ཤོག་བུ་བཟོ་བཞིན་ཡོད། འན།ཡིན།

Speaker 1:    Are you making paper?

འན།ཡིན།

Speaker 2:    Uh huh yes.

རེ་ལྕག རེ་ལྕག་ཨེ་རེད།

Speaker 1: Rechak, is it Rechak?

རེ་ལྕག་ག་ན་འཐུ་རྒྱུ་ཡོད་རེད།

Speaker 3: Where do you collect Rechak?

ལ་ཁ་ན་རྐོ་རྒྱུ་ཡོད་ལུ་རེད། ལ་ཁ་རྐོ་རྒྱུ་ཡོད་ལེ་ཨེ་རེད།

Speaker 2: On mountains or in passes. Oh, you dig it up on the mountains?

ཁྱོད་ཚོས་རྐོ་ས་འགྲོ་ནི་ཨེ་རེད། རེ་ལྕག་རྐོ་ས་འགྲོ་ལུ་ཨེ་རེད།

Speaker 1: Do you go to dig up Rechak?

ཨིན། རེད།

Speaker 2: Yes.

ཁྱོད་ཚོས་ནམ་རྒྱུན་རྐོ་སར་འགྲོ་ནས་གླ་ཆ་ལེན་བཞིན་ཡོད་ལེ་ཨེ་རེད།

Speaker 2: Do you usually get payment for going to dig it up?

རེད།

Speaker 1:   Yes.

རེ་ལྕག་འདི་འདྲ་རྐོས་ན་ཁྱོད་ཚོ་ཉིན་མ་རེར་གླ་ཆ་ཕལ་ཆེར་ག་འདྲ་ཡོད་རེད།

Speaker 2: How much do you make per day?

ཉིན་མ་རེར་སྒོར་མོ་༡༡་རེ། ཉིན་གླ་རེད།

Speaker 1: 11 yuan per day. We are paid by the day.

ཨོ་རེད། རྐོ་ས་སོང་ན་བཞོག་ན་ཚང་མ་ཨེ་རེད།

Speaker 2: Oh, I see, both digging and peeling?

རེད།ཉིན་གླ་རེད།

Speaker 4:    Yes. Daily paid.

རྐོས་ཚར་ནས་བཙོས་དགོས་རྒྱུ་ཨེ་རེད།

Speaker 2: Do you need to cook it after it’s been dug up?

རྐོས་ཚར་དུས་ནང་གི་ནང་སྙིང་ཕར་ལེན་དགོས་རེད། ཕྱི་ཡི་ལྤགས་པ་ཕ་འབྲེད།ད་སྔ་པེ་ནང་གི་དཀར་དཀར་འདི་ཚུར་ལེན།

Speaker 4:    We need to take out the inner part, peel off the skin, and then take out the inner white part after it’s been dug up.

གཙོ་བོ་དེ་ནང་སྙིང་ཨེ་རེད།

Speaker 1: Is the inner part the most important?

ནང་སྙིང་མ་རེད།བར་བླངས་དེ་རེད།རེ་ལྕག་ནང་ན་ཡོད་རེད།ང་ཚོས་ནང་ལ་གཅིག་ལྟ།

Speaker 4:      No, not the inner part, but the part in-between. There are Rechaks inside the house - let’s go inside.

༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷༷

ནང་སྙིང་ཡང་ཕར་འཕེན་དགོས་རེད། ཕྱི་ཤན་དང་ནང་སྙིང་གཉིས་ཀ་ཕར་འཕེན་དགོས་རེད། དེ་བར་བླངས་དེས་ལས་དགོས་ལེ་རེད།

Speaker 1: The inner part needs to be thrown away; both the skin and the inner part need to be thrown away. Only the part in-between can be used.

ང་ཚོ་ནང་ལ་ལྟ་སར་འགྲོ་རེད།

Speaker 2: There are Rechaks inside the house - let’s go inside.

དེ་ནས་ཁོ་རེ་འདིར་ནང་སྙིང་གཅིག་ཡོད་རེད། ནང་སྙིང་འདི་མར་འཕེན་དགོས་རེད། ལྤགས་པ་དམར་དམར་ཚང་མ་ཕར་འཕྲལ་ཡོད་རེད། དེས་ན་ནང་སྙིང་ཕར་འཕེན་ལྤགས་པ་ཕར་འཕྲལ། བར་བླངས་དཀར་པོ་འདི། བར་བླངས་ཀྱི་དཀར་དཀར་དེ་ཨེ་རེད། རེད། ཕལ་ཆེར་ད་ཨི་འདི་འདྲ་ལ་ནས་རྒྱ་མ་བཅུ་ཁུར་ཡོང་ན་ཕལ་ཆེར་ཤོག་བུ་ལས་བྱེད་རྒྱ་མ་གང་ལས་བསྡད་ས་མ་རེད། ད་དེ་འདྲ་གཅིག་འཕྲོག་བརླག་རེད་འགྲོ་འདུག ཡིན་ནའང་ད་ལས་རྒྱུ་མི་འདུག ནང་དེ་ཚོས་ཚར་རྗེས་ནག་པོ་རེད་ཚར་ཁ་ཤས་ནི་ཁམ་པ་རེད་ཚར་ནས་དེ་མི་ལོན་པ་རེད་འགྲོ་རེད།

Speaker 4: This is the inner part, it should be thrown away. All of the skins, the red skins are peeled away. Oh, when the inner is taken out and thrown away, the skins are peeled. The white in-between part is… is that the white in-between part? Yes, if you gather 10 gyamas of these from mountains, only one gyama can be used for paper making. It is a lot of waste, but there is no choice. The inner part gets black and brown after being taken out, so you can’t use it.

