མེད་ལྟ།

No.

མདའ་ལ་ཤྭ་བའི་བརྒྱད་ཆགས།

Dala shawé gyéchak.

ལྟ་དང་པོ་རྒྱག་རེས་དེ་ཕན་ཚུན་གཉིས། དཔེར་ན་ཨཱ་ནི་འདི་ནས་འདུག་སེ་ཡོད་རེད།

When the two players start the game, for example, there is one thing,

ཁོ་ཕན་ཚུན་གཉིས་ཚ་ཞན་ཡོད་ན།

and that is if one is weak and the other is strong.

ཕན་ཚུན་གཉིས།

The two players?

འོ། ཚ་ཞན་ཡོད་ན།

Yes. If there is a difference,

ལགས་འོང་། ཚ་ཞན་ཡོད་ན།

where one is weaker than the other player.

གཅིག་ཚ་བ་དང་གཅིག་གཞན་པ་ར་ཅིག་ཡོད་ན།

If one is better than the other,

ཨཱ་ནི་ཡང་ཚ་བ་དེས་ཡང་ཚ་གཞུ་ཡག་གཅིག་ཡོད་རེད།

then the better one can make an arrangement called tsa.

ཨམ། ཚ་བ་དེ་གཞུས་པ་ཡིན་ན། དང་པོ་སུས་བརྒྱབ་པ་ཡིན་ནའི་འདའ་ཡ་རྒྱུ་ཆག་སེ་དང་པོ་རྒྱག་མཁན་འདའི་མདེའུ་ལྔ་རྒྱག་ཡག་ཐོབ་ཐང་གཅིག་རག་གི་ཡོག་རེད།

If one makes this arrangement, the one who makes the first move can receive a privilege equals the value of five stones.

ཨ་ལས།

I see.

ལྟ་དཔེར་ན་ང་གཉིས་བརྒྱབ་བྱས་ཁྱེད་རང་ཚ་ཡོད་པ་བྱས། ང་འདི་ཡིན་ན། ང་ཞན་པ་ཡོད་ན།

If we play the game and I am in a weak position,

ཨཱ་ནི་ང་ག་ཚོད་ཚག་ཚོད་བསྡད་ཟེར། ལྟ་ང་གཉིས་གཉིས་མཉམ་ཆག་རྒྱག་པར་ཕྱིན་པར་ལྟ་ངས་ཁྱེད་རང་རླག་འཁྱེར་གྱི་ཡོག་མ་རེད་པཱ།

since I am not able to beat you, I will be asked, “How many tsa do you need?”

ལ་རེད།

Right.

ཁོ་ར་རིག་པ་གསལ་ལོད་ཀྱིས།

Because you are brilliant.

ལཱ་སེ།

Okay.

ལྟ་དཔེར་ན་རྒྱ་ནག་ར་ཅིག་ཡིན་པ་ཡིན་ན། སྦག་ཚང་དང་། ཅིའུ་ཚང་། ལེའུ་ཚང་། ལེའུ་ཚང་གིས་ཅིའུ་རླག་འཁྱེར་གྱི་མ་རེད་པཱ།

For example, in China, there are Baktsang, Chiutsang, and Leutsang. And Leutsang is unable to beat Chiutsang.

འོ་རེད་རེད།

Right.

དེ་ནང་བཞིན་བྱས། ཨཱ་ནི་ཡང་འདའི་ག་རེ་བྱེད་ཀྱི་རེད། ཨཱ་ནི་དང་པོ་ནས་སྐད་ཆ་ར་བྱས།

So the players will discuss before the game starts.

ཚ་ག་ཚོད་སྤྲད་གམ་ཟེར།

And ask how many tsa the other is willing to give.

ཨཱ་ནི་ང་ཞན་པ་ཡོད་ན་ཚ་དེ་ངར་བཅུ་སྟེར་གོ ཉི་ཤུ་སྟེར་གོ སུམ་ཅུ་སྟེར་གོ་ཟེར།

Suppose I am weak, my opponent might say that he or she will give ten, twenty, or thirty tsas.

འདི་གང་ཟེར་གྱི་རེད། རྗེས་མ་ལིང་སྟེ་ཐག་ཆོད་གང་ལ་ཕ་གིར་ཐབས་པའི་ས་འདི་ནས་མདེའུ་སྟེར་རྒྱུ་བྱས་ཡོད་ན།

What that means is that when the game is over, if there is prior agreement to give me ten tsas,

བཅུ་ངའི་གྲངས་ཀའི་ནང་བླུགས་ཀྱི་རེད།

then that number will be added to my final score.

ཉི་ཤུ་སྟེར་རྒྱ་བྱས་ཡོད་ན་ཉི་ཤུ་ངའི་གྲངས་ཀའི་ནང་བླུགས་ནས།

If it is twenty, twenty points will be added to my score.

ཨ་ལས།

I see.

ཨཱ་ནི་འདི་བྱས་ནས་ཨཱ་ནི་ཐོབ་ཤོར་ག་རེ་བྱས་འདུག་ནའི་ཨཱ་ནི་ཐོབ་པ་དང་ཤོར་བ་འདི་ནས་གསལ་གྱི་རེད།

After doing so, we can tell who is the winner or the loser.

ལགས་སོ།

Okay.

ཚ་ཟེར། ཚ་སྟེར་ཡག་ཅིག་ཡོད་རེད།

So there is a way of giving tsa.

ཚག་ག་ཚོད་སྟེར་གམ་ཟེར།

So you can ask, "How many tsa are you going to give?"

འོང་།

Right.

ཚ་ཞན་ཡོད་ན་ཚ་ཟེར། ལྟ་ཚ་ཞན་མེད་ན་ཨཱ་ནི་འདྲ་མཉམ་ཁོ་ར་རྒྱག་དགོས་ཀྱི་རེད་པཱ།

This is when there is a significant difference between the two players. Otherwise, the two players have to play as usual.

ལགས་རེད།

You are right.

ལགས་སོ།

Okay.

