23 Apr 2014
8 min 13 sec
Video Overview
Creators:
Kristine Hildebrandt
A Gyalsumdo man describes the many different clans, communities and as well as their culture and traditions of his village.
- Nepal
- SABŋagi miŋ saŋdo lama reमेरो नाम साङ्दो लामा हो।My name is Sangdo Lama.
- SABŋa lo ʈuktʃu rəkʃuŋम त्रिसठ्ठी वर्ष भएँ।I am sixty three years old.
- SABgjalʃumdoग्याल्सुम्दोAs for Gyalsumdo,
- SABma ŋoto gjalʃumdo ŋeketiसाँच्चीकै ग्याल्सुम्दो भन्ने चाहिँGyalsumdo in reality means,
- SABghjalamla ghjalamki duibə dilə ghjal reमूलबाटो मूलबाटोको छोटकरीमा घ्याल हो।Gyalsumdo is the abbreviated form of the main road 'Ghyal'.
- SABʃumdo ŋeketi ghelam dhuiʃələ ʃumdoमूल बाटोको केन्द्रलाई सुम्दो (ग्याल्सुम्दो) भन्छन्।The center of the main road is called Gyalsumdo.
- SABtʃedi dhanda tʃeme tʃhap thaŋtʃeगरेर अहिले चामे, बगरछाप, (र) थोंचे (छन्)।Having been so, there are three villages, viz. Chame, Bagarchhap, and
- SABdhi taŋpu ŋela də oraŋपहिले पहिले (परापूर्व) काल देखि हाम्रोFrom long time ago, we
- SABɲi boepa di bhodzhapa di bhøzhjakpa lapjõहामी ग्याल्सुम्दोबासीहरू भोटे यी ग्याल्सुम्दोबासीन्दालाई भोझ्याक्पाfor we Gyalsumdo, (people) call the inhabitants of Gyalsumdo
- SABʃa ʃiŋka tholaखेतिकिसानमाथि (अतिरिक्त)In addition to farming,
- SABɲuŋŋju dhene tʃhoŋ ghjap ghokəeथोरै थोरै (जग्गा) अनि व्यापार गर्नु पर्ने।since we had little land, Gyalsumdos have to make business.
- SABtʃhoŋ ghjap kokəeब्यापार गर्नु पर्ने।They have to do business.
- SABtʃhoŋ ghjapdi mana ɲi ɖhoba ʃoeʃa meब्यापार गर्ने बाहेक हाम्रो पेट पाल्ने विकल्प (उपाय) छैन।There is no other means of earning a livelihood except business.
- SABmebataŋ tʃhoŋki dhʏntalə ghjalamlə dhe ghokəeनभए पछि व्यापारको लागि मूलबाटोमा बस्नु पर्ने।As we did not have land, they have to wait on the main road for
- SABghjalamlə lam dhe ghoparaŋमूलबाटोमा बस्नु पर्ने भएकोलेAs they have to wait on the main road,
- SABdhene dhi basindalə dhi mikolə ghjalsumdoअनि यी बासिन्दा यी मानिसलाई ग्याल्सुम्दो (भन्छन्)।And then these people are called Gyalsumdo.
- SABlaptilə miŋko ɦonʈe tʃedi dʒhuŋ duभनेर नाम चाहिँ यसरी भएको रहेछ।Saying this they have been named so.
- SABdhene gjalsumdo diअनि ग्याल्सुम्दो चाहिँAs for Gyalsumdo in particular,
- SABɦjaŋdi mitoधेरै पुर्खाmany generations,
- SABghe ghule ɬakpu masuŋduआठ नौ पुस्ता भन्दा बढी भएको छैन।they have not been here for eight or nine generations.
- SABmito ke ghusuŋdoआठ नौ पुस्ता गएको रहेछ।Eight or nine generations have gone.
- SABdhila ɲi tʃemelə labnaniयसमा हाम्रो चामेमा भन्ने हो भनेIf we say this in connecton with people in Chame,
- SABtʃemelə thokərचामेमा थोकरThe Thokar clan in Chame,
- SABkhələk tʃikएउटा खलकis one clan.
- SABtʃurpen neke ghjupa tʃikचुर्पेन भन्ने एउटा जातिThere is a clan named Churpen.
- SABtʃapo neke ghjupa tʃikचापो भन्ने एउटा जाति,Another clan is Chapo.
- SABghjupa ʃum kiतीनओटा जातिको (बसोबास)There is a settlement of three ethnic groups.
- SABtʃemelə tʃhja dhi ɬamakoचामेमा स्थायि बसोबास गर्ने बाँकी रहेकाहरूThe remaining people settled permanently in Chame.
