དེ་ནས་རྒྱལ་པོ་གླང་དར་མ་(ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེས་)དཀྲོངས། ཡུམ་བརྟན་དང་འོད་སྲུངས་གཉིས་རྒྱལ་སྲིད་མ་ཐོབ་ནསདེ་ནས་བོད་དེ་སིལ་བུར་ཐོར་རེད་པ།

After the assassination of King Langdarma by Lhalung Pelgyi Dorjé, neither Yumten nor Ösung was able to success the king and the Tibetan empire crumbled.

བོད་སིལ་བུར་ཐོར་རྗེས་དེ་ནས་བོད་དེ་རྒྱལ་ཕྲན་མང་པོ་ཞིག་ཏུ་འགྲོ་དུས་ལྟ་ས་སྐྱ་ལ་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ཡོག་རེད། འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ཡིས་བོད་ཚང་མ་ཡོངས། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་དེ་གཅིག་སྒྲིལ་དུ་བྱས་པ་རེད། དེ་བཞིན་དུ་དེ་ནས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ཁོང་གིས་མངའ་འོག་བསྡུས། དེ་ནས་བོད་ཡོངས་ལ་ཧ་ཅང་གི་དེ་ནས་ལོ་རྒྱུས་དང་རྒྱལ་རབས་དང་ལྡན་པ་ཞིག་མ་རེད་དཱ་ཡིན་ནའང་ཁམས་ཀྱི་ས་གནས་བཤད་ཡོང་དུས་གླིང་གེ་སར་ཟེར་བ་ཞིག་ཡོག་རེད་ཁོ། གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོ་དེ་སྡེ་དགེ་དུ་ཡིན་ན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ཡིས་མངའ་འོག་ཏུ་མ་བསྡུས་ཙམ་ནས་སྡེ་དགེ་དེ་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་མངའ་འོག་ཏུ་རེད་བསྡད་ཡོག་རེད། སྡེ་དགེ་ས་གནས་དེ།

After the collapse of the Tibetan Empire, it was divided into small princely states. Later the three provinces of Tibet were united under Drogön Chögyal Phagpa of Sakya, and he became the ruler of Tibet. Before his rule and when we talk about the Kham province of Tibet, the Degé area was under the control of King Gésar. However, on this account, there is no historical record or evidence.

དེ་ནས་ག་ལེར་ག་ལེར་སྡེ་དགེ་ཞེས་པའི་མིང་དེ་ཐོབ། སྡེ་དགེ་གི་མི་བརྒྱུད་ཡིན་པ་དགེ་སློང་བསོད་ནམས་རིན་ཆེན་ཟེར་བ་གཅིག་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་སྐུ་འདུན་དུ་སོང་བ་རེད། དེ་འགྲོ་དུས་སྡེ་བཞི་དགེ་བ་བཅུ་དང་ཟེར་བྱ་སྤྱིར་བཏང་གི་མིང་དེ་དེ་ནས་བྱུང་བ་རེད།

Gradually, the area got the name Degé. At the time, a monk from the area named Sönam Rinchen approached Drogön Chögyal Phagpa. They officially adopted the term Degé, which is an abridged term for four divisions and ten virtues.

དེ་ནས་དེའི་མི་བརྒྱུད་དེ་རིམ་གྱིས་རིམ་གྱིས་བྱས་ནས་ད་ལྟ་གླིང་གི་རྒྱལ་བརྒྱུད་ཡིན་པ་སྐྱོང་ར་དེ་ཡི་ས་གནས་ནས་དེ་དུས་རྒྱལ་པོ་ཡོག་མ་རེད། གླིང་གིས་བཟུང་ཡོག་རེད། གླིང་པས་བཟུང་ཡོག་རེད། གླིང་པས་བཟུང་དུས་དེ་ནས་དེ་ཡི་རྒྱལ་བརྒྱུད་མི་གཅིག་སྐྱོང་ར་ལ་ཡོང་དུས་ལྟ་ས་དེ་ལ་སྡེ་བཞི་མི་ལ་སྡེ་བཞི་ཚང་ས་ལ་དགེ་བཅུ་ཚང་བ་དེ་འདྲ་དགེ་མཚན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡོད་དུས་དེ་ནས་མིའི་མིང་དེ་ས་ཡི་མིང་ལ་བཏགས་ནས་སྡེ་དགེ་ཞེས་དེ་ནས་མིང་ཐོབ་པ་རེད།

During those time there was no Degé king as such who rule area, but it was under the control of Lingpa. One of its lineage holders came to Kyongra, and he saw that area had four divisions of people and the earth got ten virtues. Afer observing many good signs and attributes, he gave the name of the people in the region to the area. That was the origin of the term Degé.