ལྟ་འདྲ་མཉམ་བརྒྱབ་པ་ཡིན་ན།

If the game starts at an equal level

ཞེ་དྲག་གི་ཕ་གིར་མི་དཔེ་ཚོ་པོ་ཞེ་པོ་ཨེ་འདྲས་ཡིན་ན།

and one of them is an excellent player,

འདི་དཀྱིལ། དཀྱིལ་གྱི་དེ།

This center one,

The center cell.

དཀྱིལ་གྱི་དགོན་པ་དེ།

དགོན་པ་དེ་ཕྱེད་ཀ་ཁྱེད་རང་རེད།

the half of the area belongs to you.

གང་ཡིན་ཟེར་ན།

That is because,

འདི་ད་ལྟ་ང་ཚོའི་འདི་ ༡༩ འདི་ངས་བསམ་བློ་སེ་འཁོར་མ་བྱུང་།

I did not give a thought about the 19 by 19 board.

བཅུ་བདུན་བྱས་པ་ཡིན་ན། ལྟ་ཡིན་ནའི་མི་རེ་རེར་མདེའུ་༡༤༤ཅིག་བྱེད་ཀྱི་ཡོག་རེད།

However, if it is 17 by 17 board size, I think each player has about 144 stones.

ལགས་སོ།

Okay.

ཨཱ་ནི་མདེའུ། མིག་དམག་ཁོ་རའི་རི་མོ་དེ་འདི་གས་བརྩིས་ན། དཀྱིལ་འདའི་གཅིག་བྱས་ནས་༤༩ཆགས་ཀྱི་ཡོད་རེད།

If you include those Go diagrams, there are 49, and that consists of the center one.

ལགས་སོ།

Okay.

ཞེ་དྲག་ཚ་པོ་བྱས་ན། ཕྱེད་ཀ་གཅིག་གིས་ཐོབ་ཤོར། མདེའུ་ཕྱེད་ཀའི་ཐོབ་ཤོར་རྒྱག་ཡག་ཡོད་རེད།

If the game is a very tough one, half a stone can decide who is the winner or the loser.

ཨ་ལས། མདེའུ་ཕྱེད་ཀའི་ཐབ་ཤོར།

I see. Half a stone can decide the fate of the game.

འོང་ཐབ་ཤོར།

That is right.

ལགས་སོ།

Okay.

ཨ་ལས། ལགས་སོ།

I see. Okay.

མདེའུ་ཕྱེད་ཀའི་ཐོབ་ཤོར་ཡོག་རེད་ཟེར།

Even half stone can decide who won the game, right?

འོང་།

Right

ཡང་མཉམ་ཆགས་ཟེར་དུ་ཙམ་ལ་མིག་གཅིག་པུ་དེ་མཉམ་དུ་ཆགས་པ་རེད།

Nyamchak means that the two players share the only cell.

ངས་བརྒྱབ་ནའི་ང་ཤི་གི་རེད། ཁྱེད་རང་གིས་བརྒྱབ་ནའི་ཁྱེད་རང་ཤི་གི་རེད།

If I put a stone, I will lose the game. If you put a stone, you will also lose.

ལྟ་མིག་གཅིག་ལས་མེད་པ་དེ་མཉམ་དུ་ཆགས་ནས་མཉམ་ཆགས་ཟེར།

That is nyamchak when both players in that situation.

མཉམ་ཆགས།

Nyamchak?

འོ། མཉམ་ཆགས་ཟེར།

Yes, it is called nyamchak.

ལགས་སོ།

Okay.

འོ་ཨེ་འདྲས་གཅིག་རྒྱག་རྒྱུ་ཡོད་རེད།

One of the games will end like that.

ལགས་སོ།

Okay.

འདི་མིན་པ་ཡིན་ན་ཨཱ་ནི་ལྟ་མདེའུ་བཅུ་ཉི་ཤུ་ཕར་ཤོར་པ་ཡོད་རེད། ཚུར་ཤོར་(ཐོབ་)པ་ཡོག་རེད། ཐོབ་ཤོར་མང་པོ་འགྲོ་ཡག་ཡོད་རེད་པཱ།

Otherwise, one can either win or lose ten or twenty stones. It varies, correct?

འོ་རེད་རེད།

Right, right.

ལྟ་ཞེ་དྲགས་ངར་པོ་དང་ཚ་པོ་ཐུག་ན། མཉམ་ཆགས་ཟེར་དུས་ཨཱ་ནི་མིག་གཅིག མིག་གཅིག་པུ་འདའི་ཕར་ལ་མ་ཤོར།

If it is a tough game, as in nyamchak, neither of players will lose the only cell.

མཐའ་མེད་ཤོར་ན་མིག་ཕྱེད་པ་ཤོར་བ་རེད།

Even if one has to lose, that player will lose only half of it.

ལྟ་དེ་ལས་ཚ་བརྒྱབ་ན་མིག་གཅིག་ལའི་ཐོབ་ཤོར་བྱེད་ཡག་མེད་པ་ཁོ། ཁོ་ཡང་མཉམ་དུ་བྱས།

If it is an incredibly intense game, none of the players can capture the only remaining territory. They share it.

ངས་བརྒྱབ་ནའི་མ་འགྲིག་ཡག ཁྱེད་རང་གིས་བརྒྱབ་ནའི་མ་འགྲིག་ཡག

Neither you nor I can place a stone there.

ཨ་ལས་ལས།

Oh, I see.

འོ་ད་གི་ཙམ་ཚ་པོ་རྒྱག་ཡག་ཡོད་རེད།

So that level of intensity is there.

འ་ཛི་འ་ཛི་ལགས་སོ།

Oh! I see.

མིག་གཅིག་གིས་ཐོབ་ཤོར་བྱས།

One cell decides the outcome of the game?

འོང་། མིག་གཅིག་གིས་ཐོབ་ཤོར་རྒྱག་ཡག་ཡོག་རེད།

Yes, one cell could decide who is the winner or the loser.

ཡང་མིག་སྟོང་པ་གཅིག་ལ་མཉམ་ཆགས་ཟེར། གཉིས་ཀ་མཉམ་དུ་ཆགས་པ་མ་གཏོགས། སུས་ཀྱང་གསོད་རེས་མ་ཐུབ་ཡག་ཅིག

In the case of nyamchak, both players coexist, and neither can capture the other one.

