Video Overview
༉ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་ས་གནས་ག་ཏེ་ལུ་ཡང་ གཡུས་ལྷ་ གཞི་བདག་ གནས་བདག་ ཟེར་ཡོདཔ་བཟུམ་སྦེ་ བཀྲ་ཤིས་གཡང་རྩེ་ འཇམ་མཁར་གཡུས་ཚན་ནང་ཡང་ ཚོང་ཚོང་མ་ དགའ་ར་དབང་ཕྱུག་ བོ་རང་ཟེར་ ཡོདཔ་ཨིན་མས། ས་གནས་ག་ཏེ་ལུ་ཡང་ སྐྱེས་ལྷ་ གཡུས་ལྷ་ལུ་བསྟེན་དོ་ཡོདཔ་བཟུམ་སྦེ་ འཇམ་མཁར་གཡུས་ཚན་དེ་ནང་ཡང་སྐྱེས་རིགས་སྐྱེས་ཚད་ གཡུས་ལྷ་དེ་གིས་བདག་འཛིན་འཐབ་ཨིན་ཟེར་ ཡིད་ཆེས་བསྐྱེད་དོ་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ སྐྱེས་བཙན་གསེར་སྐྱེམས་ཡང་ འཕྲལ་འཕྲལ་རང་ཕུལ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
In Bhutanese culture, deities and spirits are prevalent. Each place has its own unique set of local deities and spirits. There are many different classes of spirits such as the Yul-lha, the village deity; the Key-lha, the birth deity; Pha-lha, the paternal deity and, so forth. In this video, Kudrung from Chema in Trashiyangtse talks about the main local deities and birth deities of his region. The deity Garab Wangchuk is regarded as the main birth spirit of this Trashiyangtse District, but there are also many local spirits such as Tshong Tshong Ma in the Jamkhar area, Serphug and Borang in Yangnyer, and other spirits that correspond to other localities.
- Chema
- སྐུ་དྲུང་ Kudungལགས་སོ། ནཱ་གི་ སྐྱེ་བཙན་གྱི་ སྐོར་ལས་ཞུ་བ་ཅིན། དང་པ་ར་ ནཱ་བཀྲ་ཤིས་སྒང་གི་ ཆ་འོག་གི་ ཧེ་མ་ལས་ བཀྲ་ཤིས་སྒང་རྫོང་། བཀྲ་ཤིས་སྒང་ཆ་འོག་ཨིན་པས། ཨ་ནཱི་ཆ་འོག་གི་ ཆ་འོག་ལས་འབད་དེ་ཨིན། ཆ་འོག་ལས་འབད་དེ་ ཚང་ཁ་(སྐད)ལས་ རྫོང་ཁག་གཅིག་སྐྱེ་བཙན་འདི་ ཚོང་ཚོང་མ་ཨིན་ལགས།Laso, to talk about the birth spirit in my place. First of all, before the places under trashigang dzong, is trashigang. Its under the trashigang Dzongkhag. It comes under and under the dzong. This place speaks Tshangkha and the birth spirit for the whole dzongkhag is Tshogtshogma.
- སྐུ་དྲུང་ Kudungཨ་ནཱ་འཇམ་མཁར་པ་ ག་ར་གིས་ འཇམ་མཁར་པ་ག་ར་གིས་ ཚོང་ཚོང་མ་བསྟེན་འོང་། ཚོང་ཚོང་མ། ཨ་ནཱ་ལས་ ཡར་ཚོང་ཚོང་མ་ཨིན། དེ་ལས་རྐྱངམ་ཅིག་ ཚོང་ཚོང་ལས་རྐྱངམ་ཅིག་ དེ་ལས་ རྫོང་ཁག་ལས་འབད་བ་ཅིན་ དགའ་རབ་དབང་ཕྱུག་ཨིན་མས། དེ་ལས་ དགའ་རབ་དབང་ཕྱུག་ལས་རྐྱངམ་ཅིག་ ཏེ་ང་བཅས་གཡུས་ཀྱི་སྐྱེས་ས། ང་བཅས་ར་སྐྱེས་ས། ཕར་ཚུར་ རང་སྐྱེས་སའི་ས་གནས་འདི་ ཏེ་ཧེ་མ་ར་ ཚོང་ཚོང་མ། དེ་ལས་ སེར་ཕུག། དེ་ལས་ ང་བཅས་ ནཱ་འཇམ་མཁར་གྱི་འདི་ སེར་ཕུག་ཨིན་ལགས།All the people here in Jamkhar believe that their birth spirit is Tshogtshogma. Then the trashigang dzongkhag believe in Garab Wangchuk. Form garab wangchuk only comes our birth spirit.Our birth spirit. Where ever you are born, your birth spirit Tshogtshogma. Then comes Sherphug, and then our birth spirit of jamkhar is Sherphug.
