31 Jan 2012
13 min 45 sec
Video Overview
Creators:
Unknown
Long-term Lhasa resident, Han Zuyun, talks about the history of Chinese businessmen from Beijing in Lhasa in the mid-20th century.
ལྷ་སར་རྒྱུན་རིང་པོ་གནས་སྡོད་བྱེད་མཁན་ཚོང་པ་ཧན་ཙུའུ་ཡུན་གྱིས་ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་ལ་ཡོད་པའི་པེ་ཅིང་ཚོང་ཁང་དག་གི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བ།
- Lhasa
- Beijing
- Hong Kong
- Jammu and Kashmir
- Nepal
- འདའི་ལྷ་སར་པེ་ཅིང་ཚོང་ཁང་ཁྱེད་རྣམ་ཚོ་མི་ཚང་བདུན་ཡོག་རེད་པ། དེ་མ་སླེབས་གོང་ལ་ཡོག་རེད་པས།Those seven families who ran the Beijing shops were there before you arrived in Lhasa?
- ཡོག་རེད།Yes, they were there.
- ་ཁྱེད་རྣམ་ཚོ་མ་སླེབས་གོང་ལ་ཡོག་རེད་པས།You came after them?
- ཡོག་རེད།Yes.
- དེ་དུས་ག་དུས་སླེབས་པ་ཡིན་ནམ། སྔ་ཤོས་ག་དུས་སླེབས་པ་ཡིན་ནམ།When was the earliest time they arrived?
- ཕལ་ཆེ་སྔ་ཤོས་དེ་最早以前我在那个文史资料上写过一段,这个北京历史。大概有一百多年了。I wrote about it in the Historical Materials, about the history of Beijing [shops in Lhasa]. They were about 100 years old.
- ལགས་སོ།Okay.
- ཚང་མ་ལུང་པ་ཆ་རེད་པས། སོང་ས་དེ།Did they all come from the place?
- འོ་རེད། ང་ཚོ་ད་ལྟ་ཤན་(Ch. 县)བཞི་ལྔ་ཙམ་འདུག་ག འདི་གས་དེ་རེད།Yes. Now we have about four or five counties. They were from those counties.
- ལོ་བརྒྱ་སྔོན་ལ་ཁོང་འདའི་སླེབས་པ་རེད་པ།So they arrived about 100 years before.
- ཁོང་རང་ཚོ་我来的时候,从前不开铺子。སྔས་མ་ཡིན་ན་ཚོང་ཁང་ལ་མེད་ཟེར་གྱི་ཡོག་རེད།At the time of my first arrival, they told me that they didn't own a specific shop.
- ག་རེ་བྱེད་ཀྱི་ཡོག་རེད།What did they do?
- སྔས་མ་批发。 ཅ་ལག་ཙག་གི་ཙིག་འཁྱེར་ནས་དགུང་མོ་གང་ཚང་ཐོག་ཁར་བསྡད་ཀྱི་འདུག་ཟེར།They were wholesalers, and they brought all kinds of goods.
- ལགས་སོ། ལགས་སོ། 批发 བྱས་བྱས་བཙོངས་བཞག་ལྷ་སར་བཙོངས་བཞགOkay, I see. So they were wholesalers in Lhasa.
- 批发བྱེད་དུས་བཙོངས་བཞག འདའི་དང་པོ་དང་པོ་ཡོང་མཁན་འདི་ལ་河北人ངས་མཐོང་མ་མྱོང་། ང་ལྷ་སར་མ་མྱོང་གོང་ལ་གང་ཟེར་དགོས་ཀྱི་རེད། ཤི། མེད་པ་བྱས་སོང་ང་།The first person to do so was a man from Hebei Province. I never saw him./The the first wholesaler was from Hebei Province. I never saw him.
- རེད་རེད་རེད།I see.
- ལྷེའུ་ཤག་ཕྱག་མཛོད་དེ་ལ་པེ་ཅིང་ཚོང་ཁང་གི་པེ་ཅིང་གི་མི་རེད་འདུག་ག ཞུགས་མར་གང་ག་ཁོ་རང་ལ་འབྲེལ་བ་བྱེད་ཀྱི་འདུག འདི་འདྲས་སེ་ལབ་མ་གཏོགས་ངས་མཐོང་མ་མྱོང་མི་དེ། ང་མ་ཡོང་གོང་མེད་པ་བྱས་སོང་།The treasurer of the Lheushak family was also a Beijing man. It was said that he was the go-to person. I never met him.
- ལགས་སོ།I see.
- ཨཱ་ནི་ཞུགས་མ་ལྷེའུ་ཤག་ལ་ཨཱ་ནི་དང་ཞབས་སྟོད་གང་ག་ཁོ་རང་གི་སྤུ་གུ་རེད་འདུག་གLater in the Lheushak family, all the servants were his children.
- ལགས་སོ། ཁྱེད་རྣམ་ཚོ་གང་འདྲ་བྱས་ནས་སླེབས་པ་རེད། འདའི། དེར་སླེབས་ཡག་གི་རྒྱུ་མཚན་དེ།Okay. How did you all arrive here? And why did you come here?
