ལགས་སོ་ད་ཨང་རྒས་ད་ སྟེ་ཁྱོད་ར་གི་མཚན་ཅིག་དང་ དེ་ལས་ཁྱོད་རང་གི་འཁྲུངས་ཡུལ་ ཏེ་འ་ནི་ཅིག་སྟེ་ཁྱོད་རང་གི་སྐོར་ལས་དུམ་དྲག་ཅིག་གསུངས་གནང་ཟེར།

First of all can you briefly introduce yourself, your name and where are you from.

ང་རང་གི་མིང་འདི་ བྱམས་ཅུམ་སླབ་ཨིན་ལགས་ དེ་ལས་ང་རང་སྐྱེས་སྦོམ་ས་ ན་འ་ནི་སྐྱིདཔ་ཏོག་ག་སླབ་ས་ཨིན་ལགས་ གཡུས་འདི་

I am known as Jumchum and I am from Kiptongkha village.

སྟེ་ཁྱོད་རང་སྟེ་ ན་ལྷ་ད་གཡུས་སྒོ་འདི་ནང་ལུ་སྟེ་ ལྷ་གསོལ་མི་ཅིག་མས་པ་སྨོ་ལགས་

You are one of the village shaman, correct?

ཨིན་ལགས་

Yes, la.

ང་བཅས་ར་རྫོང་ཁ་ནང་འབད་བ་ཅིན་ཏེ་ ད་སྣལ་འབྱོརམ་ཟེར་སླབ་མས་པ་སྨོ་ལགས་ སྟེ་ད་ཁྱོད་ཀྱི་ལྷ་འདི་འབད་བ་ཅིན་ ཏེ་ནམ་ལས་ཁྱོད་ར་སྐྱེས་ལོ་ནམ་ལས་སྨོ་ལགས་ ཁྱོད་ར་གུ་ཆགསཔ་ཨིན་ན་ སྟེ་ག་སྟེ་ལས་རྒྱུད་དེ་གིས་འབད་ དེ་ཁྱོད་ར་སྟེ་ག་དེ་འབད་ཆགས་ཆགསཔ་ཨིན་ན་ འ་ནི་ཅིག་གསུངས་གནང་ཟེར་

And we called it Ngyeljorma in dzongkha. What is your age when you became shamen. From where you have learned all this?

སྐྱེས་ལོ་༣༠་ལུ་ཆགས་ཅིག་ལགས། ང་རང་གུ་ལྷ་འདི་ སྟེ་ཆགས་དགོ་མི་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་འདི་ དང་པ་རང་ བཅས་འ་ནི་ང་བཅས་ཀྱི་ལྷ་འདི་འ་ནི་ དཔའ་བོ་ཅིག་འ་ནི་ཡོདཔ་མོན་པའི་གི་དཔའ་བོ་ཅིག་ ང་བཅས་ཀྱི་གཡུས་ཁ་འོང་ནུག་པ་ ང་བཅས་ཀྱི་གཡུ་ཁ་འབྱོན་ དེ་ལས་ང་བཅས་ཨ་ལོ་ཅིག་ན་ འ་ནི་ང་བཅས་ཀྱི་གཡུ་ཁ་ལུ་ཨ་ལོ་ཅིག་ན་འབད་སྡོད་ནུག་པ་དེ་ལས་འ་ནི་དཔའ་བོ་འདི་ཞུ་ དེ་ལས་དཔའ་བོ་འདི་གིས་དཔའ་བོ་འདི་ལུ་མོ་བཏབ་ སྟེ་་དེ་ལས་དཔའ་བོ་འདི་ གིས་ཨ་ལོ་འདི་ཡང་ཧོང་ ཨ་ལོ་འདི་ཡང་དྲག་ དེ་ལས་དཔའ་བོ་འདི་ན་ལས་ཕར་འབད་ ང་བཅས་གཡུ་ཁ་ལས་ཕར་འབད་བརྐྱབ་ཕར་ སྟག་སྦྱི་དགེ་སྒོ་ལས་ཕར་བརྐྱབས་ ཕར་པ་སངས་ཁ་འབྱོན་ནུག་པ་ དེ་ལས་པ་སངས་ཁ་འབྱོན་ པ་སངས་ཁ་འབྱོན་ ཏེ་མ་པ་མ་པ་འདི་ འབྱོན་མི་གིས་དཔའ་བོ་འདི་འབྱོན་མི་གིས་འབྱོན་ལུགས་འདི་ ཕར་ མོན་པའི་གཡུ་ཁ་ལས་ཚུར་བརྐྱབ་ དེ་ལས་ཡར་ སྔོན་མའི་ལ་ལས་ཚུར་བརྐྱབ་ རྡོ་ཅོ་ལ་ལས་ཚུར་བརྐྱབ་ དེ་ལས་ཡར་ འཐོན་ནུག་ལགས་ཡར་སྤྱི་གཞི་དགོན་པ་སླབ་ས་འདི་ནང་ དེ་ལས་དཔའ་བོ་འདི་སྤྱི་གཞི་དགོན་པ་སླབ་ས་འདི་ནང་ འབྱོན་དེ་ལས་འ་ནི་ནང་གི་སྤྱི་གཞི་ དགོན་པའི་གི་ ཨ་ནི་བླམ་འདི་གི་བླམ་ལེགས་པའི་བསྟན་འཛིན་དོན་གྲུབ་སླབ་མི་འདི་དང་ འ་ནི་དཔའ་བོ་འདི་ དེ་ལས་འ་ནི་སྤྱི་གཞི་བླམ་མ་གི་གསུངས་ནུག་ སྟེ་ཆ་ན་ ང་བཅས་ཀྱི་རྫོང་ཁག་འདི་གི་ལྷ་ཁང་ནང་འབྱོན་ནུག་ སྟེ་ང་བཅས་ཀྱི་ལྷ་ཁང་ནང་འབྱོན་ནུག་ སྟེ་ང་བཅས་ཀྱི་ལྷ་ཁང་ནང་འབྱོན་ནུག་ སྟེ་གྲུབ་རྟགས་འདི་བླམ་མ་གིས་བཏོན་ནི་སྨ་ོ དཔའ་བོ་གིས་བཏོན་ནི་སྨོ་ སླབ་གསུངས་ནུག་སྟེ་ དེ་ལས་དཔའ་བོ་གིས་གསུངས་ནུག་ སྟེ་ཧེ་མ་བླ་མ་གིས་རང་མཛད་དགོ་ལགས་སླབ་གསུངས་ནུག་ དེ་ལས་སྟེ་བླམ་མ་བཏོན་ནུག་ བླ་མ་བཏོན་པའི་བསྒང་ལས་སྟེ་ ཡར་ལས་མར་རྣ་ལྕགས་བུད་ དེ་ཐེངས་པོ་ཅིགཔ་པོ་རང་རྫོང་གཞི་ཕྱེ་ཀ་བརྐྱབ་བཏང་ད་ནུག་

