ཨ་ལས་དགེ་འདུན་ལགས་འདི། ག་རེ་ཟ། ཨང་བང་སོའི་ལོ་རྒྱུས་རབ་ཙམ་གསུང་རོགས་གནང་། བང་སོ་འདི་ཐོག་མ་ཐོག་མར་གང་འདྲས་བྱུང་པ་རེད། བོད་ཀྱི་བང་སོ་འདི་ག་དུས་འགོ་བཙུགས་པ་ཡིན་མིན། གང་འདྲས་བྱུང་པ་རེད། བང་སོའི་ལོ་རྒྱུས་དེ་ཅིག་གསུང་རོགས་གནང་།

a las dge 'dun lags 'di/_ga re za/_ang bang so'i lo rgyus rab tsam gsung rogs gnang /_bang so 'di thog ma thog mar gang 'dras byung pa red/_bod kyi bang so 'di ga dus 'go btsugs pa yin min/_gang 'dras byung pa red/_bang so'i lo rgyus de cig gsung rogs gnang /

Well, Mr. Gedun, could you please give a brief history of the tombs by explaining how the tombs first came into being, when the Tibetan tombs were first started, etc? Anyhow, could you explain the history of the tombs?

ད་བོད་ཀྱི་བང་སོའི་ལོ་རྒྱུས་ཁྱོན་ཡོངས་ནས་བཤད་པ་ཡིན་ན། བོད་ཀྱི་ད་གཙོ་བོ་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ལ། ལྷག་པར་དུ་པུར་རྒྱལ་སྐབས་ལ། སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་གཉིས་པ་ནས་ཨ་ནི་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་དགུ་པའི་ཀྲག་གི་ད་པུར་རྒྱལ་དུས་སྐབས་དེའི་ནང་ལ་ཆ་བཞག་ན། ཐོག་མར་གྱི་རྒྱལ་པོ་བདུན་དེ་ཨ་ནི་ཨོང་། རྒྱལ་པོ་ཁྲི་བདུན་དེ་ཡིན་ན། ཁོང་རྣམ་ཚོའི་བང་སོ་མི་ཡུལ་ལ་མེད་ཟེ་ད། གནམ་ལ་ཕེབས་པ་ཡིན་ཟེར། དེའི་གཞུག་གི་ཨ་ནི་རྒྱལ་པོ་རྣམ་ཚོའི་བང་སོ་འདི་ཨ་ནི་ས་ཆ་ཆ་བཞག་ན། ས་ཆ་སྤང་། རིའི་སྒང་ལ་ཡོད་པ་དང་། ཨོ་མིན་ན་ཆུའི་འགྲམ་ལ་ཡོད་པ། སྤང་གི་འགྲམ་ལ་ཡོད་པ། ས་ཆ་དེའི་རོབ་བསྡུས་ཙམ་ངོ་སྤྲོད་ཞུས་པ་མ་གཏོགས། དངོས་སུ་ཨ་ནི་ས་ཆ་གང་འདྲས་ཅིག་ཡིན་མིན། ས་ཆའི་མིང་དེ་རྒྱུན་ནས་བཤད་ཡོའོ་མ་རེད།

da bod kyi bang so'i lo rgyus khyon yongs nas bshad pa yin na/_bod kyi da gtso bo btsan po'i dus skabs la/_lhag par du pur rgyal skabs la/_spyi lo'i sngon gyi dus rabs gnyis pa nas a ni spyi lo'i dus rabs dgu pa'i krag gi da pur rgyal dus skabs de'i nang la cha bzhag na/_thog mar gyi rgyal po bdun de a ni ong /_rgyal po khri bdun de yin na/_khong rnam tsho'i bang so mi yul la med ze da/_gnam la phebs pa yin zer/_de'i gzhug gi a ni rgyal po rnam tsho'i bang so 'di a ni sa cha cha bzhag na/_sa cha spang /_ri'i sgang la yod pa dang /_o min na chu'i 'gram la yod pa/_spang gi 'gram la yod pa/_sa cha de'i rob bsdus tsam ngo sprod zhus pa ma gtogs/_dngos su a ni sa cha gang 'dras cig yin min/_sa cha'i ming de rgyun nas bshad yo'o ma red/

According to the overall history of the Tibetan tombs, during the time of the early Tibetan kings, particularly during the Purgyal period from 2nd century BCE upto 9th century CE, it is said that the tombs of the first seven kings, the seven Tris are not in the human world. They all went up in the sky. As for the sites of the tombs of the later kings, [the texts] only give a brief account of the places such as [the tombs] are in the mountain, or [the tombs] are on the bank of a river, and [the tombs] are near a pasture. But [they] don't explicitly mention the type of locations and the names of the places at all.

ཨ་ནི་བང་སོ་དར་ཡས་དུས་སྐབས་དེ་ལ་ཆ་བཞག་ན། སྐབས་དེ་དུས་ནས་ད་དར་ཚར་པ་རེད། འདུག་ཟེར། བང་སོ་འདུག་ཟེར་མི། བང་སོར་སྦས་ཡས་དེ། ལུགས་སྲོལ་དེ་ཡིན་ན། ད་ལྟ་དེའི་འཕྱོངས་རྒྱས་དེའི་ཁུལ་དེའི་ཨ་ནི་དངོས་སུ་ད་རྒྱལ་པོ་སྲོང་། རྒྱལ་པོ་ཨོའོ། ད་བོད་ཀྱི་ད་བཙན་པོ་སྐུ་ཐོག་ཉི་ཤུ་རྩ་དགུ་ནས། ཨ་ནི་གླང་དར་མ་བར་དུ་གི་ད་རྒྱལ་རྒྱུད་ཨ་ནི་གང་ལྟར་བཅུ་གྲངས་ཅིག་གི་ད་བང་སོ་དེ་ཨ་ནི་འཕྱོངས་རྒྱས་དེའི་རྒྱུད་ལ་ཡོད་ཟེ། དེའི་ནང་ལ་ཆ་བཞག་ན། འཕྱོངས་རྒྱས་དེ་ནི་སྔོན་མ་རང་ནས་ད། པུར་རྒྱལ་སྐབས་ཀྱི་ད་ཆབ་སྲིད་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ལྟེ་གནས་ཀྱི་ས་ཆ་ཅིག་བྱས། ལྷག་པར་དུ་དེའི་རྒྱུད་ལ་ཨ་ནི། ས་ཆ་དེའི་རྒྱུད་ལ་དངོས་གནས་ཐོག་མར་ཆ་བཞག་ན། ཡར་ཀླུང་གི་ད་ཁོངས་གཏོགས་ཅིག་རེད།

a ni bang so dar yas dus skabs de la cha bzhag na/_skabs de dus nas da dar tshar pa red/_'dug zer/_bang so 'dug zer mi/_bang sor sbas yas de/_lugs srol de yin na/_da lta de'i 'phyongs rgyas de'i khul de'i a ni dngos su da rgyal po srong /_rgyal po o'o/_da bod kyi da btsan po sku thog nyi shu rtsa dgu nas/_a ni glang dar ma bar du gi da rgyal rgyud a ni gang ltar bcu grangs cig gi da bang so de a ni 'phyongs rgyas de'i rgyud la yod ze/_de'i nang la cha bzhag na/_'phyongs rgyas de ni sngon ma rang nas da/_pur rgyal skabs kyi da chab srid dang dpal 'byor gyi lte gnas kyi sa cha cig byas/_lhag par du de'i rgyud la a ni/_sa cha de'i rgyud la dngos gnas thog mar cha bzhag na/_yar klung gi da khongs gtogs cig red/

So, the tradition of burying tombs in this way had already become widespread by then. The tombs of ten royal lines from the 29th Tibetan King upto the King Langdarma are in the area of Chongye. In this place...Right from the beginning, Chongye was a central location for politics and economics during the time of Purgyal. Particularly in this area... This area was originally a part of Yarlung.