- རྒྱུ་མཚན་དེ་ལ་དང་པོ་ནས་གོ་ཡག་བྱས་ན་སྔས་མ་ཡོང་བྱས། སྔས་མ་ཡིན་ན་པེ་ཅིང་ལ་སོག་པོ་ལུང་པ་ལ་ཚོང་བརྒྱབ་མཁན་ཞེ་དྲགས་འདུག ལྦེ་ཀོན་ཟེར་གྱི་འདུག དེ་དུས། པེ་ཅིང་དང་ཀུ་ལུ་ཟེར་གྱི་ཡོག་རེད་པས། སོག་པོའི་ལུང་པར། 明国十三ནས་ཟེར་གྱི་འདུག 苏联ལ་ཟིན་སོང་ང་外蒙古。འདུག་སེ་བྱས་ནས་འདི་ལ་བོད་ལ་འགྲོ་ཡག་གི་ཅ་ལག་འདི་གས་དང་སོག་པོ་ལ་འགྲོ་ཡག་གི་ཅ་ལག་འདི་གས་འདྲ་པོ་འདྲ་པོ་རེད་འདུག་ག ཨཱ་ནི་ག་ལེ་ག་ལེ་བྱས་ཡོང་པ་རེད། དང་པོ་རྒྱ་གར་ལ་ཡོང་པ་རེད། ཞུ་གུ་ལ་ལྷ་སར་ཡོང་བ་རེད།What I heard was that before there were many traders from Beijing, who traded in Mongolia. They were called békön. It was said that from the 13th century onward, Outer Mongolia came under Russian influence and later became part of Russian Empire. Since there was a similar demand for the products sold in Mongolia, gradually they were sold in Tibet by first sending them to India and then later to Lhasa.
- ལགས་འོང་། རྒྱུ་མཚན་འདི་འདྲས་རེད་པ། སོག་པོ་ལ་ཕྱིན། སོག་པོ་ནས་སྔོན་ཅ་ལག་བཏང་། ཅ་ལག་ཕར་ལའང་བཏང་། ཚུར་ལའང་བཏང་བྱེད་ཀྱི་ཡོག་རེད་པས།I see. So it was like that; went to Mongolia first. Later then started sending goods to and from Mongolia and Tibet.
- ང་ཚོ་ཨས།You mean us?
- འོ།Yes.
- རེད། ཕར་ཡང་བཏང་གི་འདུག ཕར་བཏང་ན་དེ་སྔས་མ་དངུལ་ཁང་ཅི་ཏག་ཡོག་མ་རེད་པ། ཅ་ལག་ཉོས་པ་དང་། དེ་དུས་ལ་རྔ་མ་བྱས། ལྤགས་པ་བྱས། གླ་རྩི་ཅི་ཏག་ཉོས་ན་ཕར་བཏང་གི་འདུགCorrect. Goods were sent from here also. Since at the time there was no bank to send money, they buy things like [yak] tails, hides, musk, etc. and send them to China.
- རེད་རེད་རེད།Right.
- མ་གཞི་དེ་དུས་ནས་ཁེ་བཟང་བྱས་ན། ཚོང་ད་ལྟ་ལ་ཁེ་བཟང་ཆེས། ད་ལྟ་ག་ཚོད་མགོ་བསྐོར་བཏང་ཐུབ་ཀྱི་འདུག་ན་དཀའ་ལས་བརྒྱབ་ནས། སྔས་མ་མི་ཞེ་དྲག་བརྟན་པོ་ཞེ་དྲགས་བྱེད་ཀྱི་འདུག་ག ཁེ་བཟང་ཞེ་དྲགས་ཡོག་མ་རེད། ད་ལྟ་ནང་བཞིན། ཨཱ་ནི་ཅ་ལག་ཉོས་ན་ཕར་འཁྱེར་ཡག་རེད། ཚུར་ཡོང་ཡག་ཅ་ལག་ཁེ་བཟང་ཡོད་པ་བྱས། ཕར་འཁྱེར་ཡག་ལའང་ཁེ་བཟང་ཡོད་པ་བྱས། འདུག་སེ་བྱས་ནས་ཨོའོ་ཙམ་འདུགRegarding profit, these days we get better earning. If you bargain hard, you get sales. In the old days, people were very cautious with money. So it was hard to make a profit, certainly not like today. So we had to make some profit from goods we brought to Lhasa and things we took back to China. In that way, the business was okay.
- ལགས་སོ། ལགས་སོ། འདི་ནས་ཅ་ལག་བཙོངས་བྱས་པེ་ཅིང་ལ་ཕར་དངུལ་བསྐུར་བྱེད་ཀྱི་ཡོག་རེད། གང་འདྲ་བྱེད་ཀྱི་ཡོག་རེད།Okay. After selling all the goods in Lhasa, did you send money back home or what?