སུས་བརྒྱབ་ནའི་བརྒྱབ་མཁན་ཁོ་ར་ཤི་གི་རེད།

Whoever makes a move, will lose.

ཨ་ལས།

I see.

དེ་མཉམ་དུ་རེད། ས་ཆ་དེ་སྤྱིའི་བཟོ་ལྟ།

It is like a public ground.

སྤྱི་པའི་ས་ཆ་བྱས།

Like a public space?

འོང་།

Yes.

ལགས་སེ།

Okay.

ལྟ་ཁོ་རྒྱག་དུས་སྒང་ལ་མཉམ་ཆགས་རེད། བིང་(Ch.平)། སྤོ་ལོ་དང་མ་སོང་ནའི་བིང་འཇའུ་(Ch.平球)བྱས་ནས།

When you place the stone like that, it becomes nyamchak. As a soccer game, it is a draw.

ཐོབ་ཤོར་ཡོད་མ་རེད།

There is no winner or loser.

ལགས་སོ།

Okay.

ལྟ་དེ་མིན་པའི་ཡང་ཨཱ་ནི་ད་ལྟ་སྐད་ཆ་ཞེ་དྲགས་ཡོད་རེད།

Other than that, there are many sayings.

མིག་དམག་མདེའུ་དེ་ཉིས་གཤིབ་ལ་བྱས་པ་རེད་ལྟ།

One line said, "Mikmak deudé nyishipla."

མིག་དམག་མདེའུ་དེ།

The Go what?

ཉིས་གཤིབ། གཉིས་གཤིབ་ཟེར་གྱི་ཡོད་རེད། འདའི།

Nyiship, which means when two stones adjacent to each other.

ཨ་ལས། ལཱ་སེ།

I see. Okay.

ཉིས་གཤིབ་ལ་་་

Nyishipla,

གླང་ཆེན་དར་མའི་སྲོག་གནས་ཅེས་ཟེར། གླང་ཆེན་དར་མ་ཞིག་གི་སྲོག་གནས་ཡོད་ཟེར།

The second half said, "Langchen darmésok né." It means possessing a life of a young elephant.

ཨ་ལས། གླང་ཆེན་དར་མའི།

I see a young elephant's life.

སྲོག་གནས་གནས་ཡོད་ཟེར།

A young elephant's life is there.

སྲོག་གནས་གནས་ཡོད་ཟེར། འ་ཛི།

A young elephant's life!

འདི་གང་ཟེར་གྱི་རེད་བྱས་ན།

What does it mean?

ལྟ་འདི་རྦད་གླང་ཆེན་སྲོག་གནས་པ་ནང་བཞིན་བསད་ཐུབ་ཡག་མེད་བྱས་པ་རེད་ལྟ།

It means if such a combination is formed, it is hard to beat it as it is hard to kill a young elephant.

འོ་འོ།

Okay.

འདི་མིག་དམག་དེ་གང་འདྲ་རེད་འགྲོ་སྟངས་འདི་ཟེར་གྱི་ཡོད་རེད།

It is talking about a specific combination in a Go game.

ལཱ་སེ།

Okay.

ལཱ་སེ།

Okay.

འདུག་སེ། མིག་དམག་འདི།

Like this Go game.

འདི་མིག་དམག་སྐྱོན་མཁྱེན་མཁན་ཡིན་ན། ཨཱ་ནི་ལམ་སེང་ཧ་གོ་གི་རེད།

Anyone who knows the rules of the game will understand it immediately.

འོ་རེད་པཱ།

You are right.

ཨཱ་ནི་བྱས་ཙང་མིག་དམག་འདི་འདུག་སེ་སླེབས་སོང་ན། འདའི་ཡར་སླེབས་པ་ཡིན་ན།

If the stones are placed here like this, toward here,

ལྟ་མིས་མདེའུ་འདི་དང་དེ་ལམ་འབྲེལ་བཏང་མ་འཇུག་པ་བྱས་གཅད་ག་ཡོང་བ་རེད་པཱ།

your opponent will try to prevent your stones from allying. Right?

འོ་རེད།

Yes.

གཅད་ག་ཡོང་ན། གཡས་འདི་ནས་རྒྱག་དགོས་ཀྱི་རེད། འདའི།

If the opponent tries to block it, you can place your stone from the right side.

འདིས་ཕར་འདེད་པ་རེད། དེས་འདེད་གང་ལ་ཡང་ཁོའི་ལམ་ཁ་ཕུང་གི་རེད་པཱ།

This one drives away your opponent. In doing so, you foil your opponent's plan.

འོ་རེད།

Yes.

འོ་རེད།

Yes.

གཅིག་བྱས།

This is one thing.

རེད་རེད།

Right. Right.

ལྟ་འདའི་རྒྱག་ག་ཡོང་ན། ཡང་འདི་ནས་འདུག་སེ་བྱས་བྱས་ཡང་ཁོའི་ལམ་ཁ་ཕུང་གི་རེད་པཱ།

If a stone is placed here, you can prevent it from that side and block the road.

ཨ་ལས།

I see.

ལྟ་འདི་མར་བོས་(བྲོས་) ན་མ་གཏོགས་འགྲོ་ས་ཡོད་མ་རེད།

So the only option left is to run downward. There is no other road.

ཡར་འགྲོ་ཡོད་མ་རེད། རེད་རེད།

Yes, there is no road to move forward.

ལྟ་དེ་མིན་པ་བྱས་ནས། བྱས་ཙང་མིག་དམག་ཉིས་གཤིབ་ཟེར། གཉིས་གཤིབ་པ་ཡིན་ན།

For that reason, if two stones are adjacent to each other,

ཨཱ་ནི་དེ་གླང་ཆེན་དར་མ་གཅིག་གི་འཇིང་པ་དང་ཁྱད་མེད་ཟེར།

its strength equals the neck of a young elephant.

ཨཱ་ནི་འདའི་གསོད་པར་ཕྱིན་ན་འདི་ནས་བྱས། འདི་ནས་བསད་ན་འདི་ནས། འདའི་ཡག་རླག་འཁྱེར་ཡག་མེད་བྱས་པ་རེད།

If someone tries to attack from that side, his opponent will counter it from the other side. You cannot beat that combination.