མ་རྩ་རེ་ལྕག་དེ་རྩ་བ་རྐོ་ཚར་རྗེས་ས་ཆ་དེ་ནས་ག་ལེར་མེད་པ་རེད་འགྲོ་མཁན་ཞིག་ཨེ་རེད།

Speaker 2: Actually, if you pull out the roots, will Rechak become extinct in the area?

ད་དེ་སྔོན་དེ་འདྲ་ཉུང་ཉུང་སྐྲག་མོ་རེད་ཡོད་ལས་མ་རེད། ཡིན་ནའང་ཕལ་ཆེར་མེད་པ་རེད་རྒྱུ་རེད། ཅི་རེད་ཟེར་ན་རྟིང་པ་བླངས་ཚར་རེད་ཨ། རྟིང་པ་ལེན་དུས་རྟིང་པ་ཁ་ཤས་བཞག་ན་ཡར་སྐྱེ་སྐྱེ་ཡོང་རྒྱུ་རེད།

Speaker 4: So far, it hasn’t become that much more scarce, but I think it’s possible because the roots are taken out. It will regrow if you leave some roots in the soil.

ལ་ལས་ཟེར་ན་འབྲས་བུ་མར་གདབ་ན་འབུས་རེད་ཟེར། ཡིན་ནའང་ད་སྔ་ཚོད་ལྟ་བྱས་མེད། ད་ང་ཚོས་ཚོད་ལྟ་ཞིག་བཟོ་འཆར་ཡོད།

Speaker 4: Some say it will grow if you plant some seeds down, but we haven’t done any experiments so far. So, we have a plan to do some experiments.

མ་གདན་རྒྱ་རིང་པོ་ཞིག་ལ་ལས་དགོས་ནས་ལ་ཁ་ནས་ཟད་འགྲོ་རྒྱུ་རེད། ལ་ཁ་ནས་རྐོ་ནའང་ས་ཉིན་ཁ་དང་སྲུབ་ཁ་གཉིས་ནས་ཉིན་ཁར་རྐོ་མ་གཏོགས། སྲུབ་ཁར་རྐོ་རྒྱུ་དེ་ཡག་པོ་ཡོད་མ་རེད། སྲུབ་ཁ་ན་ས་གསོབ་ལྷོད་་པོ་རེད།སྦོམ་པོ་འདྲ་རེད། ཡིན་ནའང་། སྦོམ་པོ་དེ་ཚོར་ནང་སྙིང་ཆེན་པོ་དང་ལྤགས་པ་སྲ་མོ་མཐུག་པོ་ཡིན་པས། བར་ལམ་དཀར་པོ་དེ་ཉུང་ཉུང་རེད། ང་ཚོར་དགོས་རྒྱུ་དེ་བར་ལམ་རེད་ཨ།

Speaker 4:     Actually, it will be used up on the mountains if we need to do this work for a long time. Especially since you can only dig them up on the sunny side of the mountain. On the shady side, the earth is very soft so the roots are thick, however thick roots have bigger inner parts and the in-between part, which I need, is very small.

གནའ་སྔ་མོའི་ཤོག་བུ་ལ་ལྟ་ཡོང་ན་དེ་ཕལ་ཆེར་རྩུབ་པོ་འདྲ་དང་ནག་པོ་འདྲ་རེད་འདུག དེ་ཕལ་ཆེར། ནང་སྙིང་ཅུང་ཟད་བསྲེས་བཞག་ཡོད་ས་རེད། ལྤགས་པ་ཡག་པོར་མི་འབྱིད། ནང་སྙིང་ཆེན་པོ་ལེན་རྒྱུ་ཡོད་རེད། འདི་ནང་གི་ཧྲུག་པོ་ཞིག་ཡོད་རེད་དེ་ཚང་མ་བླངས་དགོས་རེད།

Speaker 2: When Tibetan old paper looks somewhat rough and dark, maybe it was made by mixing some inner part with the white in-between part and maybe the skins were not well-peeled. There is a huge portion of the inner part to take out - all of this inside needs to be taken out.

ད་ཡིན་ན་མིན་ན་ལྤགས་པ་ཕས་དྲེད། ནང་སྙིང་མར་ལེན། དེ་ནས་མན་འདི་འདྲ་ཞིབ་མོར་བཟོས་ནས་ཨི་ན་བཙོ་དགོས་རེད། སྣོད་གི་ནང་བཙོས། ནང་ལ་བུལ་ཏོག་འདྲ་ཉུང་ཉུང་བཏབ་ནས་ཨ་ན་བཙོས་དགོས་རེད། བཙོས་ན་ཨ་ན་བཙོ་དགོས་རེད།

Speaker 4: Anyway, the skin must be peeled away, the inner part taken out, and then it needs to be torn into pieces and cooked here, in this container. It’s good to put some soda with it to cook.

བཙོ་རྒྱུ་ཡུན་རིང་པོ་བཙོ་དགོས་ལུ་ཨེ་རེད།

Speaker 1: Do you need to cook it for long?

ད་ཨི་འདྲ་ཞིབ་བུ་འདི་འདྲ་བྱས་ཚར་རྗེས་ཆུ་ཚོད་གཅིག་དྲགས་རེ་བཙོས་ན་འགྲིག་ས་རེད།

Speaker 4: If you make it into small pieces like this, cooking for about an hour is good.

ད་འདི་འདྲ་བཟོས་ན་ཁོ་ཚོའི་ཆུ་ཁོལ་ཚར་ལེ་རེད། ད་ཨ་འདི་བཙོ་རྒྱུ་དེ་རེད། ཞིབ་ཞིབ་བཟོས་ནས་བཙོ་རྒྱུ་བཙོ་ཏག་མ་རག་རེད་ཡོད་ལུ་ཨེ་རེད། ཆུ་ཚོད་གཅིག་ཙམ་ལ་བཙོས་ནས།

Speaker 4: Like this - they have already cooked in the water. Now these need to be cooked. Oh, they are all small pieces and it’s just ready to cook, right? Then cook them for an hour.