- མ་རེད། ཅ་ལག་པེ་ཅིང་ལ་སྐྱེལ། ལྤགས་པ་བྱས། རྔ་མ་བྱས། 麝香 དང་། གླ་རྩི། དབྱར་རྩ་དགུན་འབུ་ཕར་འཁྱེར་གྱི་འདུགNo. We would send animal hides, tails, musk, Tibetan caterpillar fungus, etc. to Beijing.
- ལགས་སོ། ལགས་སོ། ཕར་བཏང་། ཨཱ་ནི་དེ་ཚོ་ལ་ཨོའོ་ཙམ་རག་གི་ཡོག་རེད་པས། ཕ་གིར་ལ།I see. Did you make goods profits on those goods?
- དེ་གས་ལ་ཨོའོ་ཙམ་རག་གི་ཡོག་རེད།We made a good profit on them.
- ཨ་ལས།I see.
- དེ་རྒྱ་ནག་རེད། ཁྱེད་རྣམ་ཚོའི་ལུང་པ་རང་ལ། ཤན་དེ་གས་ལ། ཧེའེ་བའི་གྱི་ཤན་དེ་གས་ལ།You sold them in your hometown in those counties, in Heibei province?
- མ་རེད། པེ་ཅིང་ལ།No, we sold them in Bejing.
- པེ་ཅིང་གི་གྲོང་ཁྱེར་ནང་ལོགས་ལ།Inside Beijing city?
- པེ་ཅིང་ལ་བཙོངས། ཡང་ཅ་ལག་ཁ་ཤས་ཤིག་ཤང་ཀང་ལ་བཙོངས་ཀྱི་ཡོག་རེད། དབྱར་རྩ་དགུན་འབུ་དང་གླ་རྩི་འདི་འདྲས་བྱས་ནས། ཤུགས་ཆེ་དེ་ཤང་ཀང་ལ་བཙོངས་ཀྱི་ཡོག་རེད།We sell them in Beijing. Also, some of the goods were exported to Hong Kong, like the Tibetan caterpillar fungus were mostly sold there.
- རེད་རེད། ཚོང་ཡག་པོ་ཡོག་རེད་པས་དེ།Right. How was the business?
- ཚོང་ཡག་པོ་འདུགThe business was good.
- ཨའང་ཧེའེ་བེའི་བསྡད་བཞག་པ་ལས་འདའི་ཡོང་ན་འཚོ་བ་ཞེ་དྲགས་ཡག་གི་རེད་པ།So with regards to likelihood, it was a choice to do business than staying behind in Hebei Province?
- འོ་རེད། ཡག་པོ་འདུག་ལྟ་ད་ལྟ་ཡིན་ན་དེར་བཤད་ཡག་བྱས་ནས་ཚོང་པ་གསར་པ་འདི་གས་དེ་ལྟ་དང་པོ་ནས་སྒོ་ཕྱེས་པ་དང་ཡོང་བ་དེ་གས་དེ་ལ་མང་བ་གྲེ་ཅང་རེད་འདུག་གRight. Most of the new traders who came after opening up were from Zhejiang Province.
- རེད་རེད།Right.
- ལྟ་དང་པོ་ཡོང་མཁན་དེ་ཚོ་དང་ཡང་ཟ་ཁང་ཟིན་མཁན་དང་ཚོང་བརྒྱབ་མཁན་གང་ག་ལོགས་ཡག་པོ་བྱུང་པ་རེད། ལྟ་ཞུ་གུ་ལ་ཁོ་རང་ཚོ་ལ་ཁེ་བཟང་ཆེན་པོ་མེད་ན་བརྒྱབ་ཀྱི་མི་འདུག་ག མང་པོ་ལོག་སོང་། ལྟ་ཞུ་གུ་ཡོང་པ་དེ་གས་ད་ལྟ་ཤུགས་ཆེ་བ་ཟི་ཁྲོན་མི་ཡོང་པ་རེད། ཟ་ཁང་ཟིན། ཚལ་བཏབ་ཀྱི་ཡོག་རེད། སྣ་མིན་སྣ་ཚོགས། ད་ལྟ་དེ་མིན་པ་དེའི་རྗེས་ལ་གང་ཟེར་ཀན་སུའུ་ཆིང་ཧྲེའི་ཧུད་རིགས་འདི་གས། ལྟ་བར་བསྐོར་ལ་ཧུད་རིགས་ཀྱིས་ཁེངས་འདུག་གSome of those newcomers from Zhejiang Province opened restaurants or shops, and they are all doing very well. Those who came later hardly stay unless they can make a good profit here. Many returned home. Nowadays, most of the later traders are from Sichuan Province. They opened restaurants, grow vegetables, and do all sort of works. And there are a lot of Hui nationals from Kansu Province, who have filled the Barkhor.
- རེད་རེད།Right.