- སྐུ་དྲུང་ Kudungདེ་ལས་ ཡར་ཕར་ལས་བཅད་དེ་ གཡང་ཉེར་ལས་ཚུར་བཅད་དེ་ བོ་རོང་ཨིན། བོ་རོང་བཙན། སྐྱེ་བཙན་ཟེར། དེ་ལས་ སྐྱེ་བཙན་དེ་ལས་ ཏེ་ཁོང་ཚུ་ ཨེ་་་་ཞུ་ནི་ཨ་ཙི་རེ་འདི་ ལེ་ཤ་ར་འདུག ཨ་ནཱི་ཚུ་འདི་ མིན་དགོ་དོ་འོང་། ཏེ་ནཱ་ གཙོ་བོ་ར་ ཁོང་གསུམ་ཨིན།Then from above and far till the Yangnger, the birth spirit is Borong. Spirit Borong. It is Birth spirit. And also more than this birth spirit, there is lot to talk bit about the birth spirit but it wont be much useful, so the main are these three birth spirit.
- སྐུ་དྲུང་ Kudungཚོང་ཚོང་མ། དེ་ལས་ ནཱ་སེར་ཕུག་ བོ་རོང་། གཡུས་ཁ་ལུ་འབད་བ་ཅིན་ གཡུས་ཁ་ལུ་འབད་བ་ཅིན་ ནཱ་ལུ་ ཁ་ཙ་ཡང་ དུམ་གྲ་ཅིག་ ཞུ་ཡི་བ་ལགས། ཨ་ནཱ་ ག་ཅི་སྨོ་ཟེར་བ་ཅིན་ ཁོང་ཨ་ནཱ་ ཧ་མ་དགོ་བར་ ཏེ་ཧེ་མ་ལས་ བོན་པོ་ཚུ་གིས་ ཆ་འཇོག་བསྒྲུབས་ཏེ་ བོན་པོའི་ལཱ་འབད་ནུག།Tshogtshogma, then about Sherphu and borong. About the village, I have already shared a bit about it. During the early days, people did not understood and had accepted and were practicing the bonpa religion.
- སྐུ་དྲུང་ Kudungདེ་ལས་ གཙོ་བོ་ར་ ནཱ་མགོན་པོ་འདི་ ག་ཅི་ཨིནམ་ཟེར་བ་ཅིན་ མགོན་པོ། སྲུང་མ་མ་ནི་ནག་པོ་ར་ཨིན་ལགས། ཨ་ནཱི་ མ་ནི་ནག་པོ། མགོན་པོ་མ་ནི་ མགོན་པོ་ར་ཨིན། གཞུང་གི་དང་གཅོག་ར་འཐདཔ་ཨིན། དེ་ལས་ ཨ་ནི་འདི་ ག་གིས་ མཛད་གནང་གནངམ་ཨིན་ཟེར་ན་ མཛད་པ་པོ་ ག་གིས་གནང་ཡི་ཟེར་བ་ཅིན་ ཞབས་དྲུང་ངག་དབང་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་ གནང་གནངམ་གྱིས་ ང་བཅས་གཙོ་བོ་ར་ སྲུང་མ་འདི་ མགོན་པོ་ཨིན་ལགས།Then the important protector is so-called protector Mani-nagpo. This is Mani-nagpo. Protecter Mani is the real protector. Mani nagpo is similar to the government protector. The founder and the maker of our birth spirit Pelden Lhamo was Zhabdung Ngawang Namgyal.
- སྐུ་དྲུང་ Kudungདེ་ལས་ ད་ལྟོ་ ཨ་ནཱ་ལས་ ནཱ་ལྷ་མོ་འདི་ དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོ། ནཱ་རེ་མ་ཏི་ཨིན་ལགས། འ་་དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོ་རེ་མ་ཏི། དེ་ལས་ ད་ལྟོ་ འབྲུག་ལུ་ཡང་ ཨ་ནཱི་གཉིས་ ཞབས་ཀྱི་སྲུང་མ་ཡང་ ཨ་ནཱི་གཉིས་ཨིན་ལགས། ཡར་ལུ་ ཧེ་མ་ ང་བཅས་ཆུང་ཀུ་བསྒང་ དམག་མི་སྦེ་སྡོདཔ་ད་ལུ་ ནཱ་ད་ལྟོ་འདི་མིན་འདུག།Then the present lhamo is Pelden Lhamo. It is Ramati. Aaa...Pelden Lhamo ramati. Today the protector of our king is Pelden Lhamo and Ramati. I was army when i was young and now it is not there.