ས་གནས་དེ་ལ་སྡེ་དགེ་ཞེས་བཏགས་བཞག་ཡག་དེ་དང་པོ་སྡེ་དགེ་ཞེས་བཏགས་མཁན་དེ་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་རེད། ཨཱ་ནི་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ཡིས་མིང་ལ་སྡེ་དགེ་ཞེས་བཏགས་ཚར་དུས་རྗེས་སུ་མི་ཡི་མིང་དེ་ས་ལ་ཐོབ་ནས་འདི་ནས་སྡེ་དགེ་ཞེས་རེད་གསུངས་པ་རེད།

Drogön Chögyal Phagpa officially adopted the name Degé to refer to the area. So the name of the people was given to the place.

དེ་ནས་དེའི་མི་བརྒྱུད་ཀྱིས་རྗེས་མ་གླིང་གི་ས་གླིང་པའི་ས་དེ་ཚོ་ལེན། ད་ལྟ་མཐོང་རྒྱ་ལྷ་ཁང་ཡོད་ས་ནས་ལྷ་ཁང་དེ་བཏགས་དེ་བྱས་ནས་དེ་ནས་བཟུང་སྟེ་སྡེ་དགེ་ཡིས་ག་རེ་ཟེར་དགོས་ཀྱི་རེད། རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཐོག་མར་ཚུགས་པ་རེད།

The descendants of the people from this region later took control of the areas under the Lingpa and started the rule of the province by a king.

བོད་ཐག་བཀྲ་ཤིས་སེང་གེ་ཟེར་དེ་ཡིས་རྒྱལ་རབས་དང་པོ་དེ་རེད་བོད་ཐག་བཀྲ་ཤིས་སེང་གེ་ཟེར་མཁན་དེ་རེད། བོད་ཐག་བཀྲ་ཤིས་སེང་གེ་ཡིས་ཅི་ཟེར་ན། རྒྱལ་སྲིད་ཐོག་མར་བཟུང་བ་དང་། དེ་ནས་གྲུབ་ཆེན་ཐང་སྟོང་རྒྱལ་པོ་དེ་ལ་ཕེབས་པ་དུས་མཉམ་རེད།

Tashi Senggé was the first ruler of the Degé kingdom. He reign coincided with the visit in the region by one of Tibet's great yogis, Thang Tong Gyalpo.

གྲུབ་ཆེན་ཐང་སྟོང་རྒྱལ་པོ་དེ་དུས་མཉམ་ཡིན་དུས་སྤྱི་ལོ་བྱས་ན་༡༤༤༦ལོར་རེད། མཐོང་རྒྱ་ལྷ་ཁང་དེ་ལྟ་བཏགས་ཚར་བ་རེད། མཐོང་རྒྱ་ལྷ་ཁང་དང་དེའི་རྒྱལ་སྲིད་དང་པོ་ཡོང་དུས་སྡེ་དགེ་བཙུགས་པ་དང་། སྡེ་དགེ་རྒྱལ་ཆེ་ཆོས་པ་དུས་མཉམ་རེད།

It was in 1446, Thang Tong Gyalpo visited the area while Tashi Senggé was the ruler of the time.

དེ་ནས་རིམ་པས་རིམ་པས་བྱས་ནས་ལྟ་མ་གཞི་ནས་སྡེ་དགེ་ཡི་རྒྱལ་རབས་དེ་རེད་ལ། དེ་ནས་སྡེ་དགེ་ཡི་རྒྱལ་ཆེན་རིམ་རིམ་པས་བྱས་ནས་དར་རྒྱས་སུ་བྱུང་ཡོག་རེད། དེ་ཡི་རྒྱལ་རབས་ར་ཅིག་བྱེད་དུས་ལྟ་ཁོང་གིས་ཆ་ཚང་བཤད་པ་རེད།

Gradually, the area flourished under the rules of the various Degé kings.