- ཁོ་རང་ཚོ་ལོག་ཕྱིན་ན། སྟོང་ཕྲག་ཁ་ཤས་ཤིག་བྱུང་ནའི་འགྲིག་གི་ཡོག་རེད། ཁོ་རང་ཚོའི་ལུང་པ་སྐྱོ་པོ་རེད་པ། གྲེ་ཅང་ལྟ་དང་པོ་ཡོང་པ་དེ་གས་ཚོང་པ་ཆེ་བ་རེད། ཡང་ལོ་གཅིག་ནང་དུ་ཁྲི་ཁ་ཤས་མེད་ན་བསྡད་ཀྱི་མི་འདུག་ག མང་བ་ལོག་ཚར་བ་རེད། ད་ལྟ་མི་ཚང་གཅིག་གཉིས་ཙམ་ལྷག་ཡོད་ཀྱི་མ་རེད།If the Hui nationals return home, about a few thousands of them stay here is enough. Their hometown is impoverished. However, those from Zhejiang were big merchants. If they fail to make at least a five figures profit here, they won't stay. Most of them had already returned home, except a family or two.
- ལགས་སོ།Okay.
- སྔས་མ་ནས་དང་པོ་དང་པོ་སྒང་ལ་གྲེ་ཅང་གི་销售物业发达的很吗。གྲེ་ཅང་ཡི་ཝུ་ཟ་ཁང་ཟེར་ཡག་དེ་འདྲས་སྐད་གྲགས་ཡོག་རེད་པ། ཞུ་གུ་ལ་ཁོ་རང་ཚོ་ལ་གང་ས་གང་ལ་སླེབས་ཀྱི་འདུག་ག གྲེ་ཅང་གི་མི་དེ་ཚོ་苏联དང་། ཕྱི་རྒྱལ་དང་དེ་ཚོ་ཤིང་ཅང་དང་དེ་ཚོ་གང་ས་གང་ལ་འགྲོ་གི་འདུག ལྟ་ད་ལྟ་མང་བ་དེ་ལྷ་སར་ཡོང་ན་ཕར་ལོག་ཡག་གི་རྩིས་མི་འདུག་ག ད་ལྟ་ཧུད་བྱས། སི་ཁྲོན་བྱས། ཨ་ཅི་བྱས་སྤུ་གུ་བྱས་ཚང་མ་རེད་པ་རྦད་དེ་ལྷ་སར་ལ་བསྡད་ཡག་གི་འཆར་གཞི་རེད་འདུག་གZhejiang province was a highly developed market area right from the beginning. The Wu restaurant of Zhejiang is well known to all. People from that province travel everyone for business purposes. They are in Russia, foreign countries, Xinjiang, and others. However, those Hui national and people from Sichuan province are not planning to return home. Instead, they have their wives and children here in Lhasa, and they plan to settle down here.
- རེད་རེད།Right.
- ཚལ་བཏབ་ཀྱི་ཡོད་ནའི་འདྲ། ད་ལྟ་ཟ་ཁང་ཆུང་ཆུང་ཟིན་ནའི་འདྲ། ཡང་དུའུ་ཕྷུ་བཟོ་མཁན་ག་རེད་བྱེད་ནའི་ཁོ་རང་ཚོ་རྦད་དེ་ལྷ་སར་བསྡད་ཡག་བྱས་འདུག་ག ད་ལྟ་ཤན་དང་བྱས་ནས་གང་ས་གང་ལ་འདི་པ་ཟ་ཁང་ཆུང་ཆུང་དེ་ཚོ་མང་བ་དེ་ཟི་ཁྲོན་རེད།Whether they grow vegetables, open restaurants, or sell tofu, their ultimate plan is to stay here in Lhasa. In the counties, the Sichuanese run almost all of the small restaurants.
- རེད། རེད། རེད།You are right.
- ཐག་ཉེ་པོ་བྱས། སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་ཆེན་པོ་རེད་པ། ལྟ་དེ་བྱས་པ་རེད།It is because Sichuan is proximal to Lhasa, and also it is a big area.
- རེད། དེ་དུས་ཁྱེད་རྣམ་ཚོ་པེ་ཅིང་ཚོང་ཁང་ཡོད་དུས་སི་ཁྲོན་དང་དེ་ཚོ་རྒྱ་རིགས་གཞན་དག་གི་ཚོང་ཁང་ཡོག་རེད་པས།Right. Besides those old Beijing shops in Lhasa, was there a Sichuan shop?
- རྒྱ་རིགས་ཀྱི་གཞན་དག་ཚོང་ཁང་ཡོད་ན་རྒྱ་མིའི་མི་ཚང་གཉིས་གསུམ་ཙམ་འདུག ནུན་ནན་ཇ་རིགས་ཀྱི་རྒྱ་མི་ཚེ་རིང་བྱས། ཤ་ལོག་བྱས། དེ་དུས་ཤ་ལོག་སྐད་གྲགས་ཡོག་རེད་པ། ཡུལ་རུ་ལྷ་ཁང་བྱས། དེ་གས་དེ་ཡུན་ནན་ཇ། ཁོ་རང་ཚོ་ཚོང་གཞན་པ་རྒྱག་གི་མི་འདུག ཇ་དེ་འཁྱེར་ཡོང་གི་འདུག་གThere were other two to three Chinese families, like Gya Tsering and Shalok. These were primarily tea merchants. At the time, Shalok was a known tea merchant. Then we had Yülru Lhakhang. They only traded tea from Yunnan and nothing else.