When I became shaman I was thiry. And to share the reason about how I became shaman was because of another shaman. He wandered the places and finally reached Ketokha where he encountered with one of the sick child and said to have cured the child by performing the ritual. Subsequently he also travelled to many of the villages performing ritual. When he reached to Pasakha he got sick, but his friend said to have taken his things along including the golden bag. Later on, the spirit of Pawo revisited Ketokha to find his lineage. And the boy who was cured by him made Pawo. There a shaman from Monyul. He was from the east and travelled all the way through Dochula towards western parts of Bhutan and reached Chizhi Gonpa. And Chizhi Lam told him who was going to display magical power either you or me. So the shamen replied him to go first. Lama with his power cracked the dzong into two parts.

སྟེ་དེ་ལས་ དཔའ་བོ་འདི་བཏོན་ནུག་ དཔའ་བོ་འདི་བཏོན་པའི་བསྒང་ལས་སྟེ་ ང་བཅས་ཀྱི་ལྷ་འདི་འ་ནི་བཙན་གྱི་ལྷ་འདི་ སྟེ་དཔའ་བོ་འདི་སྟེ་འ་ནི་སྟེ་ བཙན་གྱི་ལྷ་འདི་སྟེ་འ་ནི་ གྲུབ་རྟགས་བཏོན་ཏེ་སྦུལ་མེན་ལུ་བཟོ་ འབད་དེ་ དེ་ལས་ལྷ་ཁང་འདི་འ་ནི་འབད་བརྡམས་བཏང་ད་ནུག། སྟེ་དེ་ལས་ཡར་ལས་མར་ འབད་རོགས་འབྱོན་འབྱོན་མས་སྟེ་ དཔའ་བོ་འདི་ཡར་ལས་མར་འབད་ར་འབྱོན་ ཏེ་དེ་ལས་ང་བཅས་ གཡུ་ཁ་ལྷོད་ ང་བཅས་གཡུ་ཁ་ལྷོད་དེ་ འ་ནི་འབད་བཤལ་བཤལ་མོ་བཏབ་བཏབ་མོ་བཏབ་སྟེ་ སྡོད་དེ་ལས་འ་ནི་འབད་མོ་བཏབ་ནདཔ་འདི་འ་ནི་ཨ་ལོ་འདི་ ཧོང་ཨ་ལོ་འདི་ འ་ནི་རི་བཟང་ཨྱོན་ཚེ་རིང་སླབ་མི་འདི་ཨིན་ ཏེ་དེ་ལས་མར་པ་སངས་ཁར་འབྱོན་ མར་པ་སངས་ཁ་འབྱོན་ དེ་ལས་པ་སངས་ཁ་ཨ་ནི་ནད་ཀྱི་ན་ ནད་ཚེཔ་སླབ་མི་འདི་གིས་ན་ སྟེ་ཁོ་ལྟོ་ཚང་ཅིག་ཕྱད་ནུག་ ལྟོ་ཚང་འདི་ཕྱད་དེ་པ་སངས་ཁ་འ་ནི་འབད་མོ་བཏབ་ བཏབ་འབད་དེ་ཁོ་རང་གི་ལྟོ་འདི་ཁོ་རང་འ་ནི་མོ་བཏབ་ སྟེ་རང་འཚོལ་ཟ་སྡོད་སྡོདཔ་མས་

The shamen displayed his magical power and tightened the cracked dzong in a form of snake. From there he wandered the place and finally reached Ketokha. He did the ritual to cure the sick boy called Ugyen Tshering. The shamen finally reached to Pasakha and met the friends there.

དེ་ལས་སྟེ་ ཁོ་ན་ནི་ཕོགས་ཆི་ནུག་སྟེ་ འ་ནི་དན་འདི་ཕོགས་ཆི་ནུག་ ནད་འདི་ཕོགས་སྟེ་གསེར་གྱི་ལྤག་ཀོ་ཆ་གཅིག་ དངོས་ཀྱི་ལྤག་ཀོ་ཆ་གཅིག་ དེ་ལས་མགོ་ཏོག་ཁར་བཙུགས་ནི་གི་རིག་ལྔ་ ལག་པའི་གི་ཀྲང་ཀྲི་དྲིལ་བུ་ མོ་ཆས་འདི་འ་ནི་གསེར་གྱི་ སྒྲོམ་ཅུང་ཨིན་དོ་ཡོདཔ་མས། དེ་ལས་ཁོ་མ་ཤི་བའི་བསྒང་ལས་ དེ་ལས་སྟེ་འ་ནི་ལྟོ་ཚི་འདི་གིས་ ཁོ་དོང་སྦ་ད་ནུག་ འ་ནི་འབད་མིག་ཤོབ་ཤོབ་པ་རང་ དེ་ལས་སྟེ་ཁོང་འགྱོགས་འགྱོགས་མས་སྟེ་ འ་ནི་གྲུ་ནང་འཛུལ་ཏེ་ལྟོ་ཚང་འདི་ འགྱོགས་གྲུ་ཕར་བརྒལ་ཏེ་ འགྱོགས་གྲུ་ཕར་བརྒལ་ཏེ་འགྱོགཔ་ཅིན་ དེ་ལས་སྟེ་ཁོ་ ལྷ་འདི་དང་དངོས་ཅན་འབད་མས་ཕ་སྟེ་ཁོ་ ཁོ་ཡང་ཤི་འབད་དེ་ ཁོ་རའི་ལྷ་འདི་དང་ འ་ནི་གིས་ཕར་ འགྱོ་དེ་ལས་འ་ནི་འབད་གྲུ་སྟེ་ག་སྦུག་བརྐྱབས་འབད་དེ་ ཁོ་ཅ་ལ་ཚུ་པུ་ར་ བཙུགས་ད་ནུག་སྟེ་ མར་གྲུ་ནང་ལུ་ རྒྱ་མཚོ་ནང་ལུ་ སྟེ་ད་ནི་རྒྱ་མཚོ་ནང་ཐིམ་ ཏེ་དེ་ལས་མར་ལས་འབད་འབྱོན་འབྱོནམ་མས་ སྟེ་ཁོ་རང་

He suffered from the Dangue fever and died there. His friends burried his corpse in the ground and stole his things and went away. When the friends were sailing the board on the way they meet the dead shamen with his deity turn and turn down the board. The things that belonged to shamen were all sunk into the ocean.