དང་པོ་བྱས་ན་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་བློན་པོ་བཞི་ཡི་ནང་ནས་འཕྲུལ་བློན་མགར་བློན་རིག་པ་ཅན་གྱི་བརྒྱུད་པ་རེད་བསྡད་ཡོག་རེད། མི་ཡི་མི་བརྒྱུད་དེ་མགར་བློན་རིག་པ་ཅན་གྱི་བརྒྱུད་པ་རེད། མགར་བློན་རིག་པ་ཅན་གྱི་བརྒྱུད་པ་བྱས་ནས་དེ་ནས་རིམ་པས་བྱས་ད་ལྟ་དེ་ཡི་རྒྱལ་རབས་བཀྲ་ཤིས་སེང་གེ་ཟེར།

They were the decendants of the Gar Tongtsen, who was one of the fours great ministers of the King Tsongtsen Gampo.

དེ་ཡིས་འདིར་སྲིད་དེ་བཙུགས། དེ་ཡི་རྒྱལ་སྲིད་དེ་བཙུགས། དེ་ནས་དེ་ནས་བར་མི་ཆད་པ་ཞིག་ཡོང་དུས་ཕྱིས་སུ་ལྟ་སྡེ་དགེ་ཡི་རྒྱལ་རབས་གཅིག་གི་ནང་ནས་སྟོབས་འབྱོར་ཆེ་ཤོས་དེ་བླ་ཆེན་བྱམས་པ་ཕུན་ཚོགས་རེད།

With the establishment of the Degé kingdom, there was a long line of rulers who administered the province. And among them, Lachen Jampa Püntsok was the most famous Degé king.

དེ་ནས་བླ་ཆེན་བྱམས་པ་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་སྡེ་དགེ་ས་གནས་དེ་རྒྱ་ཆེ་རུ་བཏང་། སྡེ་དགེ་ཡི་མི་སྡེ་དེ་གྲོང་མང་བ་དང་། དེ་ནས་ག་རེ་ཟེར་དགོས་ཀྱི་རེད་གོ སྡེ་དགེ་ཡི་རྫོང་མགོ་ཁག་༣༥ལ་སོགས་པ་མང་པོ་ཞིག་བཙུགས་ནས་དེ་ནས་དེ་ཡི་རྒྱལ་ཁང་ཟེར་ནའི་ལྟ་གྲགས་ཆེ་པ་དེ་བླ་ཆེན་བྱམས་པ་ཕུན་ཚོགས་ནས་བྱུང་བ་རེད།

Under Lachen Jampa Püntsok's rule, Degé area was expanded dramatically with a large number of districts under his jurisdiction. And he appointed 35 district heads. Most of the notable structures including the king's palace in the area were the result of his efforts.

བླ་ཆེན་བྱམས་པ་ཕུན་ཚོགས་ཁོང་གིས་དེ་བྱས་ཡོང་དུས་ད་ལྟ་དགོན་པའི་ལྷ་ཁང་ཆེན་པོ་མ་གི་ཕྱག་བཏབ། དེ་བྱས་པ་རེད། དེ་ནས་དེ་ཡི་རྗེས་སུ་དེ་བྱས་ཡོང་དུས་ཆོས་རྒྱལ་བསྟན་པ་ཚེ་རིང་བྱུང་བ་རེད།

Jampa Püntsok built the current big monastery down there. The new ruler was Chögyel Tenpa Tséring.

ཆོས་རྒྱལ་བསྟན་པ་ཚེ་རིང་གིས་འདིའི་སྤར་ཁང་ཆོས་མཛོད་ཆེན་པོ་དེ་ཕྱག་བཏབ་པ་རེད། དེ་འདྲ་བྱས་ཡོང་དུས་དེ་ནས་ད་ལྟ་བར་དུ་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་སེ་ཡོག་མ་རེད་དཱ་ཡིན་ནའང་། ག་རེ་ཟེར་དགོས་ཀྱི་རེད། སྡེ་དགེ་ཞེས་པ་ས་གནས་ཀྱི་མིང་འདི་དང་། སྡེ་དགེ་གྱི་རིག་གནས་དང་། སྡེ་དགེ་ཡུལ་གྱི་ཅི་ཟེར་དགོས་ཀྱི་རེད། ཆོས་དང་དགོན་པ་དེ་སང་བར་དུ་ཡོད་བསྡད་རེད།

He established the big printing house here. Nowadays, we don't have any Degé king as such. However, Degé place, its culture, religion, and monasteries are still very much alive.