ལགས་སོ།

Okay.

ཨོའོ་ལྟ་དེ་ནས་འདི་ཁ་ནས་བཤདད་ཡག་ཨེ་འདྲ་གཅིག་ཡོད་རེད།

Then there is saying related to the Go game.

ལགས་སོ། འོ་འདི་ཡག་པོ་ཞིག་འདུག

Okay. That will be great.

ལྟ་དེ་ནས།

Then,

མིག་དམག་གཡས་ཆགས་གཡོན་ལ་གཟན་ཟེར།

"Mikmak yéchak yönla zen."

མིག་དམག་ཟེར་མཁན་དེ་གཡས་ལ་འདུག་སེ་རྒྱག་གིན་རྒྱག་གིན་ཆགས་ཡོང་གི་ཡོད་ན་གཡོན་ནས་གཟན་པོ་ཡོད་ཟེར།

This means in a Go game if the stones are collecting on the right side of the board, its weak position is on its left side.

གང་འཚམས་ཕར་ཕྷན་ཁྲེ་(Ch.反撤)བྱས་ཕར་ཕར་ཕར་སླེབས་པ་རེད་པཱ།

After some time, the battle will reach the other side, right?

འོ་རེད།

Right.

དེ་དུས་ཕ་གིའི་ས་ནས་འདའི་ངའི་ས་ཆ་རེད། ཕ་གིར་ཁོའི་ས་རེད་པཱ།

This area is under my control while that one is under the control of my opponent.

འོ་རེད།

Right.

འོ་ན་ཕར་སྐྱོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་རེད། འོ་ན་ཚུར་སྐྱོན་བྱས་ཡོང་།

Either that side or this side will be affected.

བྱས་ཙང་མིག་དམར་ཟེར་གཡས་ཆགས་གཡོན་ལ་གཟན་ཟེར་ཡག་དེ་

For that reason, we say that Mikmak yéchak yönla zen.

གཡས་ལ་རྒྱག་གིན་རྒྱག་གིན་གཡོན་ནས་འདའི་ལྟ་གིན་ལྟ་གིན་མ་བྱས་ན། འདའི་གཟན་པོ་ཡོད་རེད།

It means that while placing the stones on one side, one should keep an eye on the other side. Otherwise, you became vulnerable.

རྗེས་མ་ཕར་ཕར་འགྲོ་དུས་ས་ཆ་ཕ་གིའི་སྒང་ལ་སྐྱོན་བྱས་ཡོང་གི་ཡོད་རེད།

Later when you move toward that side, you are affecting its territory.

ཨ་ལས་ལས།

Oh, I see.

མིག་དམག་གཡས་ཆགས་གཡོན་ལ་གཟན།

Mikmak yéchak yönla zen.

གཡོན་ལ་གཟན་ཟེར།

Yönla zen.

འོང་འོང་།

Right. Right.

གཡས་ལ་ཆགས་དུས་ཡིན་ན། གཡོན་ལ་གཟན་པོ་ཡོད་བྱས་པ་རེད།

This means while collecting the stones on the right side, the left side became weak.

འོང་འོང་། གཡོན་ལ་ཟེར།

Right. Right.

འོང་། གཡས་ཆགས་གཡོན་ལ་ཟས་ཟེར།

Yéchak yönla zen.

འོང་འོང་། གཡས་ཆགས་གཡོན་ལ་གཟན་ཟེར།

Okay, yéchak yönla zen.

དེ་གཟན་ཀྱང་(ཡང་)རང་ལ་ཕན་པ་ཡིན་ཟེར་བྱས་པ་རེད། དེའི་གཞུག་གུ་འདའི།

The next line said, "Dé zenkyang (yang) rangla penpayin."

ཨ་ལས།

I see.

དེ་གཟན་ཀྱང་(ཡང་)རང་ལ་ཕན་པ་ཡིན་ཟེར་བྱས་པ་རེད། དེ་གཟན་པོ་ཡོད་ནའི་དེ་རང་ལ་ཕན་པ་རེད་ཟེར།

Dé zenkyang (yang) rangla penpayin, which means even if it makes you vulnerable, it is helpful for you.

རང་ལ་ཕན་ཟེར།

Good for the player?

འོང་།

Yes.

དེ་གཟན་ཀྱང་(ཡང་)རང་ལ་ཕན་ཟེར།

Dé zenkyang (yang) rangla penpayin.

གང་ཡིན་ཟེར་ན། འདི་སོ་སོས་འོ་གཡས་ཆགས་གཡོན་ལ་གཟན་བྱས་པ་རེད།

That is because concentrating the stones on one side make the other side vulnerable.

འོ་ལྟ་འདའི་ཆགས་ཀྱིན་ཆགས་ཀྱིན་ལ་ལྟ་ཡང་ཕ་གིར་ལྟ་གིན་ལྟ་གིན་མ་བྱས་ན།

So while placing your stones on one side, you need to keep an eye on the other side.

ཡང་རྗེས་མ་འདིའི་ད་ག་གཅིག་པུར་མགོ་འཁོར་བསྡད།

If you preoccupied with only one side

མིའི་རྡོ་འདུག་སེ་ཕར་བྱེད་དུས་རྗེས་མ་འདི་ཡོང་རྒྱུ་མེད་པའི།

and your opponent attack from the other side,

ཕ་གིའི་ས་འདིའང་ལིངས་ཏེ་མི་ལ་ཤོར་གྱི་ཡོད་ཙང་།

you might lose that entire territory.

འདི་སྔོན་ལ་བསམ་བློ་བཏང་བ་ཡིན་ན། ཨཱ་ནི་རང་ལ་ཕན་པོ་ཡོད་རེད་ཟེར།

So if you think about it in advance, it is beneficial to you.

མིག་དམག་གཡས་ཆགས་གཡོན་ལ་གཟན། འདི་གཟན་ཀྱང་(ཡང་)རང་ལ་ཕན་པ་ཡིན་ཟེར།

For that reason, it is said, "Mikmak yéchak yönla zen. Dé zenkyang (yang) rangla penpayin."