མར་ལས་འབྱོན་ཏེ་ད་རུང་ཡང་འ་ནི་ ང་བཅས་ཀྱི་གཡུ་ཁར་ལུ་འབྱོན་འབྱོནམ་མས་ལོག་རང་ ང་ཨ་ལོ་གཅིག་མོ་བཏབ་འབད་ང་རང་འ་ནི་འབད་ཧོང་བཞག་ཡོད་ སླབ་འ་ནི་འབད་འབྱོན་ནུག་ དེ་ལས་འ་ནི་འབེད་འབྱོན་ དེ་ལས་འ་ནི་རི་བཟང་ཨྱོན་ཚེ་རིང་སླབ་མི་འདི་ དེ་ལས་མར་སྤང་ཅུང་ ཨ་ནི་ད་རེས་ངེ་གི་ཞི་གི་སྟག་ལུ་ཡོད་པ ག་རི་ལམ་མའི་སྟག་ལུ་ འ་ནི་འབད་རྡོ་གཉིས་ འ་ནི་འབད་ནང་ལས་རྡོ་གཅིག་གོ་ལ་རྡོ་གཅིག་འབད་ཡོད་པ་ དེ་ལས་འ་ནི་འདི་ཁར་འཆམ་ནུག་སྟེ་ འ་ནི་དེ་ཁར་འཆམ་ དེ་ལས་བཀའ་པ་འདི་འ་ན་བཤད་ནུག་ ལུང་བསྟན་སྤང་ཆུང་རྡོ་ལུ་བཤད་སླབ་སྟེ་ འ་ནི་གདངས་ཕྱུ་རུ་གང་སྟོདཔ་སླབ་དེ་མས་ན་ འ་ནི་ཡང་པར་བཏབ་འབད་དགོ་ཟེར་ བཙན་གྱི་ལྷ་གི་འ་ནི་འབད་ཨིན།

Then he returned to Ketokha to find his lineage. He made the boy who was once upon a time cured by him a shamen there.

དེ་ལས་སྟེ་འ་ནི་རི་བཟང་ཨྱོན་ཚེ་རིང་ སླབ་མི་འདི་ཧོང་ནུག་ རི་བཟང་ཨྱོན་ཚེ་རིང་སླབ་མི་འདི་ཧོང་ སྟེ་ཁོ་སྟེ་འ་ནི་ལྷ་ཆགས་ཆི་ཡི་སླབ་སྟེ་ ཁོ་གནམ་མེད་ས་མེད་ ག་ངམ་འབད་འ་ནི་མགོ་ཏོག་ཁར་ ཕགཔ་པའི་གི་ཨ་བ་འཐུ་བཀལ་འ་ནི་འབད་ ག་ཅི་གུ་ཅིག་མར་ཆང་ཨིན་སླབ་ག་ཅི་གུ་ཅིག་སྣོད་ཆ་ཀ་ལ་ཛམ་ བཙོག་ཁག་ཁག་འ་ནེམ་ཤེལ་འཐུང་ ཁོ་ཤི་སོང་ནུག་ དེ་ལས་ད་རུང་ཡང་ ང་བཅས་གཡུ་ཁར་ལས་ཧོང་ནུག་ སྟེ་ད་རུང་རང་ ལུང་བསྟན་བསོད་ནམས་བུ་དར་སླབ་མི་ཅིག་

The first shamen in the village is Rizang Ugyen Tshering. Due to carelessness of shamen by his parent died. The next shamen was Lungten Sonam Budhha

དེ་ལས་སྟེ་འ་ནི་འདི་གིས་ང་བཅས་བཙན་གྱི་ལྷ་འདི་གིས་ལུང་བསྟན་འདི་པུ་ར་ར་འ་ནི་མོ་བཙུགས་བཙུགསཔ་མས་ སྟེ་མོ་བཙུགས་ སྟེ་དེ་ལས་དེ་གི་འོག་ལས་ གདུང་བརྒྱུད་དབང་འདུས་རྒྱལམོ་སླབ་མི་ཅིག་ཧོང་ནུག་ ད་འ་ནི་གི་ཡང་སྟེ་བུ་ཚུ་འདི་ གནམ་མེད་ས་མེད་དར་ཤིང་རྒྱས་རྒྱས་།པ་མས་ དེ་ལས་ དེ་ལས་དེ་གིས་འོག་ལས་ དབང་འདུས་རྒྱལ་བ་སླབ་མི་ཅིག་ཧོང་ནུག་ སྟེ་དེ་ལས་འབད་དེ་ དེ་ལས་ངེ་གུ་ལུ་ ང་ཧོང་ཧོངམ་ཨིན་ཏེ་ ང་ལོ་༣༠་ལུ་ལྷ ཆགས་ཡི།

From there onwards he gave all performing of shamen prophecies to her. After few years when she died Wangdue Gyelmo became shamen in her place.

ལགས་ལོ་ལགས་ སྟེ་ད་ན་ཏེ་ན་ཁྱོད་ར་སྟེ་ན་ལྷ་གསོལ་འབད་ལོ་འབད་ཅིན་ལོ་ག་དེམ་ཡར་སོང་ཡི་ལགས་ལྷ་ཆགས་འབད་ ལྷ་ཆགས་པའི་ཉིནམ་མས་འགོ་བཙུགས་འབད་སྟེ་ ལྷ་ཆགས་སྟེ་འབད་ག་དེམ་ཅིག་ཡར་སོང་ཡི་ལགས་ ཁྱོད་ར་ ལྷ་གསོལ་ཏེ་གིས་ད་

How many years you have been performing this ritual in the village.

