too thick, too, you know tight.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

མང་པོ་ཡོད་རེད། ངས་ཁྱེད་ལ་མིན་སྟོན་ཆོག ངར་གཅིག་ཡོད། སྐྱོ་པོ། ཧ་ཅང་གཙང་མ། གསལ་ཆ་དོད་པོ། སྟོང་པ། ལྷུག་ལྷུག ཚད་ལས་བརྒལ་བ་ལ་སོགས་པ་མང་པོ་ཡོད།

There are many things, I can show you, I have one but, there is weak like, very clean, yeah, plain, and empty, and also, there is something, very loose, over the draft, thoese types. You know, very strong thing.

ལགས་སོ།

Okay.

དེ་འདྲ་པོ་རེད།

Almost like that.

ཁྱེད་ཀྱིས་རྩ་དཔྱད་གནང་དུས་འཕར་རྩ་རེ་རེ་གནས་ལ་བརྟག་ནས་དབང་པོ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་དམ། ཡང་ན་དབང་པོ་གཅིག་དང་ལུས་པོ་གང་ཚང་ནང་ཡོད་པའི་དབང་པོ་གཞན་དང་ཕན་ཚུན་བསྡུར་ནས་བརྟག་དཔྱད་གནང་གི་ཡོད། དཔེར་ན་ཆ་བཞག་ན། གལ་སྲིད་ངས་ལག་པ་གཡོན་མའི་འཕར་རྩའི་འཕར་ཚད་ལྟ་བ་དང་མཉམ་དུ་ངས་སྙིང་གི་འཕར་རྩ་གང་འདྲ་ཡོད་མེད་བརྟག་གི་ཡོད་ན།

Do you compare, each pulse, like each position, each organ at that position to that, other organs at that position, or you compare each organ to other organs in the whole body? For instance, if I am taking the pulse rate on the first position on the left arm, and I am doing the heart pulse. I am feeling the heart pulse.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

ངས་འདི་འདྲ་སེ། ཡང་ན་ཁྱེད་ཀྱི་འདུག་སེ་བསྡུར་ནས་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་དམ། ཡང་ན་གཞན་བཅུ་གཅིག་དང་བསྡུར་ནས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་ནས་གང་བྱེད་དགོས་ལྟ་གི་ཡོད་དམ།

Do I then, am I comparing that, would you compare that then the eleven other pulses to formulate.

ཡིན་དང་ཡིན།

Of course.

ལགས་སོ། ཁྱེད་ཀྱིས་དང་ཐོག་སྔོན་ལ་གཙོ་བ་རྒྱུ་མ་དང་འབྲེལ་བའི་འཕར་རྩ་དང་བསྡུར་ནས་བརྟག་དཔྱད་གནང་གི་ཡོད།

Okay. Do you mainly comparing it at first to the small intestine pulse to see how this is in relation to that?

ལགས་སོ།

Uh-huh.

དེ་གཉིས་ཀ །ངས་ཁྱེད་ཀྱིས་གང་འདྲ་བྱས་ནས་ནད་གཞི་རྟག་དཔྱད་བྱེད་སྟངས་ཤེས་འདོད་ཡོད།

Both those things, I am really interested in how you diagnose on the pulses.

གང་ཡིན་ཟེར་ན། མི་འགའ་ཤས་ལ་དབང་པོ་གཉིས་ལ་སྐྱོན་ཡོད་པ་ཡོང་སྲིད། ཡང་མི་འགའ་ཤས་ལ་དབང་པོ་གཅིག་ལ་སྐྱོན་ཡོད་པ་ཡོང་སྲིད། གཅིག་བྱས་ན་དབང་པོ་དེ་ལ་རླུང་ཕོག་ཡོད་སྲིད། གཅིག་བྱས་ན་དབང་པོ་དེ་ལ་ནུས་པ་ཚ་པོའི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཡོད་སྲིད། ཁྲག་མཐུག་པོ་ཡིན་པའམ། ཡང་ན་གང་ཡང་རུང་བ་ཡིན་སྲིད།

Because, if people, maybe some people have two organs problems. Maybe some people have one organ problem. Maybe that organ, maybe got the catching wind, energy. Maybe catching hot energy. Maybe catching, you know, something, thick blood or whatever.

ཁྱེད་ཀྱིས་གསུང་རོགས།

Can you tell ...

དེ་འདྲ་སོང་ཙང་འཕར་རྩའི་གནས་དེ།

And that is why, that position pulse,

ལགས་འོང་།

Uh-huh.

དབྱིབས་མི་འདྲ་བ་ཆགས་ཀྱི་ཡོད།

becomes different shapes.