- སྐུ་དྲུང་ Kudungཏེ་ཐིམ་ཕུག་ལུ་ ཤ་ཅིག་བསད་རུང་། ཕགཔ་ཅིག་བསད་རུང་། ཤ་ཕུད་མ་འབགཔ་ རྩ་ལས་ར་མིན་འདུག། ཤ་ཕུད་འབད་ར་འབག་དགོ གཡུུས་ཁ་ ག་ཏེ་ལུ་ ཕགཔ་ག་གིས་བསད་རུང་ ནོར་ག་གིས་བསད་ཤི་དེ་འབད་རུང་ ཡར་བདེ་ཆེན་ཕུག་ཟེར་ཡོད། ཐིམ་ཕུག་གི་ལྟག་ལུ། མུ་ཏིག་ཐང་གི་ལྟག་ལུ། རྒྱལཔོ་གི་ གཟིམ་ཅུང་ལྟག་ལས་ཕར། ཨ་ནཱ་ལུ་ བདེ་ཆེན་ཕུག་ལུ་ ཏེ་མགོན་པོ་ལུ་དང་ དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོ་ལུ་ ནཱ་ཕོ་བྲང་ ཨ་ནཱ་ནང་ལུ་ཡོད་ལགས།In Thimphu while slaughtering a animal or killing a pig,it is mandatary to offer the meat to the birth spirit. In villages, who ever slaughter pigs or the cows should make a offering to the birth spirit residing in Dechenphug which is above the thimphu, mutithang, and royal palace. In Dechenphug, the birth spirit Pelden lhamo resides.
- སྐུ་དྲུང་ Kudungདཔལ་ལྡན་ལྷ་མོ་གིས། དེ་ལས་ དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོ་གི་ ཕོ་བྲང་འདི་ད་ལྟོ་འདི་ ཁྱིམ་སྦོམ་སྦེ་ བཟོ་ནུག་ལོ། ང་སྡོདཔ་ད་དེ་ ཨ་ནཱི་ ཁྱིམ་གྱི་ཚུལ་ཙམ་ཅིག་སྦེ་སྡོད་ཅི། ཆུང་ཀུ་ཅིག་སྦེ་སྡོད་ཅིག། ཨ་ནཱ་ལས་ ཨ་ནཱེ་ནང་ན་ལས་ཕར་ མཆོད་བཤམ་ར་ ལྷམ་པ་ལྔ་ཡོད། ཕར་རྒྱབ་ཁ་ལུ་དེ་ དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོ་ཨིན། ག་ཨིན་རུང་ མཇལ་མི་ཆོག་ལགས།Pelden Lhamo have, nowadays Pelden lhamo have the big palace to reside. While I was there, the house was small and bit far away. There are five arrangement of offerings inside it. Pelden Lhamo resides behind the arrangements of offerings and no one is allowed to have audience with her.
- སྐུ་དྲུང་ Kudungང་བཅས་དམག་མི་ཚུ་ཐོབ་མི་དེ་ ང་བཅས་དམག་མི་ཚུ་ཐོབ་མི་དེ་ ག་ཅི་སྨོ་ཟེར་བ་ཅིན་ ང་བཅས་ཚུ་ དགྲ་བཟློག་མི་འབད་ནི་དེ་གིས་ སྐྱབས་འཚོལ་དགོ་ནི་དེ་གིས་ ཨ་ནཱ་ལུ་ ཞལ་མཇལ་ཁ་ཚར་རེ་ གནང་གནངམ་ཨིན། ཨ་ནཱི་ནང་ན་ཡོད། སྲུང་མ་འདི་ གཙོ་བོར་ དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོ་དང་ མགོན་པོ་ཨིན།We army gets the oppertunity to have audience with the Pelden Lhamo as we are the shield which protects from our enemy and are allowed to get assistance from her. The chief protector is Pelden Lhamo.
- སྐུ་དྲུང་ Kudungདེ་ལས་ ཨ་ནཱ་ལས་ གཡུས་ལྷ་གཞི་བདག་འདི་ བོ་རོང་བཙན། དེ་ལས་ སེར་ཕུག་བཙན། དེ་ལས་ ནཱ་ལྷ་ཁང་རྭ་བ། ལྷ་ཁང་རྭ་བ། གཏེར་སྟོན་པད་མ་གླིང་པ་ཟེར་ ཞུ་ཡི་བ་ལགས་ ད་ཅི་ ཁ་ཙ། དེ་ལས་ཅིག་ ཕར་ཚོང་ཚོང་མ། གཙོ་བོ་ར་ ཚོང་ཚོང་མ། དེ་ལས་ སེར་ཕུག། དེ་ལས་བོ་རོང་། ཨ་ནཱི་སྦེ་ཨིན་ལགས།Then from here the birth spirit for Lhazhidhak village is Borong Tshen. Then its Sherphug Tshen and Lhakhang rawa. I have talk about Terton(Treasurer discoverer) Pema Lingpa yesterday. Another is Tshogtshogma, the chief Tshogtshogma and then Sherphug, Borang are the birth spirits.