འདུག་སེ་གཅིག་བྱས།

This is one thing.

འོ་འོ་འོ།

Okay.

ལྟ་དེ་ནས་ཡང་ཁོའི་གཏམ་དཔེ་ར་དེ་འདའི་འོ་ཨེ་འདྲས་རེད།

Those are some of the sayings.

འོ་ལགས་སོ། ཡག་པོ་ཞིག

Okay, great.

ང་རང་ཚོ་ཤོ་ལ་ཡིན་ན་ཤོ་གཞས་ཟེར་གཅིག་ཡོད་རེད་པཱ།

In case of our Tibetan dice game, we have dice game song. Right?

རེད་རེད་རེད།

Right. Right.

འོ་ཁོ་བཟོ་ལྟ་ར་ཅིག་རེད།

It is similar to that.

འདི་ཞེ་པོ་གཅིག་འདུག་གཱ

That is a good one.

དེ་ནས་་་

Then,

མིག་དམག་བཅད་དང་གཅོད་ལ་མཁས་ཟེར་བ་རེད། ལྟ་འདི་ཡང་སྐད་ཆ་ཞིག་རེད།

Another line said, "Mikmak chédang chöla khé."

ལགས་སོ། དམིགས་དམག་་་

Okay. "Mikmak,

བཅད་དང་གཅོད་ལ་མཁས་ཟེར། བཅད་པ། གྲིས་བཅད་པ་ཟེར་གྱི་ཡོད་རེད།

chédang chöla khé." Here "chépa" means like cutting with a knife.

འོ་རེད་རེད་རེད།

Right.

བཅད་གཅོད་ཟེར་ལྟ་གཅིག་པ་རེད།

Ché and chö here mean the same meaning.

བཅད་དང་གཅོད་ལ།

Ché and chö.

གཅོད་ལ་མཁས་ཟེར།

It means good at cutting.

ལགས་སོ།

Okay.

མིག་དམག་ཟེར་མཁན་དེ་རྒྱག་དུས་ཙམ་ལ་གཅད་ཡག་དེ་ཞེ་དྲགས་གལ་ཆེན་པོ་རེད་ཟེར།

While playing a Go game, it is essential to know how to cut your opponent's stones.

གང་ཡིན་ཟེར་ན། ཕ་རོལ་ངོས་ཕྱོགས་ཡན་མ་ཚུགས་པ་བཟོས་པ་དང་ཨཱ་ནི་སོ་སོར་ཐོབ་ཀྱི་རེད་པཱ།

That is because if you succeed in making your opponent out of control, you win the game.

ལགས་རེད།

Right.

ཁོ་ལེན་ (Ch. 联) པ་གཞུག་གུར་ཨཱ་ནི་ཐོབ་ཡག་ཡོད་མ་རེད།

If your opponent joins his stones together, you cannot win the game.

བཅད་དང་གཅོད་ལ་མཁས་ཟེར།

So you should be good at cutting his road.

ལགས་སོ།

Okay.

མིག་དམག་བཅད་དང་གཅོད་ལ་མཁས། བཅད་གཅོད་སྦས་ན་རང་ཉིད་ཕུངས་ཟེར་བྱས་པ་རེད་ལྟ།

"Mikmak chédang chöla khé. Chéchö béna rangnyi pung."

ལྟ་ཡང་གཞུག་གུ་དེར། ཞེ་དྲགས་ཞེ་དྲགས་མི་གཅོད་པར་ཕྱིན་ན་སོ་སོ་ཆད་འགྲོ་གི་ཡོད་རེད།

The second part of the quote means that if you pursue your opponent intensely, you are making yourself vulnerable.

བཅད་གཅོད་སྦས་ན་རང་ཉིད་ཕུངས།

Chéchö béna rangnyi pung.

རང་ཉིད་ཕུངས་ཟེར།

You will lose.

ལགས་སོ།

Okay.

ཞེ་པོ་རེད་ཤག ཤོ་གཞས་ལས་གནག་པ་འདུག་གཱ

That is a good one. I think it is better than dice song.

འོ།

Yes.

མིག་དམག་ལྟ་འདུག་སེ་གཅིག་བྱས།

That is one thing.

མིག་དམག་བྱ་བ་ངན་པའི་ཁྲོད་ལ་ཞོག་ཟེར་བ་པ་རེད།

Then another line said, "Mikmak jawa ngenpé tröla zhok."

མིག་དམག་བྱ་བ་ངན་པའི་ཁྲོད་ལ་ཞོག་ཟེར།

Mikmak jawa ngenpé tröla zhok?

འོ། བྱ་བ་ངན་པ་དེ་ཆགས་ཚར་གྱི་འདུག་ན་ད་གར་གཡུག་ཞོག་བྱས་པ་རེད།

Yes. It means if your deployment on one side of the board is getting spoiled, you should abandon it.

མིག་དམག་བྱ་བ་ངན་པའི་ཁྲོད་ལ་ཞོག་ཟེར།

Mikmak jawa ngenpé tröla zhok.

ཁྲོད་ལ་ཞོག་ཟེར། དེ་ལས་་་

Abandon it. Instead,

ངན་པའི་་་

Bad...

ཁྲོད་ལ་བཞག

Abandon it.

ཁྲོད་ལ་བཞག

Abandon it.

དེ་ལས་་་

Instead,

དེ་ལས་བཟང་ས་གཅིག་ནས།

Instead, from a vantage point,

དེ་ལ་བཟང་ས་གཅིག་ནས།

From a vantage point,

གཞུས་ན་དགའ།

attack your opponent.

བཟང་ས་གཅིག་ནས་གཞུས་ན་དགའ།

Instead, attack the opponent from a vantage point.

འོ།

Correct.

ཨ་ལས།

I see.

དགའ་རེད་འགག་རེད།

Is it ga or gak?

སོ་སོ་དགའ་པོ། སོ་སོ་འདི་དགའ་གི་རེད་བྱས་པ་རེད་ལྟ།

It is ga as in you are happy.

ལགས་སོ།

Okay.