ཡར་ཀླུང་ཟེར་འདི་ད་ང་ཚོའི་བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་རྣམ་པ་ཚོ། རྒྱལ་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ཕན་ཆད་གི་ད་བཙན་པོ་རྣམ་པ་ཚོ་ཚང་མ་དེའི་རྒྱུད་ལ་ད་བཞུགས་བྱས་བྱས། འདི་ཡིན་ཙང་། ཁོང་རྣམ་ཚོའི་བང་སོ་དེ་ཨ་ནི་དེའི་འཕྱོངས་རྒྱས་དེར་སྦས་བྱས་འདུག་ཟེར་ཡོད། ད་ལོ་རྒྱུས་དེ་དེའི་གཙོ་བོ་ནི་ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་དང་། འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་གཏམ་ཚོགས། དེ་མིན་གྱི་ད་དེབ་ཐེར་མང་པོ་ཅིག་ནང་ལ་ད་ལོ་རྒྱུས་དེ་འདྲས་འཁོད་ཡོའོ་རེད། གཙོ་བོ་བང་སོ་ལོ་རྒྱུས་ད་མདོར་བསྡུས་ཙམ་ཞིག་ཞུས་ན་དེ་འདྲས་ཅིག་རེད། ཨ་ནི་ཞིབ་ཅིག་གཟིགས་དགོས་བྱུང་ན། དངོས་སུ་ད་ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་འགའ་སྟོན་དང་། ཨ་ནི་འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་གཏམ་ཚོགས་ནང་ལ་གཟིགས་གནང་ན་ཡག་པོ་ཡོའོ་རེད།

yar klung zer 'di da nga tsho'i bod kyi btsan po rnam pa tsho/_rgyal po srong btsan sgam po phan chad gi da btsan po rnam pa tsho tshang ma de'i rgyud la da bzhugs byas byas/_'di yin tsang /_khong rnam tsho'i bang so de a ni de'i 'phyongs rgyas der sbas byas 'dug zer yod/_da lo rgyus de de'i gtso bo ni chos 'byung mkhas pa'i dga' ston dang /_'jigs med gling pa'i gtam tshogs/_de min gyi da deb ther mang po cig nang la da lo rgyus de 'dras 'khod yo'o red/_gtso bo bang so lo rgyus da mdor bsdus tsam zhig zhus na de 'dras cig red/_a ni zhib cig gzigs dgos byung na/_dngos su da chos 'byung mkhas pa'i 'ga' ston dang /_a ni 'jigs med gling pa'i gtam tshogs nang la gzigs gnang na yag po yo'o red/

Yarlung was the place where all our early Tibetan kings starting from the King Songtsen Gampo onwards lived. That is why their tombs have been buried here in Chongye. The descriptions of [their tombs] are mentioned primarily in the Chojung Khaspai Gaton and Jigmey Lingpai Tamtsog. It is [also] mentioned in other history books. This is a brief account of the the history of the tombs. If you wanted to read it in detail, it would be good to read the Chojung Khaipai Gaton and Jigmey Lingpai Tamtsog.

ཨ་ནི་བོད། བོད་སིལ་བུར་ཐོར་པ་རེད་པཱ། བོད་སིལ་བུར་ཐོར་པའི་སྐབས་ལ་ཨ་ནི་བང་སོ་འདི་གཏོར་བརླག་འགའ་རོའོ་༼ཆེན་༽ཕྱིན་ཡོའོ་རེད་པཱ། དེ་དུས་མང་ཆེ་བ་འདི། ད་ག་གི་འདྲ་ཅིག་འདི་བྱས་པ་ཡིན་ན། གཏོར་བརླག།

a ni bod/_bod sil bur thor pa red pA/_bod sil bur thor pa'i skabs la a ni bang so 'di gtor brlag 'ga' ro'o (chen )phyin yo'o red pA/_de dus mang che ba 'di/_da ga gi 'dra cig 'di byas pa yin na/_gtor brlag/

And Tibet became fragmented, right? There was quite a lot of damage done to these tombs during the time of fragmentation, rigth? Which ones did you think suffered the most damage?

ད་འདི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ལ་འཁོད་པ་ཆ་བཞག་ན། རྒྱལ་པོ་གླང་དར་མས་གཞུག་ལ་ཨ་ནི་ད་རྒྱལ་པོ་གླང་དར་མས་ཆོས་སྣུབས་པའི་གཞུག་ལ་ད་ཨ་ནི་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེས་རྒྱལ་པོ་གླང་དར་མ་བསད། ད་བསད་པ་ཡིན་ཟེ། དེ་སོང་ཙང་། དེའི་གཞུག་དེའི་ཨ་ནི་ད་བོད་ཀྱི་ད་རྒྱལ་རྒྱུད་དེ་འདུག་ཟེར་བྱས་བྱས་ད་ཐོར་བྱས་བྱས། རྒྱལ་གཞིས་ད་རྒྱལ་རབས་དེ་ཐོར་ནས། ཐོར་པའི་གཞུག་ག་ལ་ད་ཡན་ལག་ད་མ་སོང་ནའི་འོད་སྲུང་དང་ཨ་ནི་ཁོ་རང་གི་ད་རྒྱལ་པོ་གླང་དར་མའི་སྲས་འོད་སྲུང་དང་ཡུམ་བརྟན་གཉིས་ཡན་ལག་ཁག་གཉིས་སུ་གྱེས་བྱས་བྱས། འདུག་ཟེར་བྱས་ནས་བོད་སིལ་བུར་ཐོར། བོད་སིལ་བུར་ཐོར་པའི་གཞུག་གུ་ཆ་བཞག་ན། ཨ་ནི་འབངས་གྱེན་ལངས་བྱས་བྱས། འབངས་ཀྱི་ད་གྱེན་ལངས་ཤུགས་ཆེན་པོ་བྱུང་བྱས། དེ་དུས་ཆ་བཞག་ན་ཨ་ནི་བང་སོ་མང་པོ་ཅིག་འཕྲོ་བརླག་ཕྱིན་པ་རེད་ཟེར་གྱིས།

da 'di lo rgyus thog la 'khod pa cha bzhag na/_rgyal po glang dar mas gzhug la a ni da rgyal po glang dar mas chos snubs pa'i gzhug la da a ni lha lung dpal gyi rdo rjes rgyal po glang dar ma bas.d/_da bas.d pa yin ze/_de song tsang /_de'i gzhug de'i a ni da bod kyi da rgyal rgyud de 'dug zer byas byas da thor byas byas/_rgyal gzhis da rgyal rabs de thor nas/_thor pa'i gzhug ga la da yan lag da ma song na'i 'od srung dang a ni kho rang gi da rgyal po glang dar ma'i sras 'od srung dang yum brtan gnyis yan lag khag gnyis su gyes byas byas/_'dug zer byas nas bod sil bur thor/_bod sil bur thor pa'i gzhug gu cha bzhag na/_a ni 'bangs gyen langs byas byas/_'bangs kyi da gyen langs shugs chen po byung byas/_de dus cha bzhag na a ni bang so mang po cig 'phro brlag phyin pa red zer gyis/

According to historical accounts, the King Langdarma was assassinated by Lhalung Pelgyi Dorje after he destroyed the Buddha Dharma. So, this is how the royal line got dispersed after [his assassination]. After the dispersion of the royal lineage, hmm, Ozung, the King Lang Darma's son and The Queen Mother Yumten separated into two parts, so to speak. So, this is how Tibet became fragmented. There was a revolt after the fragmentation of Tibet. So, due to this big revolt, many of the tombs suffered damage during this time.