བཙོས་ཚར་དུས་ཚུར་ལེན་ནས་ད་ཨི་འདི་ནང་རྡུང་དགོས་རེད། མདངས་ཟེར་ནས་རྡུང་དགོས་དགོས་རེད།

Speaker 4:   You need to grind them here after they have been cooked.

འདི་ནི་རྡུང་བྱེད་ཨེ་རེད།

Speaker 2: Is this the grinding tool?

རྡུང་བྱེད་འདི་རེད། ཨ་འདྲ་བྱས་དག་དག་རྡུང་དགོས་རེད།

Speaker 4: This is the grinding tool. You need to grind it carefully like this.

རྡུང་ཚར་རྗེས་ཡར་ལེན་ན་དཀྲུག་དགོས་རེད། ད་འདི་ནང་ཇ་དཀྲུག་དཀྲུག་བྱས་ནས་དཀྲུག་དགོས་རེད། ཨ་འདྲ་བྱས་ནས་དཀྲུག་མང་པོ་རྒྱག་དགོས་རེད། ཇི་ཙམ་དཀྲུག་ཐུབ་ན་ཚོས་བ་རེད་ཚར་ན་མདངས་དེ་ཡག་པོ་ཐོན་རེད།

Speaker 4: After grinding you need to churn it here, churn it like we churn butter tea. Like this - churn it a lot. The more you churn it and the better it is cooked, the better the color of the paper will be.

་

རྡུང་རྒྱུ་དང་རྡུང་རྒྱུར་དུས་ཚོད་འདྲ་ཅིག་བཤད་ནཕལ་ཆེར་སྐར་མ་དུ།

Speaker 2: How long does it take to grind it?

རྡུང་རྒྱུ་སྐར་མ་བཅུ་བཅོ་ལྔ་རེ་ཙམ་རྡུང་། དེ་ནས་ཞག་ཨེ་མགུ་མི་མགུ་ལྟ་ཆོག་རེད་ཨ། ནང་ལ་ལྗ་རེ་ལྗི་རེ་ཡོད་ན་ཡང་ཚོས་མེད་ལེ་རེད། ཚོས་མེད་ན་ཡང་ཡག་པོ་ཡོད་མ་རེད། དེ་ནས་ཡང་རྡུང་ཡག་བཟོས་ནས་འཇམ་འཇམ་དགོས་རེད་ཨ།

Speaker 2: It takes about 10 to 15 minutes to grind. If there are still some rough pieces, then you need to recook it. If it’s still not well cooked again, which is not good, you have to grind it carefully and make it very soft.

རྡུང་རྗེས་ཨ་འདི་ནང་ཆུ་དེ་ཙམ་བླུགས་ནས་དཀྲུག་དགོས་རེད།

Speaker 4: After grinding, you need to churn it here with some water.

དཀྲུག་རྒྱུར་སྐར་མ་ཕལ་ཆེར་དུ་འདྲ།

Speaker 2: How many minutes does it take to churn?

དཀྲུག་རྒྱུར་སྐར་མ་བཅུ་བཅོ་ལྔ་རེར་དཀྲུག། དཀྲུག་ཚར་དུས་ལྟ་བཞིན་ལྟ་བཞིན་བཟོ་རེད། མདངས་ཡག་པོ་རེད་ཡོད་ན་དེའི་ཐོག་བཞག མེད་ན་ཏེ་ཙམ་དཀྲུག

Speaker 4: About 10 to 15 minutes to churn but it depends - therefore you need to check it time and time again. If the color is good then you can stop. If it is not good, you need to continue churning.

ད་ཨི་འདི་ལྡུག་རྒྱུ་རེད་ཚར་ནི་ཨེ་རེད།

Speaker 2: Now isn't it ready to pour in?

དེ་ནས་ཁོ་ཚོས་ཨི་འདི་མདངས་རེད་ཚར་དུས་ཕས་ན་ཁུར་འགྲོ་ནས་བླུགས་རྒྱུ་རེད།

Speaker 4: And then, if it becomes good in color, you take it over there to make it into paper.

བུལ་ཏོག་ཨེ་རེད།

Speaker 2: Is this soda?

འན། ཨ་ཞང་། རེད།

Speaker 3: Yes, brother, it is.

འོ་ཡ། ད་བཙོས་ཚར།

Speaker 3: Ok, now the cooking is finished.

འདི་རི་མོ་འབྲི་ས་ཨེ་རེད་དམ་ཡི་གེ་དཔར་ས་རེད།

Speaker 2: Is this for drawing or writing?

འདི་དཔེ་ཆ་གདབ་ས་རེད།

Speaker 3: This is for printing paper.

འདི་མན་དྲ་དགོས་ལུ་ཨེ་རེད།

Speaker 2: Does it need to be cut?

འན།འདི་དྲ་དགོས་རེད།

Speaker 3:     Yes it needs to be cut.

ཁྱོད་ཚོ་ཨ་ན་ལས་ཀ་ལས་མཁན་ཤོག་བུ་ལས་མི་ག་ཚོད་ཡོད་རེད།

Speaker 2: How many paper-makers are there here?

ཨུ་སུག ད་ལྟ

Speaker 3: () Nine people for now.

ཨུ་སུག ད་ལྟ

Speaker 5: () For now.

ཚང་མ་བུ་མོ་ཨེ་རེད།

Speaker 2: Are they female?

རེད།ཚང་མ་བུ་མོ་རེད།

Speaker 3:    Yes, all are female.

དཔར་འདི་གདབ་ནས་ཅི་བྱས་ནས་ཟོས་དང་།

Speaker 3:   Hi, asking them what they would do with the film?

གདབ་བཞིན་མགུ

Speaker 5:   They are still making it?