ལྟ་ཕར་ནས་འདི་འདྲ་སེ་དཔེ་ར་ཅིག་ཆ་བཞག་པ་ཡིན་ན་ཁྱེད་རང་ཞུས་པ་ཡིན་ན།

To illustrate this to you, for example,

ལྟ་ང་རང་གཉིས་འཛིང་རེས་ཆ་བཞག་ན།

suppose we are playing against each other,

རེད་རེད།

Okay.

ཨོའོ་ལྟ་འདི་བཟོ་ལྟ་ཁྲིག་ཁྲིག་ར་པོ། ལྟ་ང་མཐའ་གིར་ལྟ་དེ་འདྲ་སེ་བརྐོས་ཚར་པའི་བཟོ་ལྟ་འདྲ་པོ་ཞིག་ཆགས་ནས།

And suppose I am a terrible situation and you surrounded my pieces from all sides,

རེད་རེད་རེད།

Right.

དེ་བྱས་ནས་ལྟ་ཡག་པོ་མི་འདུག་བསམ་ན། ད་གར་ཨུ་ཚུགས་མ་བྱེད་བྱས་པ་རེད་ལྟ།

If you think that the concentrating your stones on one side of the board is not good, then you should let it go.

ལགས་སོ།

Okay.

མིག་དམག་བྱ་བ་ངན་པའི་ཁྲོད། ལྟ་དེ་བྱ་བ་ངན་པ་ཆགས་ཚར་བ་ཟེར།

Suppose one section of the game became terrible,

རེད་རེད།

Right.

ལྟ་ད་གར་གཞོག་ཤོག་ཟེར།

then leave it as it is.

ལགས་སོ།

Okay.

དེ་ལས་བཟང་ས་གཅིག་ནས་གཞུས་ན་དགའ།

It is better to attack from a vantage point.

འདི་ལས་འདའི་ས་སྟོང་རེད་པཱ།

Here this part of the board is empty now. Correct?

འོ་རེད།

Right.

འདི་ལས་སོ་སོས་སྔོན་ལ་འདའི་གཅིག་བརྒྱབ།

So it is better to place a stone here first.

ལྟ་ཡང་དེའི་ལན་ཕུད་འདི་ནས་ལེན་ཡག་བསམ་བློ་གཏོང་དགོས་པ་རེད་པཱ།

By playing like this here, you are thinking of making up the losses from that side. Right?

ཨ་ལས།

I see.

བྱས་ཙང་མིག་དམག་བྱ་བ་ངན་པའི་ཁྲོད་ལ་ཞོག དེ་ལས་བཟང་ས་གཅིག་ནས་གཞུས་ན་ལེགས་བྱས་པ་རེད།

For that reason, we say, "Abandon the weak position as it is. And start attacking from a vantage point."

ལགས་སོ།

I see.

ལེགས་སེ་བྱས་ན་འགྲིག་གི་རེད་དགའ་བྱས་ནའི་འགྲིག་གི་རེད།

You can either write lek or ga.

ལགས་སོ།

Okay.

འདི་ཡག་པོ་ཞིག་འདུག

That is a good one.

ལྟ་དེ་ཚོ་གཏམ་དཔེ་རང་རེད།

These are proverbs.

གཏམ་དཔེ་འོ་འདི་འདྲ་ཡོག་རེད།

We have proverbs like these.

འགྲོ་ཀས། ཨཱ་ནི་ང་རང་ཚོ་དུས་ཚོད་དེ་གནང་གི་མེད་འགྲོ།

Are you leaving now? Maybe you need to go also.

འོང་གང་བྱེད་ཀྱི་མི་འདུག དུས་ཚོད་གལ་མི་འདུག དུས་ཚོད་སྣང་མི་འདུག

It is okay. We have time on our hand.

ལགས་སོ།

Okay.

པཱ་ལགས་དྲན་གནང་ན་གསུང་ན་འགྲིག་གཱ སྣང་དག་མི་འདུག་ལྟ་དུས་ཚོད།

If you can remember anything, you can tell us. I have time.

ད་དུང་དེ་ནས་འདི་སྐྱོན་སྟངས་མ་མཁྱེན་ཙང་དེ་ཡིན་པ་རེད།

It is because you do not know how to play Go.

རྩེད་སྟངས་མཁྱེན་ནའི་ཞིག་ཡིན་ན། ཨཱ་ནི་ངས་གཞུས་པ་དེ་ཚོ་ཨཱ་ནི་ཕར་ཕྱོགས་ལ་གསལ་པོ་ཞེ་དྲགས་རེད།

Someone who knows the game, the meaning of what I quoted is evident to that person.

འོ་ཏག་ཏག

Exactly.

ཨཱ་ནི་འགྲོ་སྟངས་དེ་འདི་ཟེར་གྱི་ཡོག་རེད། འདའི་དེ་ཟེར་གྱི་ཡོག་རེད།

They know all the tactics and their names.

འདའི་རྒྱག་སྟངས་འདའི་ཡར་སྐད་ཆ་འདི་འཕེན་གྱི་ཡོག་རེད།

For that style of playing, we use that saying.

རེད་རེད།

Right.

སྐད་ཆ་གཏམ་འདི་བཏང་དུས་ཙམ་ལ་རྒྱག་སྟངས་འདི་བྱེད་ཟེར་གྱི་ཡོག་རེད་བསམས།

When they are saying this, we think that they are hinting us to play in a certain way.

འོ་ཏག་ཏག

Exactly.

གོ་བ་ལེན་སྟངས་ཞེ་དྲགས་ཡོག་རེད།

You can draw multiple meanings.

ང་ཏིག་ཙམ་ཤེས་ཀྱི་ཡོད། ཏིག་ཙམ།

I know the game a little.

འོ།

Okay.

ཡིན་ནའི་ལྟ་དེ་ཚོ་ད་ལྟ་གོ་བ་དང་པོ་ཡིན།

But what I heard from you are all new to me.

ཨ་ལས།

I see.

ང་སྔོན་མ་ཐོག་མར་སྦྱངས་དུས་རྒྱ་རིགས་མཉམ་དུ་སྦྱངས་པ་རེད་པཱ།

I learned the game first with Chinese players.

འོ།

Yes.