ཨ་ནི་འདི་ང་ཚོའི་ད་ལྟ་ལོ་རྒྱུས་དེའི་ནང་ལ་གཞིར་བཞག་པ་ཡིན་ན། གཙོ་ཆེ་ཤོས་ཅིག་ད་རྒྱལ་པོ་གླང་དར་མའི་བང་སོ་དེ་རྩིག་འཕྲོས་ལས་པ་རེད་ཟེར་ད། སྔོན་མ་ཐོག་མའི་འཆར་གཞི་བྱས་ན། ཆེན་པོ་རྩིག་ཡས་ཀྱི་འཆར་གཞི་ཡོད་པ་བྱས། ཡིན་ནའི་ལས་ཨ་ནི་རྒྱལ་པོ་ད་ཞེ་དྲག་བཞུགས་རྒྱུ་མ་བྱུང་བྱས། ཨ་ནི་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེས་བཀྲོངས་པ་སོང་ཙང་། ཕེ་གའི་ཅིག་བང་སོ་ཆུང་ཆུང་ཕེ་གི། ཕ་ན་ཆུང་ཆུང་ཨོའོ་ཕེ་གི་བཞངས་པ་ཡིན་ཟེར། བྱས་ཙང་བང་སོ་ཕེ་གི་ཨོང་འབངས་གྱེན་ལངས་ཀྱིས་འཕྲོ་བརླག་མང་པོ་བཏང་པའི། ད་དུང་ཨ་ནི་བང་སོ་དེའི་རྒྱུད་ལ་རྒྱལ་པོ་མང་པོ་ཅིག་གི་བང་སོ་ད་འཕྲོ་བརླག་བཏང་པའི་སྐོར་བཤད་ཀྱི་ཡོའོ་རེད།

a ni 'di nga tsho'i da lta lo rgyus de'i nang la gzhir bzhag pa yin na/_gtso che shos cig da rgyal po glang dar ma'i bang so de rtsig 'phros las pa red zer da/_sngon ma thog ma'i 'char gzhi byas na/_chen po rtsig yas kyi 'char gzhi yod pa byas/_yin na'i las a ni rgyal po da zhe drag bzhugs rgyu ma byung byas/_a ni lha lung dpal gyi rdo rjes bkrongs pa song tsang /_phe ga'i cig bang so chung chung phe gi/_pha na chung chung o'o phe gi bzhangs pa yin zer/_byas tsang bang so phe gi ong 'bangs gyen langs kyis 'phro brlag mang po btang pa'i/_da dung a ni bang so de'i rgyud la rgyal po mang po cig gi bang so da 'phro brlag btang pa'i skor bshad kyi yo'o red/

According to [some] historical accounts, one important thing [to know is that] the King Langdarma's tomb was left unfinished. Initially they had the plan to build a big one. But the King did not live that long, as he was assassinated by Lhalung Pelgyi Dorje. See that small tomb over there. [They] built that small one over there [for the King]. So, it is mentioned that the rebels destroyed that tomb over there and the tombs of many other kings in this area.

ལོའོ་སོ། འབངས་གྱེན་ལངས་སྐབས་ལ།

lo'o so/_'bangs gyen langs skabs la/

I see, during the revolt.

ཨོང་། འབངས་གྱེན་ལངས་སྐབས་ལ། ཨོང་འདི་ཨ་ནི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ནང་ལ་ད་འཁོད་པའི་གསལ་ཤོས། ཁ་གསལ་ཤོས་ཅིག་གི་ད་གནས་ཚུལ་ཅིག་རེད། ཨ་ནི་འཕྱོངས་རྒྱས་རྒྱུད་ཙམ་ལ་མ་གཏོགས་བང་སོ་ཙམ་མིན་པའི་ད་དུང་ཡིན་ན་ང་ཚོའི་ད་བོད་ལ་ཆ་བཞག་ན། ད་ལྟ་ཀོང་པོའི་རྒྱུད་ལ། སྣང་རྫོང་གི་མེ་གའི་རླེབ་རི་ཟེར་འདི། བང་སོ་ད་ཚོགས་བྱས་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཞེ་དྲག་ཡོའོ་རེད། དེ་ཡིན་ན་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བང་སོ་རེད་ཟེར་གྱི། ཡིན་ན་ལའི་དེའི་ནང་ལ་ད་ད་ལྟ་ཨ་ནི་རིག་དངོས་ད། གནའ་རབས་ཀྱི་ད་སྔོག་འདོན་གྱི་ལས་ཀ་བྱས་པའི་གཞུག་ལ་ག་གའི་ཅིག་དོན་ཡོའོ་མ་རེད་ད། བང་སོ་མར་གའི་ད་ཚོད་ལྟ་བལྟས་པ་རེད། མར་བསྔོགས་པ་རེད་ཏད་ཙེ། ཡིན་ན་ལའི་བང་སོ་འདི་ཚོའི་རྒྱུད་ལ་ད་ལྟ་ད་འདི་ཨ་ནི་ད་རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་རིག་དངོས་གཙོ་གནས་ཀྱི་ད་སྡེ་ཚན་གཅིག་བྱས། ཨ་ནི་དེའི་རྒྱུད་ལ་ཆ་བཞག་ན། ད་ལྟ་ཕན་ཆད་སྲུང་སྐྱོབ་བྱས་པ་མ་གཏོགས། དངོས་སུ་ད་ཚན་རིག་ཐོག་ནས་ས་འོག་ལ་མར་མིག་བལྟས་ནས་སྔོག་འདོན་དེ་འདྲས་ཀྱི་ད་ལས་ཀ་བྱས་ཡོའོ་མ་རེད། དེ་ཡིན་ན་གཙོ་བོ་རྒྱལ་ཁབ་ནས་ཆོག་མཆན་སྒུག་དགོས་གི་ཡོའོ་རེད། རེད་པ་ལགས།

ong /_'bangs gyen langs skabs la/_ong 'di a ni lo rgyus deb ther nang la da 'khod pa'i gsal shos/_kha gsal shos cig gi da gnas tshul cig red/_a ni 'phyongs rgyas rgyud tsam la ma gtogs bang so tsam min pa'i da dung yin na nga tsho'i da bod la cha bzhag na/_da lta kong po'i rgyud la/_snang rdzong gi me ga'i rleb ri zer 'di/_bang so da tshogs byas rgya chen po zhe drag yo'o red/_de yin na btsan po'i skabs kyi bang so red zer gyi/_yin na la'i de'i nang la da da lta a ni rig dngos da/_gna' rabs kyi da sngog 'don gyi las ka byas pa'i gzhug la ga ga'i cig don yo'o ma red da/_bang so mar ga'i da tshod lta bltas pa red/_mar bsngogs pa red tad tse/_yin na la'i bang so 'di tsho'i rgyud la da lta da 'di a ni da rgyal khab rim pa'i rig dngos gtso gnas kyi da sde tshan gcig byas/_a ni de'i rgyud la cha bzhag na/_da lta phan chad srung skyob byas pa ma gtogs/_dngos su da tshan rig thog nas sa 'og la mar mig bltas nas sngog 'don de 'dras kyi da las ka byas yo'o ma red/_de yin na gtso bo rgyal khab nas chog mchan sgug dgos gi yo'o red/_red pa lags/

Yes, during the time of the revolt. And this historical event is one of the clearest descriptions mentioned in history books. Not only are there tombs in Chongye area, there is a lot more in Kongpo, Tibet. There are numbers of tombs in Lebri, in the district of Nangzong in Kongpo. It is said that they are all from the time of the early Tibetan kings. But, no material objects were dug out when [they] carried out the archaelogical work. Some experiment was done on those tombs down there. [They] dug out a little bit [for the experiment]. But this area is a part of the Culture and Artifacts department right now. It has been preserved perfectly so far. [They] have not carried out any scientific experiment by digging out, and so forth. You have to get a permission from the government in order to do that, right?

ཨ་ནི་ཆེད་ལས་པ་ངེས་ཅན་ཅིག་གིས་ད་ནུས་ཤུགས་བཏོན་ནས། ཨ་ནི་ལོ་མང་པོའི་རིང་གི་ད་ལས་ཀ་དེ་བྱེད་མ་ཐུབ་ན་བསྒྲུབ་ཐུབ་ཡས་ཡོའོ་མ་རེད། རེད་པ་ལགས།

a ni ched las pa nges can cig gis da nus shugs bton nas/_a ni lo mang po'i ring gi da las ka de byed ma thub na bsgrub thub yas yo'o ma red/_red pa lags/

There is no way that we will accomplish it if some specialists do not put their effort and work for many years, right?