དེ་ནས་སྡེ་དགེ་དགོན་ཆེན་དེ་འདྲ་ཡིན་པ་ཞིག་འདུག སྔ་མ་བདག་པོ་དེ་སུ་རེད་ཟེར་ན་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་ཁོང་རང་རེད། སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་ཕྱི་ནང་ལྟ་བུ་དེ་དགོན་པ་དེ་རེད། གང་རེད་ཟེར་ན་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་ཁོ་རང་ལས་རྒྱླལ་བརྒྱུད་ཀྱི་སྲས་གཉིས། སྲས་གཅིག་གིས་ཆོས་བྱས། སྲས་གཅིག་གིས་མི་བརྒྱུད་འཛིན། མི་ཡི་བརྒྱུད་པ་དེ་འཛིན་དགོས་ཀྱི་རེད་པ། དེ་འདྲ་བྱས་པ་རེད།

Earlier, the king owned the grand monastery in the Degé. From that monastic center, he exercised authority both inside and outside the monastery. He had two sons, one became a monk and the other continued the family lineage.

དེ་ནས་སྲས་གཉིས་ཡོད་དེ་བྱས་སོང་ན་ར་གཞུང་དེ་མ་ཐོབ་བར་རྒྱལ་པོ་བཟོ་ཆོག་གི་མ་རེད། སྲས་གཅིག་གིས་མི་བརྒྱུད་འཛིན་པ་མ་གཏོགས་རྒྱལ་པོ་བྱེད་ཆོག་གི་མ་རེད། དེ་བླ་ཆེན་བྱམས་པ་ཕུན་ཚོགས་ནས་དར་བ་རེད།

However, without meeting specific requirements, one can't be made as a king, that system started with Lachen Jampa Püntsok.

དེ་ནས་རྒྱལ་པོ་ཁོ་རང་གིས་བླ་མ་བྱས་ར་ཆོས་བྱས་སྲིད་ཀྱི་ཐོག་ལའང་ཟིན་དགོན་པའི་ནང་ཚོགས་པ་བྱས་རྒན་བདག་བྱས་ནས་དེ་འདྲ་བྱེད་དུས་དེ་ནས་མ་དགོན་དགོན་ཆེན་འདྲ་པོ་ཡིན་ན། དེ་ཡི་རྒྱལ་པོ་ཡི་རྒྱླལ་སྲིད་དང་དགོན་པ་གཉིས་སོ་སོར་ཡོག་མ་རེད། སྡེ་དགེ་ཁོ་རང་གི་ཕྱི་ནང་ལྟ་བུ་བྱས།

So king assumed the full authority of both secular and religious matters and ran the monastic palace. There was no separation of the church and the state at that time.

དེ་ནས་སྡེ་དགེ་ཁོ་རང་ལྟ་བུ་ཡིན་པ་བྱས་ན་ད་ལྟ་སྤར་ཁང་དང་དགོན་པ་གཉིས་ཀྱི་བར་ལ་སློབ་གྲྭ་ཡོད་ས་མར་ལ་ཅི་ཟེར་གོ་རེད། ཕོ་བྲང་ཡོད་ས་དེ་ས་གནས་མ་གིར་རེད། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སློབ་གྲྭ་ཡོད་ས་མ་ནས་བར་ཕོ་བྲང་དེ་ནས་མར་ཡོད་བསྡད་རེད།

The Degé palace was located in between the monastery and the printing house, that is near the current government school.

དེ་འདྲ་བྱེད་དུས་དེ་ནས་ལྷ་ཁང་འདྲ་པོ་ཡིན་ན་ད་ལྟ་ལྔ་མ་ལྷག་ཡོག་མ་རེད། སྔ་མ་ཡིན་ན་ལྷ་ཁང་ཡིན་ན་ལྷ་ཁང་༣༥ཡོག་རེད། ལྷ་ཁང་ཁྱོན་༣༥ཡོག་རེད། དེ་ནས་གྲུབ་ཆོས་བཙུགས་པ་ཡོག་རེད་བཤད་གྲྭ་ཡོག་རེད་གྲུབ་གྲྭ་ཡོག་རེད། དཔེ་མི་སྲིད་པའི་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཡོག་རེད།

Before there were 35 temples in the region, now only five temples are left. There are also large-scale religious and tantric colleges.