ཉིན་མ་རེར་ཤོག་བུ་ག་ཚོད་བཟོ་ཐུབ་རེད།

Speaker 2: How many pieces of paper can you make per day?

གནམ་ཡག་ན་ཤོག་བུ་བཅོ་ལྔ་རེའམ་སུམ་ཅུ་རེ་བཟོ་ཐུབ་རེད།

Speaker 3: If the weather is good, we can make 15 to 30 pieces a day, but only if the weather is good.

བཅོ་ལྔ་རེ་དང་བཅུ་དགུ་་རེ་འདྲ་འདྲ།

Speaker 2: 15 to19 pieces a day.

གནམ་ཡག་ན། གནམ་མ་ཡག་ན་སྐམ་ལེ་མ་རེད།

Speaker 3: If the weather is not good, you can’t dry the paper.

བོད་ཤོག་ཟེར་བ་དེ་ཐོག་མར་ལས་སྟངས་སྐོར་མདོར་བསྡུ་ཙམ་ཞིག་བཤད་ན་རེད་ན་ལོ། ལས་བྱེད་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་ནི་ང་ཚོའི་བོད་ཀྱི་ས་ན་ལ་ཁ་སྤང་ཁ་ན་འབུས་ཡོད་པའི་་ལྡུམ་བུའི་རིགས་ཤིག་རེད་དགོས་ན་འདྲ། མེ་ཏོག་གི་རིགས། དེའི་མདོག་ཁ་ནི་མེ་ཏོག་དཀར་པོ་དང་དམར་པོའི་ཁྲ་བོ་རེད་བསྡད་པའི་མེ་ཏོག་དེ་འདྲ་ཡོད་མཁན། ལོ་མ་སྔོན་པོ་ཡོད་མཁན་ཞིག རྟིང་པ་ནི་ཧ་ལམ་སྦོམ་པ་འདྲ་ཡོད་མཁན་ལག་ཐོག་གི་རྒྱུ་ཡོད་མཁན། ལྡུམ་བུ་དེ་ནི་ལ་ཁ་ན་མ་གཏོགས་ལུང་ཁོག་ལུ་ཡོད་ལུ་མ་རེད།

Speaker 4: First, let me introduce briefly how you make Tibetan paper: The material is a kind of plant or flower which grows on the mountains and in the meadows of Tibet, and its colors are white and red, a mixture of red flowers and white flowers. The leaves are green and it has thick roots. The plant is on mountain passes and not in valleys.

ལ་ཁ་རྐོ་སར་འགྲོ ལ་ཁ་ན་རྐོས་ནས་མར་ཁུར་ཡོང་དུས། གཅིག་ན་རྡུང་། དང་པོ་ཕྱོགས་ཕྱོགས་རྡུང་་ནས་ནང་ན་ནང་སྙིང་ཟེར་ནི་གཅིག་ལེན་རྒྱུ་ཡོད་རེད། དེ་ཁམ་པ་འདྲ་ནག་ནག་ཅིག་ཡོད་རེད། དེ་ནི་ཤོག་བུ་ལས་བྱེད་ལོན་མ་རེད། མས་འཕེན་རྒྱུ་རེད། དེ་མར་འཕེན། དེ་མར་འཕེན་ཚར་དུས། ལྤགས་པ་དེའི་ངོས་ལ་མདོག་ཁ་དམར་དམར་ཞིག་ཡོད་རེད། དེ་དམར་པོར་རེད་བསྡད་བ་དེ་རིམ་པ་བྱས་ན་་གྲི་ཡིས་ཕས་དྲལ་ནས་གཅིག་ཀྱང་མེད་པ་བཟོས། དེ་གཉིས་བར་ན་དཀར་པོ་རྐྱང་རྐྱང་ཞིག་ཡོད་རེད། ཤོག་བུ་ལས་བྱེད་རྒྱུ་ངོ་མ་ནི་དཀར་པོ་དེ་རེད་བསྡད་ཡོད་རེད།

Speaker 4: We need to go up to the mountains to dig them up and we carry them down here. First, you grind them slightly and take out the inner part, which is brownish or black. It can’t be used for paper making so throw that away. After that, there is reddish skin on it; you need peel all of that red part by knife little by little. Between these two there is a clear white part, which is the real material of Tibetan paper.

དཀར་པོ་དེ་ཚུར་ལེན་ཚར་རྗེས་ཆུ་ནང་གཅིག་སྦངས། ད་རུང་གཅིག་བཀྲུས། དེ་འདྲ་བྱས་རྗེས། གྲི་ཡིས་རེ་རེ་བཞིན་ལྤགས་པ་བཟོས་ནས་སྲབ་བུ་སྐྲག་མོ་བྱས་ནས་བཏུབ། ཁ་ཕྱེ། ཞིབ་བུ་མང་པོ་ཞིག་བཟོས་དགོས།

Speaker 4: Take the white part and soak it in water. After soaking it in water, peel the skins very thinly one after another by knife. Then open it and chop it into very small pieces.

དེ་ནས་ཞིབ་བུ་བཟོས་ཚར་འཕྲོ་ལ། དེའི་རྔ་མར་བཙོ་རྒྱུ་དེ་རེད། བཙོས་ན་གཅིག་ན་སྣོད་ཀྱི་ནང་བཙོས། དེ་ཕས་ཚོས་བའི་ཆེད་དུ་བུལ་ཏོགག་རྒྱ་མ་གང་དོ་རེ་རྒྱག བཙོ་བའི་དུས་ཚོད་དེ་ནི་ཆུ་ཚོད་ཕྱེད་ཀ་དྲགས་རེ་དང་ཆུ་ཚོད་རེ་ཙམ་དགོས་རེད།

Speaker 4: After that you need to cook it. First you need to cook in a container and then add one or two gyamas (1/2kg) of soda to it. A half hour to an hour is required to cook it. Afterwards, take it away from the stove, then sift it.