- ཡུན་ནན་གྱི་ཇ་དེ་ཚོག་རྒྱག་མཁན།They were tea merchants from Yunnan.
- འོ་ཇ་དེ། ལྟ་དེ་མིན་པ་ཆིང་ཧྲེའི་ཡོག་རེད། ཆིང་ཁྲའེ་ལ་སྔས་མ་རྟ་དྲེལ་མེ་མདའ་དང་མདེའུ་དེ་འདྲ་འཁྱེར་ཡོང་གི་འདུག་ག རྦད་དེ་བསྡད་མཁན་ཡོག་མ་རེད། ལོ་གཅིག་ལ་ཐེངས་མ་གཉིས་ཙམ་ཡོང་། འདི་གས་དེ་བཙོངས་ཚར་ན་ཨཱ་ནི་ཅ་ལག་ཉོས་རས་ཆ་དང་འདི་གས་ཉོས་ནས་ཕར་འཁྱེར་འགྲོ་གི་འདུག་ག ལྟ་ཞུ་གུ་ལ་རེད། གང་ག་ལོགས། ལྷ་ས་ལ་བསྡད་པ་རེད།Yes, tea only. Besides those Chinese, then there were those from Qinghai province. They brought in firearms and bullets on the backs of horses and mules. They didn't stay permanently. They visit once or twice a year. After selling their goods in Lhasa, they buy textiles and other items and return home. Lately, they started to settle down here in Lhasa.
- རེད་རེད་རེད།You are right.
- སི་ཁྲོན་གྱི་གཅིག་རྐྱང་ཡོག་མ་རེད་པས།There wasn't anyone from Sichuan?
- དེ་དུས་སི་ཁྲོན་གྱི་ཏོག་ཙམ་ཡོག་རེད། འོལ་དཔག་གླིང་ལ་མང་བ་དེ་སི་ཁྲོན་གྱི་རྒྱུད་རེད་འདུག་ག འདི་གས་དེ་གང་རེ་ཡིན་སེ་བྱས་ནའི་སྔས་མ་ལ་གང་ཟེར་ཁོ་རང་ཚོས་ཟེར་ཡག་བྱས་ན་清差衙门སེ་བྱས་ནས། རྒྱའི་ཨམ་བན་ཟེར་གྱི་འདུག་གThere were few of them. In the Öpakling area, most of them were Sichuanese; they were Chinese Ambans.
- ཨ་ལས།I see.
- འདི་གས་འདི་ཡང་ཆིང་ཁྲའོ་ཚར་པའི་ཞུགས་ལ་རྒྱ་མིའི་དཔོན་པོ་བྱས་ཚར་པའི་ཞུགས་ལ་ལས་མ་མི་ཞེ་དྲགས་འདུག ལྟ་ད་ཚག་རེད། ཁྱེད་རང་ཚོའི་འདི་གས་ལ་ཞེ་དྲགས་ཧ་གོ་གི་མི་འདུག ད་ལྟ་ང་ཚོ་དང་པོ་ནས་ཡོང་དུས་འོལ་དཔག་གླིང་དང་དེ་ཚོ་མང་བ་དེ་ཚལ་བཙོངས་ཡག་དང་། དེ་འདྲས་སྐྲ་བཞར་མཁན་དེ་འདྲས་དང་། སྔས་མ་སི་ཁྲོན་ལས་པ་ཤག་རེད།After the fall of the Qing Dynasty, many of the Qing officials left behind in Lhasa. You all don't know all these. Those vegetable growers and haircutters in the Öpakling area were Sichuanese who were left behind.
- ཨ་ལས། ལུའུ་ཅུན་རྒྱ་དམག་སྐབས་ལ་མིན་འགྲོ ཁྲོན་ཅུན་ཟེར་ཡག་དེ།Were they from Sichuan Garrison?
- འོ་འདི་འདྲས་རང་རེད། ལྟ་འདི་འདྲས་རེད། དེ་དུས་清差衙门སེ་བྱས་ནས་རྡོ་སེང་གི་ཆ་གཅིག་འདུག འདི་འདྲས་གཅིག་འདུག་ག སྔས་མ་清差衙门ཡིན་པ་འདྲ་འདུག་ག ཀླུ་སྦུག་གཏོར་རྒྱག་གཏོང་ས་དེ།Exactly, it's like this. There was Qing government office here with two stone lions outside their office. It was located near site in Lubuk where torma rituals were performed.
- རེད་རེད།Right.
- འདི་གས་དེ་ལས་པའི་མི་རེད། ལྟ་དེ་བྱས་ཡག་ཡོག་མ་རེད།These were left behind people, and we can do nothing about them.