ལགས་སོ། བྱས་ན་ཁྱེད་ཀྱིས་རྒྱན་ལྡན་གྱི་རྩའི་འཕར་ཚད་ཁྱེད་ཀྱིས་མཁྱེན་གྱི་རེད། དཔེར་ན་མཆིན་པ་དང་། མཁྲིས་སྣོད། ལྟོ་བ། ཡང་ན་མཆེར་པར་རྒྱུན་ལྡན་གྱི་རྩའི་འཕར་ཚད་གང་ཡོད་པ་དེ། ཚད་གང་འདྲ་ཞིག་ལ་མི་ཞིག་ལུས་ཁམས་བདེ་པོ་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ་བམ། དེ་འདྲ་རེད་དམ།

Okay, so there is a normal pulse that you learned. Like there is normal pulse, say for liver and gallbladder, stomach, spleen. What would be considered as normal healthy person? Is that correct?

གལ་སྲིད་གྲངས་ཀ་ཡག་པོ་ཡོད་ན།

If count is okay,

ལགས་སོ།

Okay.

དཔེར་ན་ལྔ་ཡིན་ན།

Like five times.

རེད་པ།

Right.

གལ་སྲིད་དབུགས་ཡར་མར་རྔུབ་ལེན་ཐེངས་མ་ལྔ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ན། དེས་འཕར་འགྲོས་ཏག་ཏག་ཡིན་པ་སྟོན་གྱི་ཡོད། དེ་ནས་ཁྱེད་ཀྱིས་གོམ་པ་གཉིས་པ་དེ་ལག་བསྟར་བྱེད་དགོས། དེ་ནི་ལུས་ཀྱི་དབང་པོ་ཁག་གི་རྩ་དཔྱད་བྱེད་དགོས། གལ་སྲིད་དབང་པོ་གང་རུང་གི་རྩའི་འཕར་ཚད་ཀྱི་གྲངས་ཏག་ཏག་ཡོད་པ་དང་ཆད་ལྷག་མེད་ན། ཁྱེད་ཀྱིས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར་དེས་ན་དབང་པོ་ཁག་གི་གནས་སྟངས་སྙོམ་པོར་ཡོད།

Out-hales (exhales) and inhales. If five times, that means that rhythm is okay. And then you go second step. At second step, check out, that of organs. If organ, there is whole pulse, like a, you know, same shape, there is nothing different. And then organs are balanced.

ལགས་སོ། ཁྱེད་ཀྱིས་གཟུགས་པོའི་དབང་པོ་གང་རུང་། ཁྱེད་ཀྱིས་གོང་དུ་གསུངས་སོང་། གལ་སྲིད་རླུང་ཕོག་པ་ཡིན་ན།

Okay. Can you tell if a particular organ, you said just a minute ago, if catching wind,

ལགས་འོང་།

Uh-huh.

རེག་ཚོར་བ་གང་འདྲ་ཞིག་ཡོད་དམ། དེ་ལྟར་ངས་རྒྱུན་ལྡན་གྱི་དཔེར་ན་ལྟོ་བའི་རྩའི་འཕར་ཚད་གང་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ་ཀྱི་རེད།

what would it feel like so I get the idea that normal feeling of pulse, say normal stomach pulse.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

གལ་སྲིད་རླུང་ཕོག་པ་ཡིན་ན་འཕར་རྩ་ལ་རྩ་དཔྱད་བྱེད་དུས་རེག་ཚོར་གང་འདྲ་ཞིག་ཡོད་དམ།

What would that pulse feel like if it was starting to catch wind?

ང་ཚོས། རླུང་གི་རྩ་ནི་རྐྱལ་སྟོང་སྐབས་སུ་སྡོད། ཟེར་གྱི་ཡོད། དེས་གང་ཟེར་གྱི་ཡོད་དམ་ཟེར་ན། རྒྱ་མཚོའི་ཆུའི་ནང་དུ་སྒང་ཕུག་ཅིག་ཁྱེད་ཀྱིས་བླུགས་པ་ཡིན་ན།

We say, "Lung gi tsa ni kyel tong kap su dö," which is wind pulse, it looks like in the ocean, you put balloon, ball.

ལགས་འོ།

Uh-huh.

གལ་སྲིད་ཁྱེད་ཀྱིས་འབུད་རྒྱག་བཏང་ན་དེ་ནང་དུ་ཐིམ་གྱི་ཡོད་པ་འདྲ་པོ་རེད། དེ་ལ་ལག་པ་མ་འཆང་ན་དེ་ཆུའི་མཁའ་ལ་འཕྱོ་བ་འདྲ་པོ་རེད།

It seems that if you pushing and can go inside. If you, don't touch that, that balloon goes up.

རེད་པ།

Right.

གང་རེད་ཟེར་ན་སྟོང་པ་རེད།

That is empty, which is, means empty.