- SABɦjaŋ saŋla hoŋdilə thara thuri ʃjamla ɦoŋdila dheʃul duअनि पछि आएर फाट्ट फुट्ट आएर बसेको रहेछन्।They came late and began sitting sparsely.
- SABdhene dhi tʃemela ɦjokəe dhi tʃjurpen dhiअनि यो चामेमा भएको त्यो चुर्पेन (नामको) परिवारThe Churpen family living in Chame,
- SABtoe ŋisjaŋne ɦoŋ duउनिहरू उपल्लो मनाङ्बाट आएछन्।have come from upper Manang.
- SABatsja la ghjapne mustaŋ tʃhone loŋ duआच्या लेक पछाडि मुस्ताङ् तर्फबाट आएको रहेछन्।Eh, they have come from behind the hill from Mustang people say.
- SABɦone tʃjurpjunत्यसपछि चुर्पेन (हरू) गरे।Then they became Churpen.
- SABdhene thokərdi ŋisjaŋne ɦoŋsul duअनि थोकर चाहिँ माथि मनाङ्बाट आएछन्।And Thokar in particular came from upper Manang.
- SABɲi tʃjapo diहामी च्याबो जात (थर) चाहिँAs for we the Chjabo clan,
- SABdhene ɦjolmone ɦjale ɖho sul duअनि हेलम्बुबाट आए जस्तो छ।it seems we came from Helambu.
- SABdhuk tʃhedilə tʃemelə tʃhjaयसै गरेर चामेमा बसोबास गरेछन्।Thus, they have been staying in Chame.
- SABdhi naŋta tʃhapləयसै गरेर छापमाIn the same way in Bagarchhap,
- SABte khuŋ khuŋ ʈhakurअनि खुङ् ठाकुर (भन्ने जाति चाहिँ)then Khung Thakur (caste)
- SABŋeke tʃik tã lamʃjaएक भनेर अनि लाम्स्या (भन्ने)saying one and (another caste named) Lamsja
- SABŋeke ghjupa ɲi du tʃhapləभन्ने दुईटा जाति (जात) रहेछन् बगरछापमा।there are these two castes in Bagarchhap.
- SABlamsa ŋeke ghjupadi nuprine ɦoŋ duलाम्स्या भन्ने जाति लार्के (नुब्री) बाट आएका रहेछन्।Lamsja (people) came from Nubri.
- SABkhun ʈhakur ŋeke ghjupadi nubrineraŋ ɦoŋ duखुन ठाकुर भन्ने जाति पनि लार्के (नुब्री) बाटै आएका रहेछन्।The people from Khun Thakur in particular have come from Nubri in
- SABthi naŋta thaŋdzeləयसै गरी थोंजेमाIn the same way in Thonce
- SABdhewa dhoŋna neke phebe tʃhik taŋ thaba phətsen neke phebe tʃikधेवा धोङ्ना भन्ने एउटा खलक र थाबा फचेन भन्ने एउटा खलकthere are two clans one is named Dhewa Dhonga and another is named
- SABthaba phetsenko mustaŋ tha tʃhone thʏn duथाबा फचेन भन्ने चाहिँ मुस्ताङ् (था, लोवा) पट्टिबाट निस्केछन्।The people called Thaba Phachen have come from Mustang (Tho).
- SABdhewa dhoŋna phebeko bhoene hoŋ sul duधेवा धोङ्ना खलक चाहिँ तिब्बत बाट आए जस्तो छ।It seems Dhewa Dhonga clan have come from Tibet.
- SABdhi naŋta dhə ʃemeयसै गरी अनि अर्कोIn the same way, then
- SABnaŋmi tʃeme tʃema maŋbu duत्यस्तै सानो सानो परिवारहरू धेरै छन्।there are small families like these.
- SABdhija ɦjaŋयिनीहरू अनिThese clans then,
- SABdhaŋpu ŋema ŋeraŋ mito kane ɦoŋdi tʃja bare ŋeke minduपरापूर्व काल पहिले देखि (त्यो परिवार) कहाँ बाट आएर बसेको भन्ने प्रस्टit is not clear from where and how long the people of these clans
- SABʃjamlə ɦoŋdilə dhedhilə ɦoraŋ gjalsumdo naŋla dhəपछि आएर बसेर हाम्रो ग्यल्सुम्दो भित्र अनिHaving come there later, and sat inside our Gyalsumdo communities,
- SABkela ɦina loksolə ɦina dhotaŋ dhetaŋ ghanʈelə ɦina ghjalsumdo ɦjomभाषा भए पनि परम्परा भए पनि बसाई खुवाई भएपनि ग्याल्सुम्दो सँगै मिलेरthey sat with us even if they had their own language and customs
- SABdhuk tʃedi ghjalsumdo dhi tʃhja sul duयसो गरेर अनि ग्यालसुम्दो चाहिँ (ग्याल्सुम्दोको) स्थायी बसोबास भएकोDoing like this, the Gyalsumdo have been the permanent settlers.