བཙོས་ཚར་རྗེས་དེ་ནས་ཚུར་ཕབ། ལོ་ལོ་བཟོ་པའི་ཆེད་དུ་མས་ཚགས་ཚར་རྗེས་རྡོ་ཡི་གཞུང་ཞིག་ཡོད་རེད། རྡོ་ཡི་གཞུང་པ་ནང་བླུགས་ནས་རྡུང་། རྡུང་རྒྱུ་དེ་ནི་ཕལ་ཆེར་སྐར་མ་བཅུ་བཅོ་ལྔ་ཙམ་ལ་རྡུང་། ཚོས་ལུགས་ཡག་པོ་ཚོས་ཡོད་ན་རྡུང་རྒྱུ་དེ་སླ་མོ་རེད། ཚོས་ལུགས་དེ་ཡག་པོ་ཚོས་མེད་ན་རྡུང་དགོས་ནའང་དཀའ་མོ་འདྲ་དང་་རྗེས་མར་ཤོག་བུ་བླུགས་ཡོང་དུས་ཀྱང་ཡག་པོ་མི་ཡོང་དོ།

Speaker 4: After sifting it, pour it into a stone basin to grind it. It takes 10 to 15 minutes to grind it. If it’s well cooked it’s easy to grind. If not, it’s difficult to grind it and the paper won’t turn out as well later on.

རྡུང་ཚར་སྐབས་སུ་སྒྲོག་ཟོམ་ནང་སྒྲོག་རྒྱབ་ནས། སྒྲོག་ཟོམ་ནང་ཆུ་ཏེ་ཙམ་བླུགས་ནས་སྒྲོག་རྒྱུ་རེད། སྒྲོག་རྒྱག་ནས་ད་ཡང་སྐར་མ་ཁ་ཤས་ལ་སྒྲོག་རྒྱབ། ཚོས་ལུགས་དེ་ཡག་པོ་རེད་བསྡད་ཡོད་ན་དང་དབུར་རྒྱག་ལུགས་ཡག་པོ་རེད་སྒྲོག་མང་པོ་རྒྱག་དགོས་སེ་མི་འདུག་ལོ། སྒྲོག་ཁ་ཤས་རྒྱབ་རྗེས་ཤོག་བུའི་མདངས་རེད་ཚར་ཡོད་རེད།

Speaker 4: When you are finished grinding, put it into a churning barrel and pour some water in with it. Churn it for a few minutes. If it’s well cooked and you put in a good amount of soda, then you don’t need to churn much. After a few times churning, it should turn out to be a good paper color.

ཤོག་བུའི་མདངས་རེད་ཚར་དུས། ཤོག་བུ་ཧ་ལམ་བླུགས་རྒྱུའི་གྲ་སྒྲིག་བཟོས་ནས། ཚུར་ལེན་ནས། ཤོག་བུ་གྲེ་ཟེར་ནི་ཤོག་བུ་བླུགས་ས་འདུག་ཨ། དེ་ཤོག་བུ་དེའི་ནང་དུ་བླུགས་རྒྱུ་རེད། ཤོག་བུ་གྲེ་ཆེ་བ་གང་རེའི་ནང་ལ་ད་ཕལ་ཆེར་ཤོག་བུ་མདངས། ལྕོགས་མགོ་ཡིས་འཇལ་ནས། ད་ང་ཚོས་དེ་ཡི་ཚད་བཟོ་ལུ་རེད། ལྕོགས་མགོ་དྲུག་རེ་ཙམ་དང་བདུན་རེ་ཙམ། ཤོག་ཁ་ཆེ་བ་ལ་ཕལ་ཆེར་ལྕོགས་མགོ་བདུན་རེ་འགྲོ་གི

Speaker 4: When the paper color is done, it is now about time to make preparations for paper making. Take it out and pour it into the Showu Dre, which is the equipment in which you cast paper. In a bigger Dre, we use spoon to measure it - pour in 6 or 7 spoons. For bigger paper, 7 spoons are needed.

དེ་བླུགས་ནས་ཆུ་ཡི་ནང་ལ་ཁར་བཞག་ནས་ཤོག་བུ་དེ་བཟོ། དེ་བཟོ་ཚར་ནས་གྲེ་དེ་ཡར་ལ་བཀྱགས་ནས། དང་པོར་ཏེ་ཛེ་ཞིག་ལ་ཁ་ཉི་མར་བསྐོར་ནས་བཞག དེ་ནས་ཁ་ཕས་བསྐོར་ནས་སྐམ་པོ་བཟོ། དེ་ནས་སྐམ་པོ་སྐམ་ཐག་ཆོད་ཚར་དུས། དེ་ཁོ་རེ་རེ་བཞིན་ལག་པ་ཡིས་དལ་ལེར་དང་བྱམས་པོས་བྱས་ནས་རྡོ་ཟུར་ཁ་༼ཕའི་ཟུར་ཁ་ནས་༽ཡིས་ཚུར་དཀོག་ནས་ཚུར་ལེན། དེ་ནས་འགྲོ་ལུགས་འདྲ་དེ་འདྲ་རེད།

Speaker 4: After pouring the ingredients into the Dre, you need to put it on water and hold it for a while. Then, lift it up and for a little while put it with the top side towards the sunshine. Then put it downside and dry it. When it’s absolutely dry, you need to take the paper out very gently and slowly, starting from the corners. That’s how you make paper.