- རེད་རེད། དེ་དུས་ཁྱེད་རྣམ་ཚོ་གོ་མིང་ཏང་གི་གཅིག་ཡོག་རེད་པ། གང་ཟེར་གྱི་ཡོག་རེད། 蒙藏委员会ཟེར་ཡག་དེ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོག་རེད་པས།Right. Right. Did you have any connection with Mongolian and Tibetan Affairs Commission of the Guomingtang?
- དེ་དང་འབྲེལ་བ་སེ་ཡོག་མ་རེད། ཁོ་རང་ལྷ་ས་ལ་དེ་དུས་ཧི་རི་བག་ལ་བསྡད་ཀྱི་འདུག་ག ཧི་རི་བག་ཞུགས་མ་གསར་པ་བརྒྱབ་པ་རེད། ཧི་རི་བག་གོ་མིང་ཏང་གི་办事处གཅིག་ཡོག་རེད། གསུམ་དོ་སྒང་ལ་办事处བྱས་ 拉萨小学院བཙུགས་ཀྱི་འདུག་ག གང་ག་དེ་དུས་ལྟ་ག་རེ་ཟེར་གྱི་རེད། ལྟ་འོད་དཔག་གླིང་གི་སྤུ་གུ་ལས་ཀ་མེད་པ་དེ་འདྲས་བྱས་སློབ་གྲྭ་ལ་འགྲོ་མཁན་སེ་ཡོག་མ་རེད།No, we don't have any connection. One of Guomingdang offices was in Hiribak, and another one at Sumdogang. They opened a primary school in Lhasa, but no one was attending the school.
- རེད་རེད་རེད།Right. Right.
- བསླབ་གྲྭའི་དགེ་རྒན་བྱེད་མཁན་མང་བ་འདའི་སྔས་མ་གོ་མིང་ཏང་གི་特务བྱས་མཁན་བྱས། 办事处བྱས་མཁན་བྱས། བསླབ་གྲྭའི་དགེ་རྒན་བྱས། རྒྱ་སྐད་ཤེས་བོད་སྐད་མི་ཤེས་པ་བྱས། ཕན་ཐོགས་པོ་སེ་ཡོང་གི་མི་འདུག་ག འོ་འདི་འདྲས་ 拉萨小学 གཅིག་འདུགMost of the school teachers were former Guomingdang government spies. They didn't know Tibetan and spoke only Chinese; the school, the Lhasa primary school, was not that useful.
- འོ་རེད་རེད།I see.
- དེ་དུས་ང་ཚོ་ཡོང་དུས་ལ།That was when we came.
- ཁྱེད་རྣམ་ཚོ་ལོ་ལྟར་རེ་ཞིག་ཐེངས་མ་རེ་ཙམ་རེ་ཙམ་ཕར་ལོག་ཐད་ཀྱི་ཡོག་རེད་པ།Did you all return once a year?
- རྒྱ་ནག་ལ་ཨས།Did you mean to China?
- འོང་།Yes.
- ལོ་ཁ་ཤས་ཙམ་ལ་མ་གཏོགས་འགྲོ་གི་མེད། དེ་དུས་ལམ་ཁ་ཡག་པོ་མེད་ཙང་། ལོ་ཁ་ཤས་ཙམ་ལ་མ་གཏོགས་འགྲོ་གི་མ་རེད། ལོ་གསུམ་བཞི་ལྔ་ཙམ་དེ་འདྲས་བསྡད་ཀྱི་རེད།Only return once after every three or four years. During those days, the roads were not good.
- དེ་དུས་ལྷ་སར་ཚོང་པ་ཆེ་ཆེ་དེ་སྤོམ་མདའ་ཚང་ཟེར་བ་དེ་ཚོ་འདྲ་རེད།Those those days, the Pandatsang and few others must be the biggest merchants. Right?
- འོ་རེད། ཁམས་པ། བོད་རིགས་ནང་ལ་བྱས་ན་ལྟ་དེ་ཚོ་ཁམས་པ་རེད། བལ་གྱི་ཚོང་རྒྱག་མཁན་ཤ་སྟག་རེད། སྤོམ་མདའ་ཚང་བྱས། ས་འདུ་ཚང་བྱས། གང་ཟེར་གོ་རེད་ས་འབྲུག་ཚང་ཟེར་ཡག་ད་མང་བ་དེ་ཁམས་པ། ཚང་ཟེར་མཁན་དེ་ཚོ་ཁམས་པ་རེད་འདུག་ག དེ་ཚོ་གང་ག་བལ་གྱི་ཚོང་རྒྱག་གི་ཡོག་རེད།Yes. They were Tibetan Khampas. They were all wool traders. Like the Pandatsang, Sadutsang, and Sadruktsang. Most of them were Khampas. The term tsang (family) was usually associated with Khampas, right?
- འོ་རེད་རེད།You are right.