སྟེ་ལྷ་ཆགས་སྟེ་གི་ལོ་ དྲུག་བཅུ་མ་པ་ལྷ་ཆགས་འདི་གིས་ལོ་ག་དེམ་ཅིག་ཡར་སོང་ཡི་ག་མི་ཤེས་ ད་ལོ་༣༠་ལུ་ལྷ་ཆགས་ཡི་ སྟེ་ང་རང་གིས་ལོ་ཚད་འདི་འབད་བ་ཅིན་ ལོ་༦༦་འགྱོ་ཡི་

I am now sixty six years and I don't know the exact years. When I became shamen I was thirty.

ལགས་ལོ་ལགས་ སྟེ་ཁྱོད་ར་ན་གཡུ་སྒོ་ན་རྐྱངམ་ཅིག་ར་གསོལཝ་སྨོ་ སྟེ་ཡར་ཅིན་ཕར་དང་ཚུར་ཡང་འགྱོ་ནི་ཡོད་ལགས་

Do you perform only in this village or do you go to other place to perform ritual?

ཕར་དང་ཚུར་ཡང་འགྱོ་ནི་ཡོད་ ཡར་འ་ནི་ཅུང་ཁ་སླབ་ས་འདི་ནང་འགྱོ་ནི་ཡོད་ དེ་ལས་མར་སྦོང་སྒོ་ འགྱོ་ནི་ཡོད་དེ་ལས་འ་ནི་འབྱུང་ལེགས་ཟེར་ས་འགྱོ་ནི་ཡོད་ དམ་རྗེ་འགྱོ་ནི་ཡོད་ ཕར་དང་ཚུར་

I must go the other too. I used to Chungkha, Bongo, Jungley and Damji to perform the ritual.

སྟེ་ད་དུས་ཚོད་འབད་བ་ཅིན་ཏེ་ནམ་དང་ནམ་རང་གསོལཝ་སྨོ་སྟེ་འ་ནི་ལྷ་འདི་ག་དེ་སྦེ་རང་གསོལ་དགོཔ་སྨོ་ལགས།

In which season are you performing the ritual and how it is performed?

ལྷ་འདི་གིས་དུས་ཚོད་དེ་འབད་བ་ཅིན་ ཏེ་སེར་ཁ་འབད་ཅིན་ཏེ་ ཟླཝ་བཅུ་འདི་ནང་གསོལཝ་ཨིན་ལགས། སྟེ་ད་རེས་གནམ་བྱཱ་འབད་བ་ཅིན་ འ་ནི་བཞིཔ་འདི་འགོ་བཙུགཔ་ལས་ འ་ནི་གསོལཝ་ཨིན་ལགས་ དེ་ལས་འ་ནི་ ནདཔ་འཐོན་ཏེ་འ་ནི་ལྷ་གསོལ་དགོ་པས་ སླབ་འབད་བ་ཅིན་འ་ནི་ནདཔ་འདི་ ཤུགས་འབད་ན་འབད་བ་ཅིན་ འ་ནི་འབད་གསོལཝ་ཨིན་ལགས་ལྷ་འདི་

If it is in winter, we do perform in tenth month of Bhutanse calender. And we do perform the ritual whenever people get sick.

སྟེ་ད་མ་པ་ང་རང་གིས་སྟེ་གཞན་ཁར་ཡང་འགྱོ་བལྟ་ཡི་བ་ལགས། ད་འ་ནི་འབད་འབདཝ་ལུ་ སྟེ་འ་ནི་འབད་ལྷ་འདི་གིས་ ད་རོགས་ད་རུང་འོག་ལས་འ་ནི་འབད་སློབ་ཕྲུག་འབད་བརྟེན་ནི་འདུག་པ་ལགས་

ད་འ་ནི་སློབ་ཕྲུག་བཟུམ་ཅིག་ར་ཨིན་ལགས་ སྟེ་ན་གི་སྟེ་སློབ་ཕྲུག་འབད་བརྟེན་དོ་ག་ ད་ད་རུང་འ་ནི་འབད་དེ་ སོ་སོ་ཡོདཔ་ཨིན་ན་ག་དེ་སྦེ་སྨོ་ལགས།

Do you have the students learning from you?

སོ་སོ་སླབ་རུང་ད་ ང་བཅས་ཀྱི་འོག་ལས་མར་མི་འཐོན་ད་ལགས་ ད་ང་བཅས་ཀྱི་བླམ་མ་གིས་དམ་བཅའ་བཀལ་བཀའ་སྒོ་ འབད་འ་ནི་འབད་ནི་འདི་གིས་ སྔོན་མོ་འབད་བ་ཅིན་ འ་ནི་འབད་འ་ནི་ཕགཔ་བཙུགས་དགོ་པས་པ་ འ་ནི་འབདཝ་ད་ བླ་མ་གིས་བཀའ་སྒོ་འབད་བཞིནམ་ལས་ འ་ནི་འབད་ནི་མེད་པ་སྟེ་ དར་ཚིག་རྐྱངམ་ཅིག་རང་ཨིན་ དར་ཚིག་དང་མར་རྐྱངམ་ཅིག་རང་ སྟེ་ང་བཅས་འོག་ལས་ མི་འཐོན་ད་མི་འཐོན།

As we are now revieved Damcha and Kagor from Lama and we don't do it.

ད་སྔོན་མ་འབད་བ་ཅིན་ཏེ་འབད་ཐངས་འདི་ཚུ་ ག་དེ་སྦེ་རང་འབད་དོ་ལགས་ ད་འ་ནི་ལྷ་འདི་གསོལ་བའི་ནམ་དུས་འདི་ལུ་ ད་ག་དེ་སྦེ་རང་འབད་ནི་ཡོདཔ་སྨོ་ལགས། སྟེ་ད་སྔོན་མ་ད་ སྔོན་མ་འབད་བ་ཅིན་འདི་ ཤཱ་བཙུགས་སྟེ་གིས་འབད་འབདཝ་མས་སྨོ་ལགས་ སྟེ་ད་རེས་ནངས་པ་འབད་བ་ཅིན་ དར་ཚིག་གི་འབད་ སྟེ་དེ་འབདཝ་ད་ལུ་ད་ སྔོན་མ་གི་དང་ད་རེས་ཀྱི་བར་ན་ཁྱད་པར་ག་དེ་སྦེ་འདུག་ལགས་ སྔོན་མ་ལུ་ཤཱ་བཙུགས་འབད་འབདཝ་ད་དང་ གནོད་ནི་སྟེ་ ག་དེ་སྦེ་འདུག་ལགས་ད་ང་གིས་བལྟ་བ་ཅིན་ འདི་མ་སྒུགས་བཟུམ་སྦེ་

How was it performed in the past? What are the differeces in performing ritual using meat in the past and cheese and butter at present?