རེད། འདི། ཨེ་ཕག་མོ་གྲུ་པའི་སྐབས་ལ་བང་སོ་དེར་སྐྱོན་ཆག་དང་དེ་འདྲས་ག་བྱུང་ཨཱ་ཡོད། སྐབས་དེ་དུས་སྔོག་འདོན་བཟོ་ལ་དེ་འདྲས་ཀྱི། སྐབས་དེ་དུས་གེའི་ཟེ་བྱུང་ཨཱ་ཡོད། འཕྱོངས་རྒྱས་ངོས་སུ་ཡོད་པའི་བང་སོ་འདི་གས་ལ།

red/_'di/_e phag mo gru pa'i skabs la bang so der skyon chag dang de 'dras ga byung A yod/_skabs de dus sngog 'don bzo la de 'dras kyi/_skabs de dus ge'i ze byung A yod/_'phyongs rgyas ngos su yod pa'i bang so 'di gas la/

Right. Do you think that [some of the] tombs suffered some damage during the time of Phagmo Drupa? Do you think that some of the tombs around Chongye area [suffered damage] because of may be some digging out, etc. during that period?

ད་དེའི་རྒྱུད་ལ་ཆ་བཞག་ན། སྐབས་དེ་དུས་ད་ཕག་མོ་གྲུ་པའི་དུས་སྐབས་ནང་ལ་ཆ་བཞག་ན། བོད་ཁྲི་འཁོར་བཅུ་གསུམ། ཐོག་མ་ཨ་ནི་ས་སྐྱའི། གཡའ་ཕག་དུས་ཟིང་ཨོང་། ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་བྱས། དེའི་སྐབས་ལ་ཆ་བཞག་ན། ང་ཚོ་ལྷོ་ཁའི་རྒྱུད་ལ་ད། ཁྲི་སྐོར་མང་པོ་ཅིག་ཨ་ནི་ལྷག་པར་དུ་ཨ་ནི་ཕག་མོ་གྲུ་པ། ད་གཡའ་བཟང་། ད་དུང་འདིའི་ཐང་པོ་ཆེ། དེ་ཚོ་ཨ་ནི་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་གྱི་ཁོངས་གཏོགས་རེད། ཁྲི་སྐོར་དེ་འདྲས་རེད། སྐབས་དེ་དུས་ཨ་ནི་གཡའ་ཕག་འཁྲུག་པ་དང་དེ་འདྲས་ཀྱི། ཨ་ནི་ལྷག་པར་དུ་ཨ་ནི་ཨོང་། འགྲོ་མགོན་ཕག་མོ་གྲུ་པའི་དུས་ལ་ད་ད་སི་ཏུ་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་ད་ཨ་ནི་ཡང་བོད་གཅིག་གྱུར་བཟོས་པའི་སྐབས་ལ་ཆ་བཞག་ན། ཨ་ནི་དམག་དེ་འདྲས་མང་པོ་བརྒྱབ་བྱས་བྱས། ཡིན་ན་ལའི་བང་སོ་བཏོར་པའི་ལོ་རྒྱུས་དེ་འདྲས་ཡང་གསལ་པོ་ཡོའོ་མ་རེད། དེ་འདྲས་འཁོད་ཡོའོ་མ་རེད།

da de'i rgyud la cha bzhag na/_skabs de dus da phag mo gru pa'i dus skabs nang la cha bzhag na/_bod khri 'khor bcu gsum/_thog ma a ni sa skya'i/_g.ya' phag dus zing ong /_khri skor bcu gsum byas/_de'i skabs la cha bzhag na/_nga tsho lho kha'i rgyud la da/_khri skor mang po cig a ni lhag par du a ni phag mo gru pa/_da g.ya' bzang /_da dung 'di'i thang po che/_de tsho a ni bod khri skor bcu gsum gyi khongs gtogs red/_khri skor de 'dras red/_skabs de dus a ni g.ya' phag 'khrug pa dang de 'dras kyi/_a ni lhag par du a ni ong /_'gro mgon phag mo gru pa'i dus la da da si tu byang chub rgyal mtshan gyis da a ni yang bod gcig gyur bzos pa'i skabs la cha bzhag na/_a ni dmag de 'dras mang po brgyab byas byas/_yin na la'i bang so btor pa'i lo rgyus de 'dras yang gsal po yo'o ma red/_de 'dras 'khod yo'o ma red/

During the time of Phagmo Drupa in this area...Initially there were 13 throneholders under the Sakya rule. There was a conflict between Yazang and Phagmodrupa during that period. Many of the throneholders such as Phadmo Drupa, Yazang, and Thangpoche were one of those thirteen throneholders from the Lhoka region during that time. And there was a conflict between Yazang and Phagmodrupa. Particularly, when Situ Jangchub Gyaltsen unified the whole Tibet during the time of Phagmo Drupa there was a lot of fight. But, there is no clear historical record indicating any destruction of the tombs. No such destruction is mentioned.

གཙོ་བོ་འདྲ་དེ་གཡའ་ཕག་འཁྲུག་པའི་ལོ་རྒྱུས་བཤད་པ་མ་གཏོགས། ད་འདི་རང་བང་སོའི་སྐོར་གྱི་དེ་འདྲས་གནས་ཚུལ་གའི་མི་འདུག། 

gtso bo 'dra de g.ya' phag 'khrug pa'i lo rgyus bshad pa ma gtogs/_da 'di rang bang so'i skor gyi de 'dras gnas tshul ga'i mi 'dug/_

There is a historical record of the conflict between Yazang and Phagmodrupa. Other than that there is no historical account of the destruction of the tombs.

ལོའོ་སོ། འདི། དེའི་སྐབས་ལ་འདི་ཨེའེ། ཉེ་འཁོར་དེ་བར་དགོན་པ་བཞངས་པ་དང་། དེ་འདྲས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེ་ཡའི་གའི་གསལ་ཡས་ཟེ་ཡོའོ་མ་རེད་པཱ།

lo'o so/_'di/_de'i skabs la 'di e'e/_nye 'khor de bar dgon pa bzhangs pa dang /_de 'dras kyi lo rgyus de ya'i ga'i gsal yas ze yo'o ma red pA/

Thanks. So, it is not clear historically whether there was any construction of the monasteries going on in this surrounding area, right?

ད་དགོན་པ་བཞངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡང་གསལ་པོ་ཡོའོ་རེད། དཔེར་ན་ང་ཚོའི་རྩེ་ཐང་དགོན་པ་མར་གི། ལྔ་མཆོད་སྦུག་གི་དེང་སང་རྩེ་ཐང་དགོན་པ་དེ་ཨ་ནི་། ད་དུང་ཐོག་ཨ་ནི་གདན་ས་མཐིལ་ཟེར་འདི། ཟང་རི་རྫོང་ལ་ཡོད་པའི་གདན་ས་མཐིལ་། སྐབས་དེ་དུས་ད་བཀའ་རྒྱུད་པ་ཨ་ནི་དར་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་། བཀའ་རྒྱུད་པ་ཆོས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་ལྔའི་ནང་ནས་ཆ་བཞག་ན། བཞིའི་ནང་ནས་ཆ་བཞག་ན། བཀའ་རྒྱུད་པ་དེ་ནི་ང་ཚོ་ལྷོ་ཁའི་རྒྱུད་ལ་ཆ་བཞག་ན་ཧ་ཅང་གི་དར་ཆེན་པོ་བྱས། ལྷག་པར་དུ་ཨ་ནི་ཕག་མོ་གྲུ་པ་དེ། ཨ་ནི་གཙོ་བོ་ད་ཆེ་བཞི་ཆུང་བརྒྱད། ཆུང་བརྒྱད་ཀྱི་ཁོངས་གཏོགས་ད་མ་དགོན་དེ་འདྲས་འདྲ་ཅིག་རེད།

da dgon pa bzhangs pa'i lo rgyus yang gsal po yo'o red/_dper na nga tsho'i rtse thang dgon pa mar gi/_lnga mchod sbug gi deng sang rtse thang dgon pa de a ni /_da dung thog a ni gdan sa mthil zer 'di/_zang ri rdzong la yod pa'i gdan sa mthil /_skabs de dus da bka' rgyud pa a ni dar rgyas chen po byung /_bka' rgyud pa chos kyi grub mtha' lnga'i nang nas cha bzhag na/_bzhi'i nang nas cha bzhag na/_bka' rgyud pa de ni nga tsho lho kha'i rgyud la cha bzhag na ha cang gi dar chen po byas/_lhag par du a ni phag mo gru pa de/_a ni gtso bo da che bzhi chung brgyad/_chung brgyad kyi khongs gtogs da ma dgon de 'dras 'dra cig red/

Well, there is a clear historical record of the construction of monasteries. For instance, Tsethang monastery, the one in Ngachog, and Dhensathil in the district of Zangri [were built during that time.] The Kagyu sect was very widespread during that period. Among the five or four Tibetan sects the Kagyu sect became extremely widespread in our Lhokha region. Phagmo Drupa was particularly... Within the Four Major and Eight Minor Kagyu sects [these monasteries] are a part of the Eight Minor Kagyu sects.