- SABdhene ghjalsumdo dhi tʃhja diləअनि ग्यालसुम्दो चाहिँ स्थायि बसोबास गरेरGyalsumdo made permanent settlements there
- SABlo mido ghe ghu ɬakpu maʃuŋ duवर्ष आठ नौ पुर्खा भन्दा बढी गएको रहेनछ।Eight or nine generations have not passed since then.
- SABdhene ŋelə dhijalə maŋ tʃjako dhanta dhantaअनि अघि बढी मात्रा अहिले अहिलेA long time ago it was of more use, nowadays,
- SABraŋ raŋ miŋla dha lalpurdza dʒuŋ ʃajaआ-आफ्नो नाममा जमिन(हरूको) लालपुर्जा पाए।they have land registration certificates themselves.
- SABraŋ raŋ miŋlə thopʃuŋ ŋemaniआ-आफ्नो नाममा पाए, पहिलो त।They have land of their own. First of all,
- SABpompuko guruŋja du ghəlejaमुखिया चाहिँ गुरूङ्हरू घलेहरू रहेछन्।the village leaders were Gurungs and Ghales then.
- SABʃə dhakpu dho dhakpu dhakraŋ khuŋ ja duजग्गाको मालिक ढुङ्गाको मालिक सवै उनीहरू रहेछन्।They (the Gurungs and Ghales) were masters of land and stones.
- SABbhoepa dhi ʃjamlə tʃhjadilə khuŋlaभोटेहरू चाहिँ पछि बसोबास गरेकोले उनीहरूलाईSince the Bhotes settled there later, they
- SABʈhal dzhjaŋdilə raŋraŋ ʃa raʃumतिरो तिरेर आ-आफ्नो जग्गा कब्जा गरेरhad to pay land taxes and got the land.
- SABkhaŋba tʃema tʃema ʃjoसानो सानो घर बनाए।They built small houses.
- SABdhuk tʃhedilə dhene tʃhjadilə ɦja dijalə dhe ʃul duयसो गरेर अनि बसाइँ यो ठाउँमा (क्षेत्रमा) बसी आएको रहेछन्।Doing like this they settled down in this village.
- SABdhe gjalʃumdoयी ग्याल्सुम्दोहरूThese Gyalsumdos
- SABke meʃadilə ghoraŋ ke duभाषा नभएर आफ्नो भाषा छ।without other's language, have their own language.
- SABkhoraŋ tʃhəlu duआफ्नो भेषभुषा छ।They have traditional dress.
- SABkhoraŋ ki tʃhoelu duआफ्नै धर्म छ।They have their own religion.
- SABkhoraŋki rokʃo rile duआफ्नै चलन सवै छ।They have a culture of their own.
- SABkelə tʃhəni tʃhaŋlo ke duभाषामा पनि पूरै अर्थ भएको छ (रहेछ)।Even in their language, they have their own meanings.
- SABdhi dhi dhəयो चाहिँThis in particular,
- SABke dilə ke mədorba lukso matorpaयो भाषा भाषा नहराउने चलन नहराउनेthis language will never die, the custom will never die.
- SABtʃhjəlu mətorba ŋa nam ɦinaधर्म नहराउने, म जहिले पनि,The religion will never die. I always,
- SABŋaki mijalə lab jøमैले मानिसहरूलाई भन्ने गरेको छु।I often say this to people.
- SABʃum tʃhəju tʃhjolu kjoluभेषभुषा, भाषा, धर्म (गरेर) तीन (चिज)The three things, such as traditional dresses, language and religion,
- SABtʃhjolu ŋekedi raŋ dharmaधर्म भन्ने चाहिँ आफ्नो धर्मthe religion is our own.
- SABtʃhjo dhe raŋki tʃhjolu reधर्म आफ्नै धर्म हो।The religion is our own.
- SABkelu dhi raŋ ke reभाषा यो आफ्नो भाषा हो।This is our own language.
- SABtʃhəluni raŋki dhi bhesbhusa reयो आफ्नो पहिरन (आफ्नो) भेषभुषा हो।The dress is our own.
- SABraŋki ghønke ghola ghøneki tʃhəlu reआफूले लगाउने लुगा लगाउने पहिरन हो।The dress which one wears is our own.