ལགས་སོ།

Okay.

འོན་ཀྱང་ཁྱེད་ཀྱི་རོབ་ཙམ་ཚོར་ན། རེག་ཚོར་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་ཚོར་བ་དང་། ཡང་ཁྱེད་ཀྱིས་དེ་བས་ཤུགས་ཆེ་རུ་འབུད་རྒྱག་བཏང་ན་གང་ཡང་མེད་པ་འདྲ་པོ་རེད། གང་ཡིན་ཟེར་ན་དེ་སྟོང་པ་རེད། དེས་གངསྟོན་གྱི་ཡོད་དམ་ཟེར་ན་རླུང་ཡོད་པ་གསལ་གྱི་ཡོད། གནས་དེར་གལ་སྲིད་འཕར་རྩ་གང་ཚང་དེ་འདྲ་པོ་ཡིན་ན། དེས་གང་གསལ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཟེར་ན། རླུང་རྩ་ཡིན་པ་གསལ་གྱི་ཡོད།

But you feeling, roughly if you feel, very strong. And you push more, and there is nothing, since empty. That means catching wind. If this place, if whole pulse like that, that means, you know wind pulse.

ལགས་སོ། བྱས་ན་བད་ཀན་དེ་གང་འདྲ་རེད་དམ། དཔེར་ན་ངའི་མཆེར་པ་ཡག་པོ་མེད་པར་བཞག་པ་ཡིན་ན། དེ་ཡང་མཆེར་པའི་རྩ་དཔྱད་ནང་དུ་བད་ཀན་ཤུགས་ཆེན་པོ་ཡོད་པར་ཆ་བཞག་པ་ཡིན་ན། དེ་འདྲ་ཡིན་ན་ཚོར་བ་དེ་གང་འདྲ་ཞིག་ཡོད་དམ། བད་ཀན་སྐོར།

Okay. So what about the phlegm, like if I getting, say your spleen is not working properly, got too much phlegm in the spleen pulse. What is that gonna feel like? The phlegm.

བད་ཀན་དེ་སྨན་གཞུང་ནང་ཞིང་རྒུད་ཐལ་བ་པ་ཞེས་གསུངས་ཡོད། ཐད་ཀན་འཕར་རྩ། ཞིང་པ་ཟེར་བའི་དོན་ནི་འཁོད་སྙོམས་པོ་ལ་གོ་དགོས།

Phelm began in zhing gü telwa pa, which is phlegm pulse is, zhingpa means like a plane.

འཁོད་སྙོམས་པོ།

A plane.

འཁོད་སྙོམས། འདི་འདྲ་པོ་ཡོད་པ། ཚང་མ་འཁོད་སྙོམས་པ་ཡོད་པ།

A plane. Like no, like this. Everything is plane.

ལགས་སོ།

Uh-huh.

རྒུད་པ། རྒུད་པ་ཟེར་ན་དཔེར་ན་ཆ་བཞག་པ་ཡིན་ན། རྩི་ཤིང་འདི་ད་ལྟ་ཡག་སྐྱེ་གི་ཡོད་རེད། སྐབས་རེ་ཕྱེད་ཀ་སྐམ་འགྲོ་བ་སོགས་ཡོང་སྲིད། དེས་གང་ཟེར་གྱི་ཡོད་རེད་ཟེར་ན་རྩི་ཤིང་དེ་མར་རྙེད་འགྲོ་གི་ཡོད།

Güpa. Güpa means, for example, this is right now growing very good. Sometimes maybe this is half dried. That means this is güpa. It down.

བཀྲག་མེད།

Dull.

རྒུད་པ།

Down.

རྒུད་པ།

Down.

འདི་ཐ་སྙད་ཅིག་རེད།

It is a word.

རྙིད་པ།

Wilted.

རྙིད་པ།

Wilted.

འོ། རྙིད་པ།

Yeah. Wilted.

ལགས་སོ།

Okay.

བྱས་ཙང་དེ་ལ་རྒུད་པ་ཟེར་གྱི་ཡོད། བད་ཀན་གྱི་རྩ་དཔྱད་དེ་འདྲ་པོ་ཡོད།

So that means güpa. Béken (Phlegm) pulse like that.

ལགས་སོ། བྱས་ན་འདི་ལ་ཚོར་བ་་་

Okay. So it has feeling of ...

དེ་བཞིན་འགོར་པོ་ཡོད། ཁྱེད་ཀྱིས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར་གྲངས་ཚད་ལྔ་ལས་ཉུང་བ་ཡོད་རེད།

also very slow which is, you know, less than five.

ཨ་ལས། བྱས་ན་འདི་རྟགས་མཚན་དང་པོ་རེད་པ།

Aha. So this is your first clue.