ལོའོ་ལོའོ། ལོའོ་ལོའོ། འདི་སྐབས་ལ་དེ་ནི་གཞུག་གུ་དེ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྐབས་ལ་རེད་པཱ། བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་སྐབས་ལ། ཨ་དེ་དུས་སྔོག་འདོན་དང་དེ་འདྲས་གའི་བྱུང་ཡོའོ་མ་རེད་པཱ།

lo'o lo'o/_lo'o lo'o/_'di skabs la de ni gzhug gu de dga' ldan pho brang skabs la red pA/_bod sa gnas srid gzhung skabs la/_a de dus sngog 'don dang de 'dras ga'i byung yo'o ma red pA/

Thanks. What about during the time of the Gaden Phodrang (the name of the Tibetan government)? Was there any digging up, etc. going on under the rule of the Tibetan government?

ཨོང་། ད་དེ་དུས་ཀྱི་ད་ལོ་རྒྱུས་ནང་ལ་ད། ཨོང་དེ་འདྲས་སྔོན་འདོན་ད་ཞེ་དག་བྱུང་ཡོའོ་མ་རེད། ལྷག་པར་དུ་བང་སོ་འདིའི་རྒྱུད་ལ་ད་སྲུང་སྐྱོབ་ཡག་པོ་ཞེ་དྲག་ཐོབ་པའི། ཨ་གཅིག་ནས་ཨ་ནི་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་བང་སོ་དེའི་སྒང་དེའི་སྔོན་མ་གི་བང་སོ་ཀྲུང་མཁན་༼སྲུང་མཁན༽གྱི་མི་ཨེ་འདྲས་བསྡད་ས་གཅིག། གཞུག་ལ་ད་ཕར་ལྷ་ཁང་འདུག་ཟེར་བསྒྱུར་བྱས་བྱས། དེའི་སྒང་ལ་བཞུགས་ས་ཡོད་པ་བྱས། ལྷག་པར་དུ་ཨ་ནི་དངོས་སུ་བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་གི་ཆ་བཞག་ན། དེའི་སྒང་ལ་གཙོ་གནས་ལྷག་པར་དུ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་བང་སོ་དེ་ལ་ཡིན་ན། ལྕགས་རི་ཕྱི་ནང་གསུམ་བསྐོར་བྱས། འདིའི་སྒང་དེ་མི་བཞུགས་མཁན་ཡོད་པ། ཨ་ནི་དེ་མིན་བང་སོ་གཞན་དག་ལ་དོ་དམ་བྱེད་མཁན་དེ་འདྲས་ཅིག་ཡོད་པ་བྱས། ཨ་ནི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ནང་ལ་ཆ་བཞག་ན། དེབ་ཐེར་ནང་ལ་བཤད་སྲོལ་ཡིན་ནའི་འདྲ། བཤད་སྲོལ་ཡིན་ནའི་ནང་ལ། བང་སོ་ལ་ད་གནོད་སྐྱོན་བྱུང་པའི་གའི་སྐོར་ཡོའོ་མ་རེད།

ong /_da de dus kyi da lo rgyus nang la da/_ong de 'dras sngon 'don da zhe dag byung yo'o ma red/_lhag par du bang so 'di'i rgyud la da srung skyob yag po zhe drag thob pa'i/_a gcig nas a ni srong btsan sgam po'i bang so de'i sgang de'i sngon ma gi bang so krung mkhan (srung mkhan)gyi mi e 'dras bsdad sa gcig/_gzhug la da phar lha khang 'dug zer bsgyur byas byas/_de'i sgang la bzhugs sa yod pa byas/_lhag par du a ni dngos su bod sa gnas srid gzhung gi cha bzhag na/_de'i sgang la gtso gnas lhag par du srong btsan sgam po'i bang so de la yin na/_lcags ri phyi nang gsum bskor byas/_'di'i sgang de mi bzhugs mkhan yod pa/_a ni de min bang so gzhan dag la do dam byed mkhan de 'dras cig yod pa byas/_a ni lo rgyus deb ther nang la cha bzhag na/_deb ther nang la bshad srol yin na'i 'dra/_bshad srol yin na'i nang la/_bang so la da gnod skyon byung pa'i ga'i skor yo'o ma red/

Well, there was no story of such digging up, etc during that period. [It is mentioned that] the tombs in these areas received special protection. There used to be a watchtower for the tomb-guard over the King Songtsen Gampo's tomb before. And it was later turned into a temple. Yes, there was a watchtower over [Songtsen Gampo's] tomb. Particularly during the time of the Tibetan government there were three rounds of fences put around the King Songtsen Gampo's tomb in particular. There was a tomb-guard [watching over the tomb during this time.] And there were caretakers of the other tombs also [during that period.] So, there is no mention of any damage to these tombs either in the history books or any documents.

སྤྱིར་བཏང་བྱས་ན་ད་འདི། གཞུག་ལ་ཕྱིས་བྱུང་ལ། ཨེ་བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་སྐབས་ལ་ཆ་བཞག་ན། ཕལ་ཆེར་དེ་ཙམ། ད་སྔོག་འདོན་དང་དེ་འདྲས་བྱུང་། བྱས་མེད་པ་འདྲ།

spyir btang byas na da 'di/_gzhug la phyis byung la/_e bod sa gnas srid gzhung skabs la cha bzhag na/_phal cher de tsam/_da sngog 'don dang de 'dras byung /_byas med pa 'dra/

Generally speaking, it seems like there was not that much excavation going on during the time of the Tibetan government.

ལོའོ་ལོའོ་ལོའོ། ཨ་ནི་དེ་ནས་ད་ལྟའི་ངོས་ནས་བྱས་ན། འཆར་གཞི་འདྲ་པོ་ཅིག་གང་འདྲས་གང་འདྲས་ཡོད་ན།

lo'o lo'o lo'o/_a ni de nas da lta'i ngos nas byas na/_'char gzhi 'dra po cig gang 'dras gang 'dras yod na/

Okay. What are some of the plans now?

ད་ལྟ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ད་ཁྱོན་ཡོངས་ནས། གཙོ་བོ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་ཡས་དེ་ཚོ་ཨང་དང་པོ་བྱས། སྲུང་སྐྱོབ་དེ་གང་འདྲས་བྱེད་དགོས་ཟེར་ན། སྔ་མ་ད་བང་སོ་དེའི་གཡས་གཡོན་ལ་ཆ་བཞག་ན། ལྕགས་རི་ཡོད་པ་ཡིན་ནའི་འདྲ། མཐའ་ལྕགས་རི་བསྐོར་ནས། ཨ་ནི་གཡས་གཡོན་ཞིང་ཁ་དེ་འདྲས་ཡིན་ན་ཟེར་ནའི་ལའི། ཁོ་རའི་བང་སོའི་གཡས་གཡོན་ཁོ་རེ་རྒྱ་ཁྱོན་ངེས་གཏན་ཅིག་བཞག་ནས། ཆུ་དང་དེ་འདྲས་ཅིག་གི་ཆུ་རིས་མི་འགྲོ་ཡས་དང་། ཆུ་ད་ཅི་དག་མ་འཛུལ་པ། ཨ་ནི་དེ་འདྲས་ཅིག་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་ཡས་ཀྱི་ཆེད་དུ་བྱ་ཐབས་སྣ་ཚོགས་སྤེལ་གྱི་ཡོའོ་རེད།

da lta rgyal khab kyi da khyon yongs nas/_gtso bo srung skyob byed yas de tsho ang dang po byas/_srung skyob de gang 'dras byed dgos zer na/_snga ma da bang so de'i g.yas g.yon la cha bzhag na/_lcags ri yod pa yin na'i 'dra/_mtha' lcags ri bskor nas/_a ni g.yas g.yon zhing kha de 'dras yin na zer na'i la'i/_kho ra'i bang so'i g.yas g.yon kho re rgya khyon nges gtan cig bzhag nas/_chu dang de 'dras cig gi chu ris mi 'gro yas dang /_chu da ci dag ma 'dzul pa/_a ni de 'dras cig srung skyob byed yas kyi ched du bya thabs sna tshogs spel gyi yo'o red/

The first and the foremost [plan] of the government is to protect the tombs. Previously there were fences surrounding the tombs. [Now the government] is taking all these initiatives such as leaving a certain distance between the tombs and agricultural fields so that water does not seep into the [tombs], etc.