དེ་ནས་དེའི་ལས་མི་ནི་ད་ལྟ་ང་ཚོ་ས་ན་བུད་མེད་དག་དག་རེད། ལས་མཁན་ལ་གཅིག་ན་ཞིབ་ཆ་ཡོད་མཁན་དང་སེམས་དལ་མོ་འདྲ་ཡོད་མཁན། དེ་འདྲ་མེད་ན། གཞན་ས་རྐོ་བ་དང་རྡོ་ཤིང་བཅད་བ་འདྲ་ལས་ཀ་དེ་འདྲ་ཡིན་ན། ཤེད་ཤུགས་ཆེན་པོ་དང་མགྱོགས་པ་ཞིག་ཡོད་ན་མགྱོགས་པ་མགྱོགས་པ་ལས་ཀ་ཐུབ་རེད་ཨ། ཤོག་བུ་ལས་བ་ཡིན་ན་གཅིག་ན་ཞིབ་ཆ་ཅན་དང་གཉིས་ན་དལ་པོ་འདྲ་ལས་ན། ཤོག་བུ་སྤུས་ཀ་ཅན་འདྲ་ཡོང་རྐྱེན་གྱི་རྒྱུ་མཚན་འདྲ་འདྲ་མགུ ང་ཚོ་འདི་ན་ཤོག་བུ་ལས་མཁན་ཚང་མ་བུད་མེད་འདྲ་བཞག་དགོས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་དེ་འདྲ་རེད།

Speaker 4: These days workers here are all women. This is because we need careful and calm workers for this, unlike digging soil or stones or cutting wood, where it’s good to have fast and strong workers. For paper making, it’s good to have someone who is gentle and very careful - then better quality paper can be produced. That’s why we have female workers here.

ལས་བྱེད་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་རྐོ་རྒྱུ་དེའང་ཁོ་ཚོས་རྐོ། ལས་རྒྱུ་དེ་ཡང་ཁོ་ཚོས་ལས། ལས་ལུགས་ནི་ཆེ་བ་ཤེས་མཁན་གྱིས་སློབ། ཆུང་བས་སྦྱོངས་ནས་ད་དེ་འདྲའི་ལོ་ཁ་ཤས་སོང་ཚར་ལེ་རེད། ད་སྒྲོལ་ཟམ་ཐེབས་རྩ་ཚོགས་པས་རོགས་པ་བཟོས་ནས་དེ་སྔ་ལོ་བཞི་རེད་ཚར་རེད། ལོ་རེ་བཞིན་དུ་ཤོག་བུའི་ལས་ཟིན་གྱི་སྤུས་ཀ་དེའང་ཇེ་བཟང་དང་ཇེ་ཡགང་འདྲ་འགྲོ་བཞིན་འདུག ད་ལྟ་ཤོག་བུ་ལས་སྟངས་མདོར་བསྡུ་ཞིག་བཤད་ཧ་ལམ་དེ་འདྲ་རེད།

Speaker 4: They also dig the materials by themselves. How does this work? Basically, the elder workers teach the younger ones and they learn from the seniors. It’s been a few years that they have been doing the work in such a way. The Bridge Fund has helped us for four years, and the quality of paper is getting better every year. That’s pretty much how we make paper here.

སྤྱི་དགེ་ཡི་སྤྱིར་ཤོག་བུ་ཡོད་ས་ད་ལྟ་མང་ཆེ་ཤོས་འདྲ་ས་ཁུལ་ག་ཤེད་ག་ཤེད་ཡོད་རེད།

Speaker 1: In general, Dege paper production sites are in which places?

སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་བའི་སྐབས་སུ་བཤད་ན། སྡེ་དགེ་ཤོག་བུ་ལས་ས་ཁག་མང་པོ་ཡོད་དོ། ཨ་ལོ་ཟེར་ས་ན་གཅིག་ཡོད་རེད། ཨ་ལོ་གཞན་ཕྱུག་ཟེར་ས། ཨ་ལོ་གཞན་དགའ། སྡེ་དགེ་ནས་མས་ས་ལེ་ཉི་ཤུ་རྩ་ཁ་གྲངས་ཤིག་གི་མཚམས་རེད། དེ་ནང་ན་ལས་མཁན་གཅིག ད་ལྟ་ཡོད་མ་རེད་མ་གཏོགས་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་པར་ཡོད་ས་རེད། དེ་སྔོན་མར་གཞན་དགའ་ཟེར་ས་ཞིག སྐུ་སེར་མས་དེ་ན་གཅིག་ལས་བསྡད་ཟི། སྔོན་ཆ་ལས་ས་མང་པོ་ཡོད་བསྡད་ཟི།

Speaker 4: In the old society, there were many places where you could make Dege papers. There was one in the place called Alo, or Alo Zhinchuk, Alozhinga - it’s about 20 kms far down from Dege county town. There used to be a paper maker, but not today. There used to be another place called Zhinga in Kuse - they used to make paper as well. In the past there were many places.

ད་ལྟ་ང་ཚོ་དདཔར་ཁང་ཚང་གིས་ལས་ས་དེ་ཨ་ན་གཙོ་ཆེ་བ་ལས་ས་ཞིག་བཟོས་ཡོད་རེད། ད་དེའི་ཡན་ལག་ལྟ་བུ་ཞིག་ཕས་ན་སྐུ་སེ་ནང་གཅིག་ལས་བཅུག་གི་ཡོད་རེད། དེ་ན་ཁོ་ཚོ་སྔོན་མ་ལས་མྱོང་མཁན་མི་རྒད་པོ་དང་རྒན་མོ་རྒད་པོ་ཤེས་མཁན་ཁ་ཤས་ཡོད་བཞིན་མགུ། དེ་བཟོས་དུས། ཁོ་ཚོའི་ཁ་དང་ཉམས་ལ་ཉམས་ནས་ཁོ་ཚོ་ཨ་ན་ལས་སར་གཅིག་བལྟས་ནས་ཕས་ན་འགྲོ་ནས་ཤོག་བུ་ཁ་ཤས་ཁ་ཤས་ལས་བཅུག དེ་ལས་ཡོངས་ནས་ཚུར་ཁུར་ཡོང་ན་ཤོག་བུ་ཧ་ལམ་ཧ་ལམ། སྤུས་ཀ་ཟེར་ན་ང་ཚོའི་ཏེ་ཙམ་ཡག་དུ་སེམས་སེམས་རེད། ད་ཁོ་ཚོ་མུ་མཐུད་ནས་ལས་ན་ཤོག་བུ་་ཐུབ་ཡོང་ས་རེད།

Speaker 4: Now, Dege Parkhang is the main place making Tibetan papers, and we have a branch in Kuse, where there are several seniors who used to make paper according to their experience. They also get to come here to learn, and then they go back to work on their own and send paper back to the Parkhang. They can make more or less the same paper we make, but it seems the paper made here is better quality than their's though. However, if they continue to work, they can make good paper. There were many sites making paper before.