སྔོན་མོ་འབད་བ་ཅིན་ ཏེ་ལྷ་འདི་གསོལ་བའི་ནམ་དུས་འདི་ལུ་ སྟེ་འ་ནི་འབད་ཕགཔ་བཙུགས་ འ་ནི་འབད་འབད་ཡི་ལགས་ཤཱ་འ་ནི་ཡར་གཏོརམ་མའི་གི་རྩ་བ་བཀང་ནི་འདི་རོགས་ཤཱ་བཀང་འ་ནི་འབད་དགོ་པས་པ། སྟེ་རོགས་བླམ་མ་གིས་རོགས་བཀའ་སྒོ་འབད་བླམ་ཚུལ་ཁྲིམས་རབ་རྒྱས་ དེ་ལས་ ཚུལ་ཁྲིམས་དཀོན་མཆོག་ ཚུལ་ཁྲིམས་སངས་རྒྱས་བསྟན་འཛིན་འ་ནི་ བཀའ་སྒོ་འདི་འབད་བཞིནམ་ལས་ འ་ནི་ ད་དར་ཚིག་རྐྱངམ་ཅིག་རང་ཨིན་ གཞན་ག་ཅིག་ཡང་མེད་པ།་དར་ཚིག་དང་མར་རྐྱངམ་ཅིག་ དེ་ལས་ང་བཅས་ཡང་ སྟེ་སྟབས་བདེ་ འ་ནི་འབད་བཞིནམ་ལས། སྔོན་མོ་སྔོན་མོ་འདི་འ་ནི་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་མས་པ་ སྔོན་མོ་སྔོན་མོ་གི་ལྷ་གི་རིགས་བཟང་གི་བསྒང་ལུ། ད་རེས་འབདཝ་ད་དར་ཚིག་དང་མར་གྱི་འབད་ཨིན་ དར་ཚིག་དང་མར་གྱི་དྲག་ཡང་དྲག།

In the past we have to slaughter the pig for this ritual. But Lama Tsilthrim Sangay Tenzin banned all this kind killings and now we don't offer the meat. We do offer only cheese. The deities won't do any harm even we offer cheese and butter to them.

སྔོན་མོ་དང་ཨ་ནི་སྔོན་མོ་གི་དང་ད་རེས་ཀྱི་བར་ནང་ ཡུདཔ་ཅིག་འ་ནི་བླ་མ་གིས་བཀའ་སྒོ་འབད་ལོ་གཅིག་གཉིས་གཅིག་ ད་རེས་ དར་ཚིག་དང་མར་གྱི་འབད་བཞིནམ་ལས་ ད་ད་རེས་ལྷ་མཆོད་ནངས་པ་ནགཔ་ཅིག་འཐོནམ་ཨིན་ལགས་ ད་རུང་དེ་ལུ་འབད་ ད་རུང་ནདཔ་སྟེ་ལོངས་ ད་རུང་ཡང་ཡུདཔ་ཅིག་ ལོ་འཁོར་འཁོར་འདི་ལུ་ལྷ་བཞི་དང་ལྔ་དེ་རེ་གསོལ་དགོ་ལགས་ སྟེ་དེ་ལས་འ་ནི་ལས་བག་ཆགས་བཞནམ་ལས་སྟེ་ དེ་ལས་གནོད་པ་མེད་ལགས་ ཨ་རྟག་སྔར་ལུགས་རང་ཨིན་གནོན་པ་མེད་ལགས། བླ་མ་གི་འ་ནི་འབད་བཀའ་སྒོ་ འབད་བཞིནམ་ལས་ལགས་ལོ་ལགས།

Since Lama did Kagor for two years and there is no inconvenience till now

སྟེ་ང་གིས་སྟེ་འ་ནི་འབད་བལྟ་ཞིབ་འཚོལ་སྟར་དུ་ སྟེ་ང་རང་གིས་རྣ་བ་གོ་དོ་བཟུམ་འབད་བ་ཅིན་སྟེ་ འ་ནི་འབད་ང་བཅས་ར་ལོ་གསུམ་གསུམ་གྱི་བར་ནང་འབད་རུང་ འདྲ་བས་ཡང་ཅིན་ཏེ་ལོ་གཉིས་བར་ནང་འབད་འ་ནི་འབད་རོགས་ འ་ནི་འབད་ དཔའ་བོ་རྣལ་འབྱོར་གཉིས་གཉིས་གསུམ་གསུམ་འཛོམས་འབད་འ་ནི་འབད་འདབ་ནི་འདུག་པ་སྨ་ོལགས་ འ་ནི་འབད་ མཚམས་བཅད་ཨིན་ཟེར་ཏེ་ འ་པི་འདི་ཡང་ག་དེ་སྨོ་ལགས་ འ་ནི་འདི་གི་འབད་ཐངས་འདི་འབད་ལུགས་ག་དེ་སྦེ་སྨོ་

As I heard from other there is again the culture of performing ritual called Tsamchey every after two to three years gathering of all shamen. How is it performed?

འ་ནི་འ་ནི་འབད་ཐངས་འདི་ སྔོན་མ་འབད་བ་ཅིན་སྔོན་མོ་འ་ནི་འབད་ ཕགཔ་འ་ནི་འབད་བའི་བསྒང་འདི་ལུ་ ཕགསཔ་རང་བཙུགས་དགོ་ལགས་ སྟེ་ད་རེས་རང་གི་མར་དང་དར་ཚི་ང་བཅས་མར་དང་དར་ཚིག་གིས་འབད་ སྐབས་ལས་མར་དང་དར་ཚིག་གི་རང་ཨིན་ལགས་ སྟེ་དུས་ང་ཞག་གསུམ་མཚམས་བཅད་ཨིན་ཟེར་གཞ་གསུམ་གསོལཝ་མམ། དེ་ལསད་རུང་དུས་ཅིག་ལོ་གཅིག་སང་ཕོད་ལོ་གཅིག་ ད་རུང་ཞིང་ཕོད་ད་རུང་འ་ནི་འབད་གསོལ་དགོ་ལགས་ མཚམས་བཅད་ཞག་གསུམ་མོ་འདི་

We do the same thing as we do offer pork to the diety in the past but this system is no more today. In place of pork we do offer cheese and butter. Yes we do Tsamchey and it would last for three days.