- SABdhi ʃum di ɦintʃi mintʃi ɖhotaŋ dhetaŋयसै भएर जसरी भए पनि चलन चल्तीTherefore, in whatsoever manner, the tradition and customs,
- SABgjalʃumdoke phu namsilə bhidza bhiʈukləग्याल्सुम्दोको भविष्यमा छोरा सन्तानthe male offspring in Gyalsumdo's future,
- SABdhene gjalʃumdo dhi ɦjoŋbu ɦjoŋlu taŋअनि ग्याल्सुम्दो यो आएको परम्परा रand the tradition of Gyalsumdo
- SABtʃhjabi tʃhjalu taŋ gjaʃumdo ɦinbi khoŋ dhakpu ʃebələबसेको परम्परा र ग्याल्सुम्दो हो भनेर प्रमाण साथ भन्नलाइin order to claim that this is the practised custom of Gyalsumdo
- SABdhe teneko təअनि यहाँ बाटand then from here,
- SABtakpu ghjapti masja ʃoŋna ʃjam ʃjamlə raŋ raŋlə ŋo meseआफूमा समालेर राखेन भने पछि आफूलाई चिन्दैनन्।if you do not preserve them (the customs) they will not recognize you.
- SABɦjoŋdo khəmu tʃik duहुन सक्ने संभावना छ।It may be like this.
- SABdhe ɦintʃaŋ dhidi ghe tʃimpu ʃiʈa duयसो भएर यो चाहिँ धेरै महत्वपूर्ण छ।Therefore, this is very important
- SABgjalʃumdo basilə ŋeraŋ naŋlaŋ təग्याल्सुम्दो बासीलाई हाम्रै भित्रfor Gyalsumdo to be used within the community,
- SABnamarə lamna misi kituk paŋle toŋleविवाहहरू गर्नु परे पनि मर्दा पर्दा चाड पर्वeither when they are to be married, or in death rituals, or in
- SABtʃi dzhego thuna gjalʃumdolə høयो जे गर्नु परे पनि ग्याल्सुम्दो भित्र छ।it is in Gyalsumdo community.
- SABɲi ghoŋka losar lasar taŋहाम्रो हिउँदमा लोसार लोसार रIn the winter time, Lhosar approaches.
- SABghjalbo losar ŋedi losar tʃa tʃhimpu tʃe jøŋघ्याल्बो लोसार भनेर लोसार ठूलो चाडको रूपमा मान्छन्।They celebrate this Ghyalbo Lhosar as being the greatest festival.
- SABpika dhatʃjaŋ lapdilə dha ghjapkeचैत्र बैशाखमा मनाउने तिर हान्ने,To celebrate the festival in Chaitra-Baisakh they shoot arrows.
- SABdhi tsaɖpərbə diयी चाडपर्वहरूThese festivals
- SABtʃhap thaŋtʃe tʃeme ʃumkaraŋla jøबगरछाप, थोंचे, चामे तीनओटैमा छन् (मनाउँछन्)।are celebrated in Bagarchhap, Thonce and Chame.
- SABdheneअनिAnd then,
- SABghʏn losardhə pika dhatʃjaŋ ɲidi ɖhikereघुङ्गा लोसार र पिका धाच्याङ् भनेर मिल्छन्।these ones are called Ghunga Lhosar and Piko Dhachyang.
- SABghʏla mʏla tsaɖ dhaŋne ibi meme palone ɦøke tsaɖ reभए नभएको चाड परापूर्व काल देखि बज्यै बाजेको पाला देखि भएको चाड हो।All these festivals have been celebrated since the time of our
- SABluksu dhi reपरम्परा यही हो।This is our tradition.
- SABdhene er tʏŋka ertuŋ diअनि असौज-मंशिर (मा) यो घोडेजात्राIn Ashwin and Mangshir there is the horse fair ( a festival).
- SABertuŋ di təbu ɖhju kereघोडे जात्रा (मा) चाहिँ घोडा दौडाउँछन्।They ride the horses in the horse fair.
- SABʃjamlaja khjok toŋja ɦjala tʃharपछि ठिटाहरू माथि हुर्के।Later the young people grew up above.
- SABdhene dhakraŋ təbu tʃjaŋgəe dhaअनि सवै घोडा पाले, अनिAnd they reared the horses, but then
- SABɦjala mala ɖho koenə təbu mena metəb duमाथि तल जानुपरेमा घोडा नभए खाँचो छ।they had a problem going up and down.