ད་གཙོ་ཆེ་ཤོས་རྒྱལ་ཁབ་རང་ནས་འགྲོ་སོང་ངེས་གཏན་ཞིག་གཏང་ནས་ད་ཁྱོན་ཡོངས་ནས་ད་ད་ལྟ་ཨ་ནི་གཙོ་ཆེ་ཤོས་སྲུང་སྐྱོབ་ཐབས་ཤེས་སྣ་ཚོགས་གཏིང་ཡས་ཀྱི་ད། ཆུ། ཆི་འདི་སྔོན་འགོག་བྱེད་ཀྱི་ཡོའོ་རེད་ད། གཙོ་ཆེ་ཤོས་ཆུ་འདི་སྐོར། གནས་ཚུལ་དར་རྒྱས་གཏོང་ཐོབ་ཡས། ཐབས་ཤེས་ཞེ་དྲག་གཏང་གི་ཡོའོ་རེད། གཙོ་ཆེ་ཤོས་འདི་རེད། ཡིན་ན་ལའི་སྔོག་འདོན་བྱེད་ཡས་དང་དེ་འདྲས་ཀྱི་འཆར་གཞི་དེ་འདྲས་ད་ལྟ་ཡག་པོ་ཡོའོ་མ་རེད།

da gtso che shos rgyal khab rang nas 'gro song nges gtan zhig gtang nas da khyon yongs nas da da lta a ni gtso che shos srung skyob thabs shes sna tshogs gting yas kyi da/_chu/_chi 'di sngon 'gog byed kyi yo'o red da/_gtso che shos chu 'di skor/_gnas tshul dar rgyas gtong thob yas/_thabs shes zhe drag gtang gi yo'o red/_gtso che shos 'di red/_yin na la'i sngog 'don byed yas dang de 'dras kyi 'char gzhi de 'dras da lta yag po yo'o ma red/

The government is spending a certain amount of money to pay particular attention to the protection [of the tombs], particularly for the prevention of water. [The government] is taking all these initiatives to make progress on the water [problem]. This is the most important. But, there is no such plan to do any excavation, etc. right now.

འདི་ག་རེ་ཟགས། ཞིབ་འཇུག་བྱེད་ཡས་དང་དེ་འདྲས་ཀྱི་འཆར་གཞུ་ཟེ་གའི་ཡོའོ་མ་རེད་པཱ་ལགས།

'di ga re zags/_zhib 'jug byed yas dang de 'dras kyi 'char gzhu ze ga'i yo'o ma red pA lags/

Well, there is no plan to carry out any research, etc. right?

ཡོའོ་མ་རེད་ལགས། ད་གཙོ་ཆེ་ཤོས་དེ་སྔོག་འདོན་གཅིག་པུའི་ཐོག་ནས། ད་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་ཡས་ཟེར་ནའི། ང་ཚོས་ད་ལྟ་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་རང་ལ་བལྟས་ན། ཞིབ་འཇུག་བྱེད་ཡས་མ་གཏོགས། དངོས་སུ་ས་འོག་ལ་གང་འདྲས་ཡོད་མེད་བལྟས་དེ་འདྲས་བྱས་ཡོའོ་མ་རེད། ད་ཨཱ་ལའི་གནས་སྐབས་མཚམས། ཡིན་ནའི་ཕྱིས་བྱུང་ཆ་བཞག་ན། ད་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ད་འཆར་གཞི་ངེས་གཏན་བཟོས་ནས། ཨ་ནི་ཕལ་ཆེར་ཡོང་དོག་ཁ་པོ་རེད་པཱ་ལགས།

yo'o ma red lags/_da gtso che shos de sngog 'don gcig pu'i thog nas/_da zhib 'jug byed yas zer na'i/_nga tshos da lta lo rgyus deb ther rang la bltas na/_zhib 'jug byed yas ma gtogs/_dngos su sa 'og la gang 'dras yod med bltas de 'dras byas yo'o ma red/_da A la'i gnas skabs mtshams/_yin na'i phyis byung cha bzhag na/_da rgyal khab kyi da 'char gzhi nges gtan bzos nas/_a ni phal cher yong dog kha po red pA lags/

No, [there is no such plan.] Well, doing excavation is not the only way to do research. We have done our research only by reading some historical documents, we have not done any excavation to see what lays underneath the ground. However, in future this could happen if the government would make a certain plan. What do you think?

ལགས་རེད། ལགས་རེད། ལོ་རྒྱུས་སྒང་ལ་བང་སོ་དེ་གས་གང་ག་ལོག་ལ་སྔོག་འདོན་སྤྱིར་བཏང་བྱས་མྱོང་ཨཱ་ཡོད། ཡོད་ཀྱི་མ་རེད་པཱ་ལགས། འབངས་གྱེན་ལོག་སྐབས་ལ་ཏད་ཙེ་རྒུད་ཆག།

lags red/_lags red/_lo rgyus sgang la bang so de gas gang ga log la sngog 'don spyir btang byas myong A yod/_yod kyi ma red pA lags/_'bangs gyen log skabs la tad tse rgud chag/

I agee. I wonder whether these tombs have ever been excavated throughout the history. Probably not, right? They might have suffered some damage during the revolt.

འབངས་གྱེན་ལོག་སྐབས་ལ་རྒུད་ཆག་བྱུང་པ་བྱས། ཡང་དེའི་གཞུག་ལ་ཡང་གང་ལྟར་བོད་སིལ་བུའི་དུས་སྐབས་ནང་ལ་ཆ་བཞག་ན། དུས་ཚོད་ད་ཕན་ཆད་ལ། བང་སོ་བཙུགས་ནས། བང་སོ་འདི་བརྒྱབ་པའི་དུས་སྐབས་ལ་ཆ་བཞག་ན། སྤྱིར་བཏང་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་བཞི་པ་ཙམ་ནས་དྲུག་པ། ཨེ་འདི་གང་ཟགས། ཨེའེ་ལྔ་པ་དྲུག་པ་ཙམ་ནས། དུས་རབས་དགུ་པ་དེ་བར་དུ་ཨ་ནི་འདི་ནང་ནས་ཨ་ནི་ད་ཕན་ཆད་ཆ་བཞག་ན་ལོ་གཅིག་སྟོང་ལྷག་ཙམ་ཅིག་ལོ་རྒྱུས་ཡོའོ་རེད་པཱ་ལགས། གཅིག་སྟོང་གསུམ་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་ཅིག། དེའི་ནང་ཁུལ་ལ་ཆ་བཞག་ན། ད་གཙོ་ཆེ་ཤོས་གཅིག་འབངས་གྱེན་ལོག་གཅིག་གསལ་པོ་འཁོད་ཡོའོ་རེད། དེ་ནས་ཨ་ནི་ད་དུང་བོད་ཀྱི་ཆ་བཞག་ན་ད་དཔེར་ན་ས་སྐྱའི་དུས་སྐབས་ཡིན་ནའི་འདྲ། ཕག་མོ་གྲུ་པའི་དུས་སྐབས་ཡིན་ནའི་འདྲ། དེ་དུས་སྐབས་ལ་ཆ་བཞག་ན། སྔོག་འདོན་བྱས་པའི་ལོ་རྒྱུས་བཤད་སྲོལ་ད་དེའི་ནང་ལ་གསལ་པོ་འཁོད་ཡོའོ་མ་རེད་དེ། ཡིན་ནའི་ལའི་ཨ་ནི་སྐྱོན་ཆགས་དེ་མང་པོ་ཞེ་དྲག་བྱུང་ཞག།