སྟེ་མཚམས་བཅད་ཀྱི་སྐབས་ལུ་ ད་ཁྱོད་རང་གཅིག་གིས་རང་གསོལཝ་ཨིན་ན་ ག་དེ་སྦེ་སྨོ་ཆ་རོགས་ཡང་འཚོལ་ནི་ཡོདཔ་ཨིན་ན། ཆ་རོགས་ཡོད་ལགས་ཆ་རོགས་ཡོད་ ད་རུང་སྟེ་ཨམ་རྟ་མགྲིན་དབང་མོ་ཟེར་མི་ཅིག་ཡོད་ སྟེ་མོ་ལྕོགས་གྲུབ་མེདཔ་ཐལ་སོང་ཡི་ དེ་རས་འ་ནི་ཨམ་སེང་གེ་སྒྲོལ་མ་ ད་རུང་ཨམ་བྱང་ཆུབ་བཟངམོ་ཟེར་ཅིག་ཡོད་ ད་ང་བཅས་འ་ནེམ་ཅིག་རང་ཨིན་ལགས། སྟེ་ད་འ་ནི་སྟེ་ཉིནམ་འབད་བ་ཅིན་ག་དེམ་ཅིག་གི་རྩི་སྒོརཝ་སྨོ་ལགས་ འ་ནི་མཚམས་བཅད་དེ་འབདཝ་ད་རུ་ད་ ཉིནམ་གཅིག་སྒོརཝ་ཨིན་ན་ ཉིནམ་གཉིས་སྒོརཝ་ཨིན་ན་ སྟེ་ག་དེམ་ཅིག་སྒོརཝ་ཨིན་ན་ལགས་

When you perform Tsanchey do you have other friends. There are friends called Aum Tandin Wangmo, Aum Janchub Zangmo and Singye Dolma.

མཚམས་བཅད་དེ་འབདཝ་ད་ལུ་ ད་ད་རེས་མཚམས་འཛུལཝ་ཨིན་སླབ་ད་རེས་ ཉིནམ་གཅིག་སྟེ་ནང་ཕ་བག་སྟེང་སླབ་ཉིནམ་གཉིས་ ནངས་ཚེ་ཉིནམ་གསུམ་སླབ་པའི་ཚེ་འདི་ལུ་ སྟེ་འ་ནི་མཚམས་ཤིང་སླབ་ཅིག་བཀལ་ནི་ཡོད་ལགས། འ་ནི་སྤང་ནང་ འ་ནི་འདི་ཕྱི་ཁར་འཐོན་ནི་མེད་ སྔོན་མ་འབད་བ་ཅིན་ཕྱི་ཁ་འཐོན་འབད་བཀའ་བཀལ་ཟེར་འབད་ནི་ཡོད་ལགས། སྟེ་འ་ནི་ཕྱི་ཁར་བླམ་བཀའ་སྒོ་འབད་བཞིནམ་ལས་ འ་ནི་འབད་ནི་མེད་ དེ་འ་ནི་གླུད་གཅིག་བཟོ་གླུད་དེ་བདའ་དཔའ་འཛངས་ཚུ་གིས་སྟེ་ མཚམས་ཤིང་འདི་རོགས་དཔའ་འཛངས་ཚུ་གིས་འབག་བརྡབས་འ་ནི་འབད་ཨིན་ལགས།

It will last for three days. We used to perform it outside but Lama banned us from performing it.

དེ་ལས་ཉིནམ་གསུམ་འ་ན་ཡར་སོང་ཡི་དེ་ལས་ཉིནམ་བཞི་སླབ་ད་ དགྲ་ལྷ་གསོལ་བ་སྤང་ནང་འཐོན་ནི་ཡོད་ལགས་ འ་ནི་པད་ཤོར་འདི་ སྤང་ནང་བཀལ་དགྲ་ལྷ་འདི་སྤང་ནང་གསོལ་ དེ་ལས་འ་ནི་མི་འདི་ཚུ་གིས་མ་ནི་གིས་རྒྱུ་ཨིན་སླབ་འབག་འོང་པ་འ་ནི་བཀལ་འ་ནི་འབད་ནི་ཡོད་ལགས།

In the fourth day we do perform Dralha.

འོ་ལགས་སོ་ལགས་ སྟེ་ད་ན་ལས་མར་ད་ ད་རེས་ཀྱི་ཟླཝ་འདི་ནང་འབད་བ་ཅིན་ཏེ་ ན་གི་ག་ཏེ་ག་ཏེ་རང་གསོལ་ནི་གི་ཡོད་ག་ཡང་ཅིན་མེདཔ་ཨིན་

In this month where do you have to perform it.

གསོལ་ནི་གི་ཡོད་ལགས་ སྟེ་ཕར་དང་ཚུར་འ་ནི་སྦྱིན་བདག་ཚུ་གིས་ངེ་གིས་ལྷ་འ་ནེམ་ཅིག་གསོལ་དགོ་པས་སླབ་ འབོ་པ་འོང་པ་ཅིན་ འ་ན་ལས་གསོལ་བ་འགྱོཝ་ཨིན་ལགས།

I must to go and perform it when they asked to perform.