- དངོས་གནས་བོད་རིགས་རང་ལ་ཚོང་པ་ཉུང་ཉུང་རེད། ཁོ་ཚོང་རྒྱག་ཡག་སེ་བྱས་ནས་ང་ཚོའི་གྲོང་པ་འབྲུག་མོའི་ཚོང་ཁང་ཟེར་གྱི་འདུག ཕར་ཕྱོགས་ཀྱི་ཚར་ལས་ཚོང་ཁང་ཟེར་གྱི་འདུག ཡང་འདི་ལ་འདིའི་འོག་འདི་ལ་བད་ཚང་ཟེར་གྱི་འདུག དེ་དུས་བོད་རིགས་རེད། བོད་རིགས་ཚོང་ཁང་ཉུང་ཉུང་རེད།Back then, there were only a few real Tibetan traders. Our neighbor owned a shop called Drukmo shop. On the opposite side, there was Tsarlé shop. And then another below us called Bétsang.
- ལགས་སོ།Okay.
- ཚོང་རྒྱག་མཁན་ཞེ་དྲགས་ཡོག་མ་རེད་པས།There were only a few of them.
- ཚོང་རྒྱག་མཁན་ཞེ་དྲགས་ཡོག་མ་རེད།There were not many merchants.
- ལྷ་ས་རང་གི་མིས་ཚོང་རྒྱག་མཁན་ཞེ་དྲགས་ཡོག་མ་རེད་པ།So there were not many people in Lhasa doing trade?
- འོ་རེད། ཞེ་དྲགས་ཡོག་མ་རེད། སྔས་མ་ཚོང་རྒྱག་མཁན་སྡུག་པ་ར་ཅིག་བརྩི་གི་འདུག་གThat's correct. There were only a few Tibetan traders. During old days, that occupation was looked down upon.
- འོ་རེད་རེད་རེད།Right. Right.
- འདི་ག་རེ་ཟེར་གྱི་རེད། སྡིག་པ་ཡིན་ཟེ་བྱས་ནས་འདི་ལྟ་ག་རེ་ཟེར་གྱི་རེད། ལྟ་མི་མགོ་བསྐོར་བཏང་ནས་ཁེ་བཟང་ཟ་གི་ཡོག་རེད་པ།How should I put it, trade was considered as sinful activities with a motivation to deceive others.
- འོ་རེད་པ།You are right.
- ལྟ་བོད་རིགས་ལ་ཚོང་པ་ཉུང་ཉུང་རེད།The were only few Tibetan traders.
- ལགས་སོ་ལགས་སོ།Okay.
- འོ་འོ།Yeah, yeah.
- རེད་རེད་རེད།Right. Right.
- 多数都是མང་བ་དེ་ཤུགས་ཆེ་ཤོས་བལ་པོ་རེད། དེ་དུས། བར་བསྐོར་ཕྱག་བསྐོར་རྒྱོབ་དང་ལིངས་ཏ་བལ་པོ་རེད། རྒྱ་ཆུང་བ་བྱས། ཞྭ་མ་དཀར་པོ་བྱས། ཞྭ་མ་དཀར་པོ་ད་དུང་བསྡད་འདུག་ག །ཤ་ལྦུ་ཚོང་ཁང་བྱས། སྒོ་ར་ཤ་བྱས་འདི་གས་དེ་མང་བ་བལ་པོ་རེད།Majority of the merchants were Nepalese, and they filled the Barkor area, like Gyachungwa and Zhamo Karpo. The latter is still here. Then there were the Shabu shop and Gorasha. So the majority of them were Nepalese.
- ལགས་སོ།Okay.
- འདི་ཕྱོགས་གང་ག་ཁ་ཆེ་རེད། ཁ་ཆེ་དེ་ཚོ་མང་བ་ལོག་ཚར་སོང་ང་། ཞུ་གུ་ལ། ཁོ་རང་ཚོ་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ཁ་ཆེ་དེ་ཚོ་ལོག་ཚར་སོང་།On this side, most of them were Muslims, and they all returned home.
- རེད་རེད་རེད།Right, right, right.
- ཤིན་སོག་པོ་དང་དེ་འདྲས་ཡོག་མ་རེད་པ། སོག་པོ་ཚོང་ཁང་འདི་འདྲས།Were there any Mongolian shops?
- སོག་པོའི་ཚོང་ཁང་ཡོག་མ་རེད། སོག་པོ་དགོན་པའི་ནང་ལ་གྲྭ་པ་དེ་འདྲས་ཧམ་སྟོན་ཁང་ཚང་ཟེར་མ་རེད་པས། སོག་པོའི་དེ། དེ་འདྲས་ནང་ལ་སོག་པོ་རེ་ཙམ་གཉིས་ཙམ་བྱས་རྒྱ་རིགས་ལ་འབྲེལ་བ་ཨོའོ་ཙམ་བྱེད་ཀྱི་འདུག་ག འདི་འདྲས་ཏོག་ཙམ་ཡོད་པ་མ་གཏོགས་ཚོང་རྒྱག་མཁན་སོག་པོ་ཡོག་མ་རེད།There weren't any Mongolian shops. In the monasteries, there were Mongolian monks. I think their house was called Hamtön house. So there were one or two Mongolian Tibetan Buddhist monks. They had a good relationship with the Chinese. Except that, there weren't Mongolian traders at the time.