'bangs gyen log skabs la rgud chag byung pa byas/_yang de'i gzhug la yang gang ltar bod sil bu'i dus skabs nang la cha bzhag na/_dus tshod da phan chad la/_bang so btsugs nas/_bang so 'di brgyab pa'i dus skabs la cha bzhag na/_spyir btang spyi lo'i dus rabs bzhi pa tsam nas drug pa/_e 'di gang zags/_e'e lnga pa drug pa tsam nas/_dus rabs dgu pa de bar du a ni 'di nang nas a ni da phan chad cha bzhag na lo gcig stong lhag tsam cig lo rgyus yo'o red pA lags/_gcig stong gsum brgya lhag tsam cig/_de'i nang khul la cha bzhag na/_da gtso che shos gcig 'bangs gyen log gcig gsal po 'khod yo'o red/_de nas a ni da dung bod kyi cha bzhag na da dper na sa skya'i dus skabs yin na'i 'dra/_phag mo gru pa'i dus skabs yin na'i 'dra/_de dus skabs la cha bzhag na/_sngog 'don byas pa'i lo rgyus bshad srol da de'i nang la gsal po 'khod yo'o ma red de/_yin na'i la'i a ni skyon chags de mang po zhe drag byung zhag/

They suffered some damage during the revolt. And later during the Fragmentation Period of Tibet...until now... As for the period when these tombs were made, they were made in the time period between 4th and 6th century...no, [they were made] between 4th or 5th centuries and 9th century. So, there is a history of more than 1000 years, right. [There is a history of] over 1300 years. The commoners' revolt is particularly mentioned in the [history of] this period. Even though there is no clear mention of excavation being carried out either during the time of Sakya rule or during the time of Phagmo Drupa in Tibet, [the tombs] suffered some great damage.

བང་སོ་མཐོ་ཤོས་ཡ་གའི་མཚམས་ཡ་གའི་ཨ་ནི་དཀྱིལ་དེར་སྔོག་འདོན་དོང་ཀོང་སྟོང་༼གཏིང་༽རིང་པོ་བྲུས་བྱས་བསྔོག་བཞག།

bang so mtho shos ya ga'i mtshams ya ga'i a ni dkyil der sngog 'don dong kong stong (gting )ring po brus byas bsngog bzhag/

See that highest tomb over there. [Some people] gouged a big hole in the centre.

ལོའོ་སོ། དེ་ག་དུས་ཡིན་མིན་ཧ་གོ་ཡོའོ་མ་རེད་པཱ།

lo'o so/_de ga dus yin min ha go yo'o ma red pA/

I see. But, we don't know when it happened, right?

འདི་དུས་ཚོད་ལོ་ག་དུས་ཡིན་མིན་ཧ་གོ་ཡས་ཡོའོ་མ་རེད།

'di dus tshod lo ga dus yin min ha go yas yo'o ma red/

There is no way to know when it happened.

ལོའོ་ལོའོ། ཨ་ནི་ད་གིན་རྡོ་ཡི་སེང་གེ་གཉིས་ཡོའོ་རེད་གསུངས་ཡས་དེ་ཕ་གིའི་སྒང་ལ་རེད། རེད་པཱ་ལགས།

lo'o lo'o/_a ni da gin rdo yi seng ge gnyis yo'o red gsungs yas de pha gi'i sgang la red/_red pA lags/

Thanks. The two snow lions that you mentioned earlier are over there, right?

ཨོའོ་ད་རྒྱལ་པོ་ལྗང་ཚ་ལྷ་དབོན་གྱི་བང་སོའི་སྒང་དེ། ཁོང་རང་གི་ཡབ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་ལྡན་གྱི་བང་སོའི། ད་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་ལྡན་གྱི་ད་བང་སོའི་གཡས་དང་གཡོན་དེ་ད་སེང་གེ། རྡོའི་སེང་གེ་ཕོ་མོ་རེ་རེ་ཡོའོ་རེད། ཕོ་གཅིག་དང་མོ་གཅིག་ཡོའོ་རེད།

o'o da rgyal po ljang tsha lha dbon gyi bang so'i sgang de/_khong rang gi yab khri lde gtsug ldan gyi bang so'i/_da rgyal po khri lde gtsug ldan gyi da bang so'i g.yas dang g.yon de da seng ge/_rdo'i seng ge pho mo re re yo'o red/_pho gcig dang mo gcig yo'o red/

Above the King Gyangtsa Lhawon's tomb is his father Khrideh Tsugden's tomb. And there is a sculpture of a male snow lion and a sculpture of a female snow lion on the King Trideh Tsugden's left and right sides. There is one male snow lion and one female snow lion.

ཕོ་གཅིག་དང་མོ་གཅིག། ལོའོ་ལོའོ། ཨ་ནི་བང་སོ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཡས་དེ་ལ་སྤྱིར་བཏང་བྱས་ན། གཅིག་འགྱུར་འདྲ་ཅིག་རེད། རེད་པཱ་ལགས།

pho gcig dang mo gcig/_lo'o lo'o/_a ni bang so ngos 'dzin byed yas de la spyir btang byas na/_gcig 'gyur 'dra cig red/_red pA lags/

One male snow lion and one female snow lion. Thanks. In terms of the identification of the tombs it is all the same, right?

ཨོང་། ད་ང་ཚོས་ད་ལྟ་ངོས་འཛིན་ཞུ་ཡས་འདི་གཙོ་ཆེ་ཤོས་ད་ཨོང་འཇིགས་མེད་གླིང་པའི་གཏམ་ཚོགས་དེ་གཙོ་བོ་ངོས་འཛིན་བྱས། ཨ་ནི་དེའི་སྒང་དེའི་ད་དུང་ད་ཆོས་བྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་ནང་ལ་ངོ་སྤྲོད་གནང་པ་གཞིར་བཞག་བྱས་བྱས་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོའོ་རེད། སྤྱིར་བཏང་བྱས་ན་ད་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཡས་དེ་འདུག་ཟེར་དེབ་ཐེར་དེ་ཚོ་དང་ཕར་ཚུར་ཚད་བསྡུར་བྱེད་དུས་འདྲ་པོ་འདྲ་པོ་འདྲ་བསྡད་ཀྱི་ལགས། ཡིན་ན་ལའི་ཆུང་ཙག། བང་སོ་ཆུང་ཙག་ཁག་ཅིག་ཨ་ནི་ད་ལྟ་སུ་གི་བང་སོ་ཡིན་མིན་རྒྱུན་ནས་ངོ་ཤེས་ཀྱི་མི་འདུག། ད་འདི་དཀའ་ལས་ཁག་པོ་རེད་ཞག།

ong /_da nga tshos da lta ngos 'dzin zhu yas 'di gtso che shos da ong 'jigs med gling pa'i gtam tshogs de gtso bo ngos 'dzin byas/_a ni de'i sgang de'i da dung da chos byung mkhas pa'i dga' ston nang la ngo sprod gnang pa gzhir bzhag byas byas ngos 'dzin byed kyi yo'o red/_spyir btang byas na da ngos 'dzin byed yas de 'dug zer deb ther de tsho dang phar tshur tshad bsdur byed dus 'dra po 'dra po 'dra bsdad kyi lags/_yin na la'i chung tsag/_bang so chung tsag khag cig a ni da lta su gi bang so yin min rgyun nas ngo shes kyi mi 'dug/_da 'di dka' las khag po red zhag/

Well, our identification [of the tombs] is based primarily on Jigmey Lingpai Tamtshog. In addition to that we [also] base our identification on the explanations given in Choejung Khaipai Gaton. Generally speaking, when we compare these different books with one another they all seem to agree [on the identification.] However, as for some of the small tombs, we do not know whose tombs they are. These are very difficult [to identify.]

ཨ་ནི་ལྷ་ཁང་འདི་འདི་སྲོང་བཙན་བང་སོ་མིན་པའི་གཞན་དག་སྒང་འདི་བར་ལྷ་ཁང་ཡོའོ། ཡོའོ་མ་རེད་པཱ།

a ni lha khang 'di 'di srong btsan bang so min pa'i gzhan dag sgang 'di bar lha khang yo'o/_yo'o ma red pA/

So, there is no temple over any other tombs beside Songtsen Gampo's tomb, right?