ལགས་སོ་ལགས་

[I see, la]

ཟླཝ་འ་ན་ལུ་གསོལ་ནི་ཨིན་འ་ནི་ལུ་གསོལཝ་ཨིན་ཟེརཝ་མེད་ལགས། སྟེ་སྦྱིན་བདག་གི་སྟབས་བདེཝ་མ་བདེཝ་ཡོད་ནཝ་ཚཝ་བཏང་འབད་བ་ཅིན་ ང་ཡ་ལྷ་འ་ནེམ་ཅིག་གསོལ་དགོ་པས་ ང་རྣལ་འབྱོརམ་ཞུ་བ་ཨིན་སླབ་འོང་བ་ཅིན་འ་ནང་ འགྱོཝ་ཨིན་ལགས། སྟེ་རང་རང་གི་ལྷོད་པ་ཅིན་ཕར་འགྱོཝ་ཨིན་ རང་ན་ཚ་མ་ལྷོད་པ་ཅིན་ ཁྱོད་ན་འབག་ཤོག་ཟེར་ཏེ་ང་རང་གི་ན་ཁྱིམ་ནང་འབད་གསོལཝ་ཨིན་ལགས།

Actually there isn't have the exact month. It depends on the need of the owner, when they come to me and asked to perform it I used to go.

ལགས་སོ་ལགས་སྟེ་ ན་ན་གིས་གསོལ་མི་ལྷ་འདི་དང་ གཞན་མི་གིས་ད་རུང་གཞན་གར་ལས་ཕར་ཡང་གསོལ་ནི་འདུག་པ་སྨོ་ལགས་ ཁྱོད་རང་གི་ཁྱད་པར་ཅིག་མཐོངམ་མས་ག་ལགས། ན་ཁྱོད་རང་གིས་གསོལ་མི་འདི་དང་ ད་གཞན་ཁར་ལས་ཕར་རོགས་ ས་གནས་གཞན་གར་ལས་ཕར་ གཞན་ཁ་ཡང་འདུག་པ་སྨོ་ལགས་ གསོལ་ནི་གི་ཧ་ལས་ཡར་སྟེ་ཡར་ཐིམ་ཕུག་ལས་ཕར་ འ་ནི་འབད་གསོལ་ནི་འདུག་པ་ སྟེ་འ་ནི་ཚུ་ཁྱད་པར་རེ་མཐོངམ་མས་ག་ལགས་ ལམ་སྲོལ་འ་ནི་ཚུ་ཁྱད་པར་ག་དེ་སྦེ་མཐོངམ་མས་ག་ལགས་

Do you see the differences in performing the same ritual in other places?

ཧ་ལུ་ཧ་ལས་ཡར་གྱི་འ་ནི་ ཧ་གི་འ་ནི་རྣལའབྱོརམ་ངོ་མ་འབད་དེ་མ་མཐོང་ལགས་ བི་བི་ཨེས་ན་འབདཝ་ད་ ཡུདཔ་ཅིག་ཅོགས་ར་གཅིག་འབད་ལགས་ ཚིག་སླབ་ཐངས་འདི་ཨ་རྩི་མི་འདྲ་བས་ལགས་ འཆམ་བརྐྱབས་ཐངས་འདི་ ཀྲང་ཀྲི་དྲིལ་བུ་དཀྲོགས་ཐངས་འདི་ མཚམས་ཤིང་བཀལ་འབད་ཐངས་འདི་ཅོགས་རང་གཅིགཔ་པས་ལགས།། སྟེ་དེ་ལས་འ་ནི་སྤུ་ན་ཁ་གི་འདི་ཨ་རྩི་མི་འདྲ་བས་ལགས་ སྤུ་ན་ཁ་གི་འདི་ ཨ་ནི་འབད་སྤུ་ན་ཁ་འདི་ང་ངོ་མ་འབད་རང་མཐོང་ཡི་པ་ ང་བཅས་ང་འ་ནི་ཕར་ཆོས་ཞུ་བར་སོང་པའི་བསྒང་ ཡར་སྤུ་ན་ཁ་དཀར་བི་ས་སླབ་ས་འདི་ནང་ འ་ནི་གི་ཚོ་བོ་གཅིག་ ཕར་ཡོད་པ་འ་ནི་ཚོ་བོ་གཅིག་གི་ཨམ་སྲུ་གཅིག་ཡར་ཡོད་པ་ འ་ནང་འགྱོ་འབདཝ་ད་ ཨམ་རྒས་སུ་ཅིག་འདུག་པ་ ཨམ་རྒས་སུ་འདི་གིས་ ཨ་ནི་སློབ་དཔོན་ཨིན་མས་ འ་ན་ལས་ཕར་མཚམས་བཅད་དེ་ཨིན་མས། ཕར་སྤང་ནང་ལུ་ སྟེ་དེ་འབདཝ་ད་ལུ་ ང་བཅས་ཀྱི་འབད་བ་ཅིན་ཏེ་ ང་བཅས་ཀྱི་ལྷ་གོས་རང་ཟེར་ང་བཅས་ཀྱི་འ་ནི་ ཕྱག་བརྐྱབ་ནི་ཅིག་ཡོད་པ་འ་པ་འ་ནི་ སྟེ་འ་ན་འན་ལས་ རྐོ་མ་བཏབ་ཚིག་བརྡུ་མར་ལས་ཕར་སྐད་རས་བཅིངས་ འབད་འོང་པ་སྟེ་ ཁོང་གི་འདི་འ་ནི་འབད་ཨིན་ སྟེ་ཁོང་གི་འདི་འ་ནི་རྒྱབ་ཁར་ལས་བཀབ་འབད་འ་ནི་འབད་ཨིན་མས་ འ་ནི་འབད་རས་ཅུང་བཟུམ་འབད་བཀབ་འབད་ འ་ནི་འབད་།ལུགས་སྲོལ་ཨ་རྩི་མི་ཅིག་པས་ལགས་ སྟེ་དེ་ལས་ འ་ནི་བཀའ་པ་བཤད་ཐངས་ དེ་ལས་ཚིག་སླབ་ཐངས་ཡང་ཨ་རྩི་མི་གཅིག་པས་ལགས་ ལྷ་འདི་འ་ནི་དཀར་སྦྱིས་ས་གི་ དེ་ལས་ཡར་སྲོལ་མི་ལྷ་འདི་ སྟེ་འ་ནི་མཁའ་འགྲོ་ཨིན་པས་པ་ལགས། དེ་ལས་འ་ནི་དགེ་བརྙེན་ ཡང་གསོལ་ནི་འདུག་པ་ལགས།

I saw on BBS the shamen of Haa performing ritual, but I didn't see it in person. It is almost the same but the lyrics differ. I saw the shamen performing the ritual in Punnkha, when I went there to recieve Dharma. They do wear their dress in different way not like we do and they have the different cultures. But in terms of chanting it was as same as we do here.