བྱས་ཙང་ཁོང་ཚོ་ཡང་འདི་འདྲས་གཏམ་དཔེ་བཤད་ཡག་མི་འདུག

So they do not have any proverb to say while playing the game.

བཤད་ཡག་ཡོད་མ་རེད།

They do not have any.

བཤད་ཡག་མི་འདུག

They have nothing to say.

ཧ་ཐོར་ན་་་། ཨཱ་་་

At the most, ah,

འོ་ཀུང་། (Ch.我攻) ཉི་བོའོ། (Ch.你跑) ཟེར་ཡག་འདྲ་པོ། ལྦོ་ཁྲི་ཏེའོ་(Ch.我吃掉)འོ་ཨེ་འདྲས་མ་གཏོགས་བཤད་ཡག་མི་འདུག

All they have to say is, "I will attack," "You have to run." or "I am going to capture your pieces."

འོ། ཀུང་དང་། ཝི་ཀུང་ཟེར་ཡག་ཨེ་འདྲས་བྱས་ནས་ཨཱ་ནི་ཞེ་དྲགས་བྱས་ནའི་གང་ཟེར་དགོས་ཀྱི་རེད།

Yes. Only things like "Attack!" or "Encircle." Then what is that?

གཙོ་བོ་ལྦེ་ཡག་དེ་གཙོ་བོ་རེད་ཟེར་གྱི་འདུག་ག

It is said that the main thing in Go is to surround the opponent's pieces.

ལྦེ་ཆི་ (Ch.围棋) བྱས་པ་རེད་པ།

That is why it is called "weiqi," correct?

འོ། ཝི་ཆི་བན་ཧྲན་ཝེ་ཀྲུའུ་རེན་ཅར་ (Ch.围棋你要本身围住人家.)

Yes. The Go game is mainly about sieging your opponent.

རེད། ཝི་ཀྲུའུ་རེད།

Correct, it is about surrounding.

ཝེ་ནི་རྡ་ཏི་བན། (Ch.围了你的地板)

You need to protect your territory.

རེད།

Right.

འདི་བཤད་ཀྱི་འདུག་ག

That is what I heard.

མི་ཝེ་ཡེ། ཨཱ་ནི་སོ་སོས་དྲན་རྡི་(Ch.站敌)བྱེད་དགོས་ཀྱི་རེད།

It is about surrounding your opponent's pieces and capture them.

འོ་འདི་རེད་ཤག

That is how one should play it.

འོ་འདི་གཉིས་གཉིས་རེད།

Yes, these are two main things.

འོ་འདི་རེད་ཤག

Yes, that is.

དེ་བྱས་ཡང་ཝེ་ (Ch. 围) ཡག་དེ་མང་དྲགས་ནས་སོ་སོའི་དེ་ལེང་ (Ch. 联) མ་ཐུབ་པ་བྱས། མི་ཝེ་ཀ་ཕྱིན་ཕྱིན། སོ་སོའི་དེ་ལེན་མ་ཐུབ་པ་ན།

If you put too much effort to surround your opponent pieces and failed to join your stones,

ཨཱ་ནི་ཡང་མི་ཉིན་མོ་གཅིག་འདིའི་བར་ལ་འདི་འདྲ་བཟོ་ལྟ་ཞིག་ཡོད་ན།

for example, if it is like this,

མིས་འདའ་དཀར་པོ་ཞིག་བརྒྱབ་སོང་ན། འདའི་བརྒྱབ་སོང་ན།

and your opponent place a white stone here,

ཁྱེད་རང་འདི་དང་དེ་མཐུད་མ་ཐུབ་པ་རེད་པཱ།

then you are not able to connect these two pieces. Right?

འོ་རེད་རེད་རེད།

Correct.

ཨཱ་ནི་དེ་གཉིས་གཉིས་ཀྱི་དཔུང་པ་བཅད་ཚར་སོང་ན། བྱས་ཙང་འདི།

Those two pieces are then unable to join forces.

མི་ཝེཡེ་ཐུབ་པ་དགོས་རེད། སོ་སོར་ལེན་ཡང་ཐུབ་པ་དགོས་རེད།

So one must be able to surround and capture the opponent's pieces.

ཏག་ཏག

Precisely.

དེ་མིན་ན་ས་ཆ་ཌན་(Ch.站)ཐུབ་ཀྱི་མ་རེད།

Otherwise, one cannot capture space.

ལགས་སོ།

Okay.

ཨམ་་་ གང་ཟེར་དགོས་ཀྱི་རེད།

Um... What is that?

རྒྱ་མིས་ རུའུ་ཧོའོ་ཡི་པུའུ། ཨམ་གང་ཟེར། ཁྲེ་ཛུའུ་ཡི་པུའུ། ཚུན་པུའུ་ནན་ཞིང་ (Ch.迟走一步，寸步难行)ཟེར།

The Chinese say that if you missed a chance, it is hard to put the next step.

ཚུན་པུའུ་ནན་ཞིང་།

Hard to put the next step.

ཚུན་པུའུ་ནན་ཞིང་།

Hard to put the next step.

ཤན་ (Ch.先) གང་ཟེར།

First, what is that?

ཤན་ཞིང་ཡི་་་

First...

ཤན་ཞིང་ཡི་པུའུ། ཧེཡི་ཁོའོ་ཐན་ཁུང་། (Ch.先行一步, 海阔天空)

Make the first move, and there is a whole world waiting for you.

འོ་ཨེ་འདྲས་ཤིག་བཤད་སྲོལ་ཡོད་རེད།

That is one of the sayings.

ཡོད་ནའི་མེད་ནའི། ལྟ་སྔས་ལ་གོམ་པ་གང་ཟེར་། སྔས་ལ་དཔེར་ན་ངས་རྒྱག་པ་ཡིན་ན།

Whether there is one or not, for example, if I place a stone first,

ཏག་ཏག་རེད།

Exactly.

དངོས་གནས་འདའི་རྒྱག་ཆོག་གི་རེད་པ་ལྟ། ལྟ་ཨ་ལས་ག་པར་རྒྱག་ས་ཡོད་རེད་པཱ།/as I am allowed to do so, I can place it anywhere.