ཤོག་བུ་ཨི་འདི་ལས་སའི་སྤྱོད་སྒོ་འདྲ་ཟེར་དགོས་ན་ནི། ད་ལྟ་གཅིག་ན་བཀའ་བསྟན་འགྱུར་དཔར་ན། ད་ལྟ་ཤོག་བུ་ཁ་གྲངས་ཀྱི་མང་པོ་དཔར་དོ་བཞིན་ཡོད་ལས་མ་རེད། རམ་ལས་དོ་བཞིན་ཡོད་མ་རེད་མ་གཏོགས། དཔེ་ཆ་དཔར་ས་བྱས་ན། དཔེ་ཆའི་འབྲུ་ཡག་པོ་དོད་པ་དང་ཁུར་ན་ཡང་བ། ས་དྲོད་ས་འདྲ་ག་ན་ཁུར་དགོས་ན་འབུ་ཡི་ཟ་བ་སོགས་དེའི་འདྲ་ཡིས་སྐྱོན་མི་འགུག་པ། འབུ་ཡིས་ཟ་མི་དོ་བ།

Speaker 4:   To speak about the functionality of this paper, it’s the best paper for printing the Buddhist Canon, Kangyur and Tengyur, however, we can’t make as many sheets of paper as we need to print scriptures. When paper is used for scripture, the letters are clear, it’s very light to carry around, and if it’s carried to hot places, it won’t be eaten by insects, etc.

དེ་མི་ཟ་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་རེད་ཟེར་ན། རི་ལྕགས་ཟེར་བ་འདིར་མ་རྐང་དུག་འདྲ་ཞིག་ཏེ་ཙམ་ཡོད་ལས་རེད་ཟེར་སྲོལ་ཡོད་རེད། དེ་ཡོད་དུས་འབུ་ཡིས་ཟ་མི་དོ་བ། ད་དེ་འདྲའི་ཡ་མཚན་ཟེར་དགོས་ན་དཔར་གདབ་ས་བྱས་ན་དོད་མོ། ཁུར་ན་ཡང་མོ་དང་ད་འབུ་ཡིས་མི་ཟ་མཁན་འདྲ་འདྲ། སོགས་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་རེད། ད་དཔེར་ན་ལྷ་གདབ་ས་བྱས་ན་དཔེ་དེ་འདྲ། རི་མོ་ཞིབ་བུ་ཞིག་ཡོད་ན་གསལ་མོ། གཉིས་ན་དོད་མོ་དཔེ་མེད། དེ་འདྲ་རེད།

Speaker 4: Why don’t insects eat it? Because there is a slight poison in Richa, and because it’s poisoned a little bit, insects won’t eat it, which is kind of amazing. Anyway, it prints out clear letters, is light to carry around, insects can’t do harm to it, and so forth - it has such features. For example, if you use it to paint deities, it can represent even very thin or fine drawn lines clearly, amazingly clear.

དེ་ནས་ཤོག་བུ་ཤུན་ཏུ་༼ཤ་རེ༽་སྲབ་མོ་བཟོས་ན་འཁོར་ལོ་དཔར་ས་དང་བྲིས་འབྲི་ས། ཡི་གེ་བསྐུར་སའི་ཤོག་བུ་བཟོས་ན་དེ་ལུ་གཅིག་ན་བྲིས་ཡག་པོ་དོད་ས། བསྐུར་ན་ཡང་པ་སོགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས། ད་ཁྱད་ཆོས་མང་པོ་ཞིག་མགུ་ལོ།

Speaker 4: If you make it very thin, you can use it for printing prayers for prayer wheels, for drawing and writing letters. It represents writing very clearly, it is very light to send, etc. It possesses lots of characteristics like this.

དེ་ནས་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་བར། ང་ཚོས་ཤོག་བུ་ལག་རིས་བཟོས་ནས་བྲིས་མ་འབྲི་མཁན་ཡོད་རེད་ཨ། དེ་འདྲ་ན་ཡིན་ན། ད་དེས་ཤོག་བུ་གཉིས་རེ་ཚུར་ལ་སྦྱར། དེ་ནས་ཤོག་དབུར་ཟེར་ནས་རྡོ་འཇམ་པོ་ཡིས་དྲད་ནས་དཔེ་འཇམ་པོ་བཟོས་ནས། དེའི་ངོས་ན་བྲིས་མ་བཟོས་ན་བྲིས། ལ་ལ་ཞིག་གི་ཤོག་བུ་དུ་བའི་ཁ་ན་ནག་པོ་བཟོས་བ་དང་སྣག་ཚ་བྱུག་ནས། སྣག་ཚ་དང་དུ་གཉིས་བྱུག་ནས་ཤོག་བུ་ནག་པོ་ལས། ནག་པོ་བཟོས་ལས་ཚར་རྗེས་དེ་ནས་དེའི་ཐོག་གསེར་གྱི་བྲིས། དངུལ་གྱི་བྲིས། དུང་གི་བྲིས། ད་དེ་འདྲ་བྲིས་ནས་བོད་ཤོག་གི་སྤྱོད་སྒོ་འདྲ་ཟེར་དགོས་ན་འདྲ། དཔེ་མི་སྲིད་ཡག་པོ་ཡོད་ས། ལྷ་བྲིས་ས་བྱས་ན་ལོ་མཁན། བྲིས་འབྲི་ས་ལོ་མཁན། འཁོར་ལོ་དཔར་ས ད་ཅི་འདྲ་བཟོས་ན་ཤོག་བུ་དེ་ག་ས་གང་ན་གོ་ཆོད་མཁན། སྤྱོད་སྒོ་ཡོད་ས་རེད།

Speaker 4: In the old society, we used it for painting by gluing two pieces together and using a stone to smooth it – then you can paint on it. Some make the paper black with smoke or with black ink and then paint on it in gold, silver and conch. There are a lot of functions for Tibetan paper: you can use it for painting, printing prayers, writing - anyway, it is used in many places and people find it useful.