ཡོའོ་མ་རེད། ད་འདི་བང་སོ་གཞན་དག་སྒང་ལ། ལོ་རྒྱུས་སྒང་ལ་ཡིན་ན། བང་སོ་དེ་ཚོའི་སྒང་ལ་ལྷ་ཁང་ཡོད་པ་དེ་འདྲས་གཅིག་ཡའི་འཁོད་ཡོའོ་མ་རེད། ཡིན་ནའི་ལའི་ཕ་གའི་ད་མི་ཚང་གཅིག་ཡོའོ་རེད་ད། བཤད་པ། ཤར་པ་ཟེར་ཅིག་མི་ཚང་གཅིག་ཡོའོ་རེད། སྔན་མ་ཁྲལ་པའི་ཁྱིམ་ཚང་གཅིག་རེད་ཟེར་གྱིས། མི་ཚང་ཨོའོ་ཕ་གི་བང་སོའི་སྒང་ལ་ཡོའོ་རེད། ཨོའོ་དེ་འདྲས་གཅིག་རེད། ཨོང་།

yo'o ma red/_da 'di bang so gzhan dag sgang la/_lo rgyus sgang la yin na/_bang so de tsho'i sgang la lha khang yod pa de 'dras gcig ya'i 'khod yo'o ma red/_yin na'i la'i pha ga'i da mi tshang gcig yo'o red da/_bshad pa/_shar pa zer cig mi tshang gcig yo'o red/_sngan ma khral pa'i khyim tshang gcig red zer gyis/_mi tshang o'o pha gi bang so'i sgang la yo'o red/_o'o de 'dras gcig red/_ong /

Right. It is not mentioned at all in history books that there is a temple over other tombs. However, there is a family right over there. The name of the family is Sharpa. It is said that they used be a taxpayer family in the past. So, that family is over a tomb. That is one case.

བང་སོ་དེ་ག་གིའི་བང་སོ་ཡིན་མིན་ཧ་གོ་ཡས་ཡོའོ་མ་རེད་པཱ།

bang so de ga gi'i bang so yin min ha go yas yo'o ma red pA/

So, we don't know whose tomb it is, right?

ད་འདི་ཧ་གོ་ཡས་མི་འདུག། མུ་རུབ་བཙན་པོའི་བང་སོ་རེད་ཟེར་གིས། ཡང་མུ་ཏིག་བཙན་པོའི་བང་སོ་ཡའི་ཡིན་ཟེར་གིས། ད་འདི་གསལ་པོ་ཞེ་དྲག་མིན་འདུག།

da 'di ha go yas mi 'dug/_mu rub btsan po'i bang so red zer gis/_yang mu tig btsan po'i bang so ya'i yin zer gis/_da 'di gsal po zhe drag min 'dug/

Yes, we don't know. Some say that it is king Murub Tsenpo's tomb. And some say that it is king Mutig Tsenpo's tomb. It is not that clear.

ལོའོ་ལོའོ། ཨ་ནི་ཁྱེད་རྣམ་ཚོའི་འདི་འཕྱོངས་རྒྱས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ལ་ཀྲོང་བཙན་གསུང་གི་འདུག་ག། ཀྲོང་བཙན་གསུང་ཡས་དེ་སྤྱིར་བཏང་། བང་སོ་བང་སོ་ཟེར་གྱི་མ་རེད་པཱ། ཀྲོང་བཙན་གསུང་གི་རེད། རེད་པཱ་ལགས།

lo'o lo'o/_a ni khyed rnam tsho'i 'di 'phyongs rgyas kyi yul skad la krong btsan gsung gi 'dug ga/_krong btsan gsung yas de spyir btang /_bang so bang so zer gyi ma red pA/_krong btsan gsung gi red/_red pA lags/

Thanks. You guys use the term 'trong tsen' [for tomb] in your Phyongye dialect. [Any reasons] for using this term 'trong tsen'? You guys don't say 'bang so' [for tomb], right? You say 'trong tsen,' right?

ཨོང་། ད་འདི་གཙོ་བོ་ལྷ་ཁང་དེར་ཟེར་གྱི་ཡོའོ་རེད། ཀྲོང་བཙན་ལྷ་ཁང་ཟེར་གྱི་ཡོའོ་རེད། ད་ཀྲོང་བཙན་དང་སྲོང་བཙན་ཟེར་ང་ཚོའི་བོད་ཡིག་གི་འབྲི་ཚུལ་ཅིག་རེད་མ་གཏོགས། ང་ཚོས་ཀྲོ་མ་ཟེར་ཡག་འདི་དང་སྲོ་མ་ཟེར་ཡག་འདི་གཅིག་པ་རེད་པཱ། ཨ་ནི་ད་ག་ནང་བཞིན་ཀྲན་མ་དང་སྲན་མ་ཟེར་ཡག་འདི་གཅིག་པ་རེད། སྟོན་ཏོག་ཀྲན་མ་དང་སྲན་མ། ཨོང་། ང་ཚོས་དེར་ཀྲོང་བཙན་ཟེར་ཡས་དེ་ད་ག་ནང་བཞིན་རེད། སྲོང་བཙན་ཟེར་ནའི་འགྲིག་གི་ཡོའོ་རེད་ལ། ཀྲོང་བཙན་ཟེར་ནའི་འགྲིག་གི་ཡོའོ་རེད། གཅིག་པ་རེད། ད་སྲོང་བཙན་ད། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་ད་ཕོ་བྲང་དེ་བང་སོ་ཡེ་གའི་སྒང་གི་ད་སྲོང་བཙན་ལྷ་ཁང་ཟེར་གྱི་ཡོའོ་རེད།

ong /_da 'di gtso bo lha khang der zer gyi yo'o red/_krong btsan lha khang zer gyi yo'o red/_da krong btsan dang srong btsan zer nga tsho'i bod yig gi 'bri tshul cig red ma gtogs/_nga tshos kro ma zer yag 'di dang sro ma zer yag 'di gcig pa red pA/_a ni da ga nang bzhin kran ma dang sran ma zer yag 'di gcig pa red/_ston tog kran ma dang sran ma/_ong /_nga tshos der krong btsan zer yas de da ga nang bzhin red/_srong btsan zer na'i 'grig gi yo'o red la/_krong btsan zer na'i 'grig gi yo'o red/_gcig pa red/_da srong btsan da/_srong btsan sgam po'i da pho brang de bang so ye ga'i sgang gi da srong btsan lha khang zer gyi yo'o red/

Well, it refers primarily to the temple, the Trongtsen temple. The words 'trong tsen' and 'song tsen' are just a matter of difference in writing variation. Except for that [there is no difference.] As you know, the words 'tro ma' and 'so ma' are the same. Similarly, the words 'tren ma' and 'sen ma' are the same. I am referring to the bean 'tren ma' or 'sen ma.' It is the same reason why we call this temple 'Trongtsen.' You can call it either 'Trongtsen' or 'Songtsen.' It is the same. The one on top of Songtsen Gampo's tomb is Songtsen temple.

ཨ་ལས། ཀྲོང་བཙན་ཟེར་ཡག་འདི་ལྷ་ཁང་གཅིག་པོར་མ་གཏོགས་གཞན་དག་ལ་གོ་གི་ཡོའོ་མ་རེད་པཱ་ལགས།

a las/_krong btsan zer yag 'di lha khang gcig por ma gtogs gzhan dag la go gi yo'o ma red pA lags/

I see. So, 'trong tsen' refers only to the temple, not others, right?

གཞན་དག་ལ་གོ་གི་ཡོའོ་མ་རེད།

gzhan dag la go gi yo'o ma red/

It does not refer to anything else.

གཞན་དག་ལ་བང་སོ་རང་ཟེར་གྱི་རེད། རེད་པཱ་ལགས།

gzhan dag la bang so rang zer gyi red/_red pA lags/

You use the word 'bang so' for others, right.

བང་སོ་ཟེར་གྱི་རེད། ཨོང་།

bang so zer gyi red/_ong /

Yes, we use the term 'bang so' for [tombs.]

ཨཱ་ལས། ལོའོ་ལོའོ།

A las/_lo'o lo'o/

I see. Thank you.