ལྟ་འདིའི་ནང་ལ་ཨུ་ཚུགས་བྱེད་ཀྱིན་བསྡད་པ་ལས། གཅིག་སྔོན་ལ་ལག་པ་སྔོན་ལ་ངས་བརྐྱངས་ཐུབ་ན་ང་ཁེ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད་རེད།

Instead of insisting on that portion of the board, if I take the first step here, then I will gain much.

ཧེཡི་ཁོའོ་ཐན་ཁུང་།

There is a whole world of opportunities.

ལྟ་འདི་འདི་འདྲ་གཅིག་ནང་ལ་སླེབས་ཚར་དུས་ལྟ་ག་པར་ཕྱིན་ནའི།

Once you are trapped inside here,

ཡོད་མ་རེད།

Then you got nothing.

འོ། ངས་འདའི་བརྒྱབ་སོང་ན། ཁ་གཏད་ཀྱིས་འདའི་བརྒྱབ། ཨཱ་ནི་འདི་ནས་ཚུར་ཚུན་པུའུ་ནན་ཞིང་།

Right. Now if I put a piece here, my opponent will put one there. So it is tough to move forward from here.

གང་མཚམས་ཡར་མར་འགྲོ་ས་ཡོད་མ་རེད།

Then after some moves, there is no way to move up or down.

ཏག་ཏག

Exactly.

བསྐོར་ཚར་པ་རེད་པ།

Because you are surrounded.

རེད་རེད།

Right.

འོ་ཨེ་འདྲས་ར་ཅིག། རྒྱ་མིས་ཨེ་འདྲས་ར་ཅིག་བཤད་ཀྱི་རེད།

That is what the Chinese players say.

ཏག་ཏག འོ་འདི་བཤད་ཀྱིས།

Exactly, they say that.

མཐའ་ཟས་མར་ཁུ་མཐའ་ནས་བཟས་བྱས་པ་རེད་ལྟ།

Another quote said, "Tazé markhu tané zé."

མཐའ་ཟས་མར་ཁུ།

Tazé markhu?

འོ། མཐའ་ནས་བཟས་བྱས།

Yes, tané zé.

ལགས་སོ།

Okay.

མཐའ་འདི་གས་ཏོག་ཙམ་ཆགས་བདེ་པོ་ཡོད་རེད།

That is because it is easier to form on the sides.

ལགས་སོ། མཐའ་ཟས་མར་ཁུ་མཐའ་ནས་བཟས།

Okay. Tazé markhu tané zé.

ཞིམ་པོ་བྱུང་ན་དཀྱིལ་ནས་བཟས་ཟེར།

The second half said, "Zhimpo jungna kyilné zé."

ཞིམ་པོ་བྱུང་ན་དཀྱིལ་ནས་བཟས།

Zhimpo jungna kyilné zé.

དཀྱིལ་ནས་བཟས།

Means attack from the center.

ཨཱ་ལས། མཐའ་ནས་བཟའ་ཡག་དེ་་་འགྲིག་དགོས་ཀྱི་རེད།

I see. those on the sides easier.

འོ་རེད། གང་ཟེར་ན་མཐའ་དེར་ཆགས་བདེ་གི་རེད་ཞེ་དྲགས་ཀྱི།

Yes, that is because it is easier to form on the sides.

ལགས་སོ།

Okay.

བྱས་ཙང་སྔས་ལ་མཐའ་འདི་བཟས། མཐའ་འདི་ནས་ཨཱ་ནི་སོ་སོའི་རྡི་ཌི་(Ch.地址)མ་སོང་ནའི་ཡག་པོ་ཆགས་སོང་ན།

So first take the corner. Once you can establish a stronghold,

ཨཱ་ནི་དཀྱིལ་ལ་མར་འཛུལ།

then you move toward the center.

ཨཱ་ནི་དཀྱིལ་གྱི་ས་ཟ་བར་ཕྱིན།

And start capturing the territory from there.

ཨ་ལས། ལགས་སོ།

I see, okay.

ལགས་སོ།

Okay.

མཐའ་ཟས་མར་ཁུ་མཐའ་ནས་བཟས། ཞིམ་པོ་བྱུང་ན་དཀྱིལ་ནས་བཟས།

Take the corners first. And then attack the center.

དཀྱིལ་ནས་བཟས་ཟེར།

Yes, attack from the center.

དཀོན་མཆོག་ཞེ་པོ་རེད།

That is a good one.

ལྟ་ད་ལྟ་ཨཱ་ལའི་དྲན་ཡག་འདི་འདྲས་ར་ཅིག་ལས་མི་འདུག

For the time being, that is all I can remember now.

ཨཱ་ནི་རྗེས་མ་ང་རས་དྲན་པ་ར་བྱུང་ན་བྲིས་ནས་བཞག་གོ

Later if I remember anything new, I will note them down.

ལགས་འོང་།

Sure.

ཨཱ་ནི་རྗེས་མ་མཚམས་མཚམས་འདི་གནང་ཆོག་གི་རེད།

Se we can discuss later.

ལགས་འོང་ལགས་འོང་།

Yes, of course.

གཞན་ད་ལྟ་ཞུ་ཡག་སེ་མི་འདུག

Otherwise, I have nothing more to add.

ལཱ་སོ།

Okay.

ལྟ་མདེའུ་དེ་མི་རེར་རེར་མདེའུ་༤༩རེད། རེད་པཱ།

Is it correct that each player gets 49 stones?

༤༤རེད།

It is 44.

༤༤རེད་པས།

44?

༤༤དང་ཨཱ་ནི་སྤྱི་པ་འདའི་ཡཱ་མདེའུ་གཅིག

It is 44, and the last one is shared.

སྤྱི་པ་ཡཱ་མདེའུ་གཅིག

One common stone.

འོ། མདེའུ་གཅིག

Yes, one stone.

ལགས་སོ།

Okay.

མི་རེ་རེར་མདེའུ་༤༤

Each player gets 44 stones.

སྤྱི་པ་ཡཱ་མདེའུ་གཅིག

One is shared?

ལགས་འོང་།

Yes.

མདེའུ་གཅིག

One stone.