- SABta ʃʏn ko bəraŋअनि घोडा चढ्नु पर्ने भएकोलेSince they have to ride horses,
- SABta dhi jorkoŋi tʃhe ko duअनि यो घोडे जात्रा चाहिँ गर्नु पर्ने रहेछ।they have to celebrate this horse fair.
- SABlaptilə ʃjamlə jortoŋभनेर पछि घोडेजात्राSaying this, this festival is called the horse fair.
- SABtʃaɖke naŋlə dʒhuŋʃuŋघोडेजात्रा पनि चाड भित्र पर्यो।The horse fair is also included as one festival.
- SABha timalə dheneआ यहाँबाट अनिAnd from there then
- SABmi ʃinaमान्छे मरेif a man dies
- SABgjalʃumdo basi rile thaŋtʃelə dʒhuŋnaग्याल्सुम्दो बासी सबै थोंचेमा भए पनिthe Gyalsumdos, whether in Thonce,
- SABtʃhaplə dʒhuŋna tʃemelə dʒhuŋnaचामेमा भए पनि, बगरछापमा भएपनिChame, or in Bagarchhap,
- SABdhakraŋ tʃomkeसवै भेला हुनेall gather together
- SABlep ghokəeबोक्नु पर्ने।to carry the dead body.
- SABmi ʃi kituk dʒhuŋna dhene bhaŋleŋ toŋleŋ labəŋमान्छे मरे, दुख सुख, विवाह (तथा) पुजा भन्छन्।When people die, and in times of hardships and happiness, they
- SABnamara lenबुहारी माग्दाWhen you propose,
- SABtʃira dʒhena gjalʃumdo basi naŋla raŋकेही गर्नु पर्यो भने पनि ग्याल्सुम्दो भित्रैwhatever you do, it is within Gyalsumdo communities.
- SABbhomo ɦalə ternaछोरी उता दिएWhether your daughter is married
- SABdhitʃalə nama laŋna ɲiraŋ gjalʃumdo naŋlaraŋछोरालाई बुहारी चाहिए पनि हाम्रो ग्याल्सुम्दो भित्रor whehter your son is to be married it is within Gyalsumdo
- SABani tʃhjaŋsa ghjapna tʃi tʃenaविवाह गरे पनि जे गरे पनिWhether you are married or whatsoever
- SABpalo plao maneपालो पालो गरेरturn by turn
- SABtʃhilo kher ɦoŋke lukso min duवाहिरको ल्याउने चलन रहेनछ।there is no tradition of getting married from outside.
- SABmiko ghasakala tʃhikjalə ʈoमान्छे चाहिँ जताततै विदेशतिर गए।People have gone to foreign countries.
- SABreŋa ɦjambu mala dhe lumpa ɦjala dheकोही गाउँ तिर बसे कोही गाउँ तिर बसे।Some people lived in the village, some people lived in the village.
- SABʈa menʈa bja tʃhjaŋ ʃa dʒhuŋʃuŋजो कोही सँग पनि विवाह हुने भयो अहिले।You can be married with some other people from outside the communites.
- SABɲelə gjalʃumdo basi naŋla tʃikpu manaपहिले ग्याल्सुम्दो भित्र बाहेकIn the past, it was within Gyalsumdo
- SABʃeme ɦjomlə tʃhjaŋsə ghjapke lokso min duबाहिरको सँग विवाह गर्ने चलन रहेनछ।there was no tradition of marrying outside Gyalsumdo communities.
- SABhup dhʏbə ɦotʃeraŋ ɦinसमग्रमा यति नै हो।This is all in total.
Loading ... Collection:
Subject
- Bibliographic Classification
- Tibetan and Himalayan
- Language and Linguistics
- Economics
- Income sources
- Farm production
- Event
- Cultural Events
- Fair Celebration
- Horse Race Event
- Geographical Features
- Political
- Nation
- Nepal
- Language Tree
- Sino-Tibetan
- Tibeto-Burman
- Bodic
- Bodish
- Ritual
- Death ritual
- Marriage
- Topics
- Festivals
- Language
Referenced Places
- Nepal
Time Period:
Time:
13 June 2012
Creator:
Kristine Hildebrandt
Contributing Executive Producer:
Kristine Hildebrandt
Contributing Narrator:
Sango Lama
Contributing Cameraperson:
Shunfu Hu
Contributing Editor:
Tiffany Downing
Publisher:
Tibetan and Himalayan Library
Data Entry:
Copyright Owner:
Documenting the Languages of Manang Nepal
Year Published:
2014
Visibility:
Public - accessible to all site users
Shanti AV Id:
2142
Versions:
Date Created:
Wednesday, April 23, 2014