དེ་ནས་དེང་སང་ར་ཅིག་ཡིན་པ་བྱེད་དུས་ལྷ་ཁང་ནི་མཐོང་བསྡད་པ་དེ་རེད། དེ་ནས་བཤད་གྲྭ་ཡག་པོ་ཡོད། དེ་ནས་གྲུབ་གྲྭ་ཡག་པོ་ཡོད། བཤད་གྲྭ་གྲུབ་གྲྭ་ལྟ་ཡར་རི་མགོ་ཐག་རིང་པོ་རེད། ས་དབེན་པའི་ས་ལ་རེད།

Some of the temples are the one we can see around here now. Both tantric and religious colleges are all good. These located on the top of the mountains are in the remote region.

དེ་ནས་སློབ་སྦྱོང་ཟེར་གྱི་རེད་ན་བྱིས་པ་ཆུང་ཆུང་གི་ལྟ་སློབ་སྦྱོང་སྤུ་གུ་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་ཡོག་རེད། ད་ལྟ་འདྲ་བྱེད་དུས་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ནས་ད་ལྟ་ཆ་ཚང་ར་ཅིག་སྤྱིར་བཏང་དེ་གཉིས་རེད། མ་ཙང་ཁམས་པའི་ནང་ལ་ད་ལྟ་དགེ་སྡེ་བཤད་དུས་ཁམས་པ་རིག་གནས་ཀྱི་རྩ་བ་དང་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུན་མགོ་ཡིན་ཞེས་བཤད་སྲོལ་ཡོག་རེད། དེ་སྤྱིར་བཏང་གི་བརྟག་དཔྱད་བྱས་ན་མ་འོས་པ་ཡོག་མ་རེད།

School is available for young monks to study, and are about one hundred students now. Degé is considered as the root or the source of the Khampa cultures, and it fits the description.

ཁམས་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཐོག་ནས་བཤད་ན་འདྲ། གཞན་བཟོ་རིག་པའི་ཐོག་ནས་བཤད་ན་འདྲ། གསོ་བ་རིག་པའི་ཐོག་ནས་བཤད་ན་འདྲ། གང་དང་གང་གི་ཐད་ཡིན་ན་སྡེ་དགེ་ས་ནས་ཕར་དར་སོང་ནས་། ཁམས་པའི་རིག་གནས་མང་པོ་ཞིག་ཨེ་འདྲས་རེད། སྤྱིར་བཏང་རིག་གནས་ཀྱིས་རྩ་བ་དང་། རིག་གནས་ཀྱི་ལྟེ་གནས་ལྟ་བུ་ཡག་པོ་ཐུབ་བསྡད་ཡོག་རེད།

From the points of Khampa religion, arts and crafts, the science of medicine, or anything, everything spread outward from Degé. It was the cultural center of the Kham province.

དེ་ནས་དཔེར་ན་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་སྲིད་རྒྱལ་ཁང་དེང་སང་ར་ཅིག་ཡིན་པ་ཡིན་ན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྫོང་ཟེར་གྱི་ཡོད། ད་ལྟ་སྡེ་དགེ་རྫོང་ཟེར་གྱི་རེད། དེ་སྡེ་དགེ་རྫོང་གི་ཚད་མ་རེད། སྔ་མ་ཡིན་ན། སྡེ་དགེ་རྫོང་བཞི་པ་བྱས། དེ་ནས་འཇོ་མདའ་རྫོང་། གོ་འཇོ་རྫོང་‎། དེ་ནས་ཡར་ཡིན་ན་རྫ་ཆུ་ཁ་རྫོང་། དེ་ནས་དཀར་མཛེས་རྫོང་། ་་་རྫོང་། རྫོང་ཁག་མང་པོ་ཞིག་གཅིག་གི་ས་གནས་བསྡུས་བསྡད་ཡོག་རེད། སྔ་མ་ཡིན་ན་སྡེ་དགེ་རེད་བསྡད་ཡོག་རེད། ཡིན་ནའང་དེང་སང་སྡེ་དགེ་རྫོང་ཟེར་ནས་རྫོང་ཆུང་ཆུང་ཞིག་རེད། དེ་འདྲ་བྱས་བསྡད་ཡོག་རེད།

Nowadays, we call area as Degé district. But during the old days, Degé encompassed the region of Degé itself, and many other current districts, including, Joja, Gojo, Dzachukha, Kardzé, etc. So old Degé way bigger the than the current one which is now small district.