- ལགས་འོང་། རེད་རེད།I see.
- ཨ་ལས། འདིར་རྒྱ་གར་གྱི་ཚོང་པ་ཡོག་རེད་པས། ཡོག་རེད་པས།I see. Were there any Indian merchants?
- རྒྱ་གར་གྱི་མི་ཡོག་མ་རེད།No Indians.
- ཡོག་མ་རེད་པས།None?
- གཅིག་ཀྱང་ཡོག་མ་རེད། བལ་པོ་རེད།Not a single one was there. The traders were Nepalese.
- ལགས་སོ། ལགས་སོ། ཁ་ཆེ་དེ་ཚོ་ཀ་ཤི་མིར་ནས་ཡོང་བ་རེད་པས།I see. Were the Muslims from Kashmir?
- འོ་རེད། ཧིན་རྡུའང་གཅིག་ཡོག་རེད། ཀ་ཤི་མིར་ར་གཅིག་ཡོག་རེད།Yes. They were from Kashmir in India.
- ལགས་སོ། ལགས་སོ། ལགས་སོ།Okay.
- ལྟ་ད་ལྟ་སྔས་མ་ལ་ཡོད་པ་དེ་གས་བཞི་ལྔ་ཙམ་ལས་མི་འདུགThere are now only four or five of them left here.
- རེད་རེད་རེད།Right.
- ཨཱ་ནི་ཁྱེ་རྣམ་ཚོ་ཁང་པ་ཚོང་བརྒྱབ་བྱས་ན། ཁང་ལ་དེ་ཆེན་པོ་སྤྲོད་དགོས་ཀྱི་ཡོག་རེད་པས་དེ་དུས།As traders, did you pay high rent?
- ཁང་པ་ཁང་གླ་ཁེ་པོ་རེད།The rent was very cheap.
- ལགས་སོ། ལགས་སོ། ལགས་སོ།Okay.
- དེ་དུས་ཁང་གླ་སེ་很便宜。生活费也ཁེ་པོ་ཞེ་དྲགས་རེད།Back then, both the rent and the cost of living were very cheap.
- ལགས་སོ། གོང་ཁེ་པོརེད། མར་དང་ཤ་མར་ཚང་མ།I see. The goods were cheap, including the prices for butter, meat, all others.
- འོ་རེད། 就是嘛。སྔས་མ་ཁལ་ཤ་སྟག་ཟེར་གྱི་འདུག་ག དེ་དུས་རྒྱ་མ་བཀྱག་མཁན་ག་པར་ཡོག་རེད།Yes, exactly. During those days, they used khel [as a standard measurement of volume] instead of gyama.
- འོ་རེད་པ། རེད་པ།You are right.
- ཁལ་ཟེར་ན་ཆུང་ཆུང་རེད་པ།A khel is a tiny volume, right?
- འོ་རེད། 本地东西的话གང་ག་ཁེ་པོ་རེད། དཔེར་ན་ཤ་ཉོ་གི་ཡོད་ན། རྩམ་པ་ཡིན་ན། ག་རེ་ཡིན་ནའི། ལུག་ལ་ཡིན་ན་སྔས་མ་ལུག་ཤ་གཅིག་ལ་ཧ་ཅམ་དངུལ་སྲང་བཅོ་ལྔ་བཅོ་དྲུག་ཙམ་མ་རེད་ཉི་ཤུ་ཙམ། ད་ལྟ་བྱས་པ་ཡིན་ན་དཀར་ཡོལ་ཆ་གཅིག་གི་རིན་པ་ལས་ཡོག་མ་རེད།Yes. The prices of local products were meager. Whether you buy meat, tsampa, or anything. Even for whole mutton, it cost you only about 20 ngülsang. That is equal the price of two cups today.
- དཀར་ཡོལ་ཆ་གཅིག་གི ཨ་ལས། ལགས་སོ། རེད་རེད་རེད།Equal to the price of two cups only, I see.
- 本地土产都便宜。སྒོ་ང་དང་། ཕབ་ལེབ་དང་དེ་ཚོ་གང་ཟེར་དགོས་ཀྱི་རེད། ཞོ་གང་ཟེར་གྱི་འདུག་ག ཡོག་རེད་པ། ཞོ་དོ། ཞོ་གསུམ་ཙམ་ལས་ཤོར་གྱི་མི་འདུགThe local produce was very cheap, such as eggs and bread. It cost only one or three zhos.
- ལགས་སོ། ལགས་སོ། ལགས་སོ།Okay.
- 生活相当的便宜。The cost of living was extremely low.
- ལགས་སོ། ལགས་སོ། ལགས་སོ། རེད། རེད། རེད།Okay. You are right.