ལགས་སོ་ལགས་ ད་མ་པ་ སྔོན་མ་དང་ཕྱདཔ་ད་ དང་ཕུ་གི་ལུགས་སྲོལ་འདི་ཚུ་དང་ ང་བཅས་ན་ད་རེས་ནངས་པ་འབདཝ་ད་ལུ་ ད་ཉམས་ཡར་སོང་ནུག་ག་ ད་ན་གི་འབད་བ་ཅིན་ ད་འ་ནི་ཉམས་འགྱོ་འགྱོཝ་བཟུམ་འབད་མཐོང་མས།

Is our culture disappearing or promoting when compare to the past and the presents. How do you feel about it?

མ་ཉམས་ལགས་ ང་བཅས་ན་གི་ ང་བཅས་ན་འ་ནི་ལྷ་གསོལ་ནི་འ་ནི་ཚུ་དང་ཕུ་གི་ལམ་ལུགས་འབད་རང་ཡོད་ལགས་ དང་ཕུ་གིས་ལམ་ལུགས་སྲོལ་འབད་རང་ཉམས་རང་མ་ཉམས་ལགས་ སྟེ་འབད་ཐངས་འདི་ཅོགས་རང་གཅིག་ལགས་ སྟེ་འ་ནི་ང་བཅས་འབད་ཅིན་འ་ནི་ཕུ་གི་མི་ལུ་འབྱུང་ཁུངས་མེད་པ་སྟེ་ ད་ནི་འབད་སེམས་ཅན་འ་དི་བྱ་ཕག་བཙུགས་འ་ནི་འབད་ འ་ནི་འབད་ནི་འདི་གིས་འ་ནི་ཅིག་ཉམས་འགྱོ་ཡི་ འདི་མེན་ཚད་ཅོག་རང་ཐེག་ལགས་ འབད་ཐངས་དང་བཅའ་ཐངས་ཡར་འ་ནི་ གཏོརམ་བཞེངས་ཐངས་ བསྐང་བཞག་དྲང་ཐངས་འ་ནི་ཚུ་ཅོག་ར་ཐེག་ལགས་ཉམས་སྟེ་མ་འགྱོ་ལགས་ད་ལྟོ་

There is no disappearance of cultures as of now. We do the same as we do in the past. The only difference we have at present is there no killing of pigs anymore.

ལགས་སོ་ལགས་བཀའ་དྲིན་ཆེ་སྟེ་ན་གི་ སྟེ་ན་གི་ལེགས་ཤོམ་འབད་ར་གསུངས་གནང་དེ་ སྟེ་ཁྱོད་རང་གིས་སྟེ་ན་གཡུ་སྒོ་འདི་ནང་གི་ལྷ་གསོལ་མི་ཅིག་ཨིན་མས་ སྟེ་ལམ་སྲོལ་འདི་ཚུ་མ་ཉམས་པར་ ལེགས་ཤོམ་འབད་རང་བཞག་ཚུགས་པའི་གི་རེ་བ་འ་ནེ་འབད་རང་བསྐྱེད་དོ་ཟེར་ཞུ་ནི་ཨིན་ ད་ག་ཅི་སྨོ་ཟེར་བ་ཅིན་ ད་ད་རེས་ནངས་པ་ ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ འབད་རུང་འདྲ་བས་སྟེ་ཡར་རྒྱས་འགྱོཝ་བཞིན་དུ་སྟེ་ ང་བཅས་ལམ་སྲོལ་འདི་ཚུ་ སྔོན་མ་གི་ལམ་སྲོལ་འདི་ཚུ་ཉམས་འགྱོཝ་མས་པ་ལགས་ ད་འ་ནི་འབད་འབདཝ་ད་ལུ་ ན་བཟུམ་ཅིག་མེདཔ་འདྲཝ་ཅིག་འབད་བ་ཅིན་ ཏེ་ད་ང་བཅས་ཀྱི་ལམ་སློལ་འདི་ཚུ་སྟེ་ ལོ་ངོ་ཡུདཔ་ཅིག་ ད་ཁལ་གཅིག་ཟེར་སླབ་རུང་འདྲ་བས་ད་གསུམ་བཅུ་ཟེར་སླམ་རུང་འདྲ་བས་ འ་ནེམ་ཅིག་གིས་རྒྱབ་ཁར་ལས་སྟེ་ང་བཅས་ཀྱི་ལམ་སྲོལ་འདི་ཚུ་ཉམས་འདི་གིས་འབད་དེ་ག་ནི་ཡང་མེདཔ་འབད་རང་འགྱོ་ནི་ཨིན་མས་ཟེར་ ད་འ་ནི་འབད་འབདཝ་ད་ལུ་ སྟེ་ད་ལྟོ་ན་ཡོདཔ་ད་ལུ་འདི་སྟེ་ རོགས་ན་གི་ལེགས་ཤོམ་འབད་རང་མཛད་གནངམ་མས་ ད་འ་ནི་འབད་འབདཝ་ད་ལུ་ སྟེ་ལེགས་ཤོམ་འབད་རང་ ང་བཅས་རང་ལེགས་ཤོམ་འབད་ར་འགྱོ་འདི་འདུག་ ག་ཅི་སྨོ་ཟེར་བ་ཅིན་ ང་བཅས་ན་ཚ་འབད་བའི་བསྒང་ལས་ ལྷ་འདི་ཚུ་གསོལ་དགོ་པས་ སྨོ་ལགས་འབད་ཐངས་བཅའ་ཐངས་འདི་ཚུ་སྟེ་ད་ལྟོ་ག་ཨིནམ་འབད་ར་སྟེ་ ན་ལས་ཕར་ཡང་སྟེ་ འགྱོ་ཚུགས་པའི་རེ་བ་ཡོད་ཟེར་ཞུ་ནི་ཨིན་ལགས། བཀའ་དྲིན་ཆེ།

Thank you very much for sharing all of you thoughts and views on Lhasol in Ketokha as your the only shamen performing ritual in the cummunity and hope to prosper your works. As modernization take place many of the culture have been deteriorating year by year. So if there is no culture performer like you in the village after twenty to thirty years of now.There may not have the culture like we have today. As long as your here, you are preverving this culture and because of you the village is in prosper. I do hope and wish to prosper your culture of performing Lhasol in the village. Thank you.