ང་ཚོ་བོད་ཤོག་ལས་ས་འདིར། བོད་ཤོག་ཉོ་མཁན་ཟེར་དགོས་འདྲ། དགོས་མཁན་ཟེར་དགོས་ན་འདྲ། ཁོ་ཚོས་ཟེར་ན་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཆེ་ཆུང་མི་ལྟ་བར། ད་ཁོ་ཚོས་བཀའ་འགྱུར་ཞིག་དཔར་དོད་ཟིན་གཅིག ང་ཚོ་དཔར་ལུ་ཡིན་ཟེར་ན་འདྲ། དེ་མིན་ན་དཔེ་ཆ་གཞུང་གི་དཔེ་ཆ་གཞན་ག་འདྲ་ཞིག་དཔར་ཐུབ་ན། བོད་ཤོག་ལ་དཔར་ཐུབ་ན་གོང་ག་འདྲ་ཞིག་དགོས་ན་སྤྲད་ཐུབ་ས་རེད། ད་དེ་འདྲ་བྱས་ནས་བོད་ཤོག་ལ་མཐོང་ཆེན་དང་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་འདྲ། ད་བླ་མ་ཡིན་ཀྱང་འདྲ། དགོན་པ་ཡིན་ཀྱང་འདྲ། གཞན་ཚོང་བ་ཡིན་ཀྱང་འདྲ། ཚོང་མས་རྒྱུ་ཡོད་མཁན་གྱིས་བདག་འདོད་བཟོས་སའི་རྒྱུ་ལུ་རྒྱུ་ཡག་པོ་འདྲ་ཞིག་རྩིས་ས་རེད་ལོ།

Speaker 4: Here, at the Tibetan paper making site, Tibetan paper customers or those who need it all say they would like to print the Kagyur on Tibetan paper even if it’s expensive, since it prints clearly. Additionally, the same for other Buddhist scriptures - they would like to print on it no matter how expensive it is. Based on this, we can see Tibetan paper is of great value and dignity to lamas, monasteries and businessmen as well. They all think it’s a great wealth you can preserve.

ད་ཤོག་བུའི་སྐོར་དེ་འདྲ་འདྲ་ཅིག་རེད་ལོ།

Speaker 2: That’s all about paper.

གནམ་ཨི་འདི་འདྲ་ཡག་ན་སྔ་དྲོ་རེ་རེ་སྐམ་རེད། ཕྱི་དྲོ་རེ་རེ་སྐམ་རེད།

Speaker 3: If the weather is like this, you can dry one piece in the morning and another in the afternoon.

ཤོག་བུ་གདར་ས་ཨེ་ཡོད་རེད། གདར་ཡོད་ནི་ཨེ་རེད།

Speaker 2: Do you have a place to smooth the paper?

Speaker 3.

ཨིན། ཨི་འདི་གདབ་དགོས་ནི་རེད། ལྷ་གདབ་ནི་རེད། དཔེ་ཆ་ཡང་གདབ་ལུ་རེད། དཔེ་ཆ་གདདཔེ་ཆ་གདབ་ནི་འདྲ་ཡོད་ནི་རེད། འདི་ཤོག་བུ་དཔེ་ཆ་གདབ་ས་དེ་འདྲ་ལས་ཐུབ་ནི་མ་རེད། ཕལ་ཆེར་དཔེ་ཆ་མས་འདྲ་ཐོག་གདབ་ལུ་རེད། ཨི་འདི་མགོ་གདབ་ན་འགྲོ་སོང་ཆེན་པོ་ཡོད་རེད།

Yes, it needs to be printed, printed with deities and scripture. We can’t make this kind of paper for printing scriptures much. Usually we print scriptures on this paper. It cost a lot to print on this.

གདར་ས་གང་ན་ཡོད་རེད།

Speaker 2: Where is the smoothing place?

ཨི་འདི་གདབ་ས་ཨེ། ཕས་ན་ལྷ་ཁང་ན་ཡོད་རེད།

Speaker 3: The printing house? It’s in the temple over there.

མིན་གོ་ཕར་གདར་ནས་འཇམ་པོ་བྱེད་དགོས་ལས་རེད་ཨེ།

Spleaker 2: No, is there a place to smooth paper to make it fine?

འཇམ་པོ་བྱེད་ས་ཨེ། ཨི་འདི་ལྷ་དང་དཔེ་ཆ་གདབ་ས་ལྷ་ཁང་ནང་ཡོད་རེད། ཤོག་བུ་འདྲ་ས་ཨི་འདི་ནང་རེད།

Speaker 3: A smoothing place? It’s in the temple where you print deities and scripture. In here you cut paper.

ཤོག་བུ་དྲ་ས་ཨེ་རེད།

Speaker 2: Where you cut paper?

ཨ་ན་ཤོག་བུ་དྲ་ས་རེད། ཨི་འདི་དཔར་གདབ་ས་ཕས་འདི་ལྷ་ཁང་ནང་ཡོད་རེད།

Speaker 3: This is where you cut paper. The printing place is in the temple over there.